I. O’quv fanining dolzarbligi va oliy kasbiy ta’limdagi o’rni

Mavzu: Mahalliy yig‘imlar

Reja:

1. Mahalliy yig‘imlar va ularning amal qilish xususiyatlari. Mahalliy yig’imlar va ularning mahalliy budjetlarni shakllantirishdagi o’rni.

2. Mahalliy yig’imlarni to’lovchilar tarkibi. Mahalliy yig‘imlarni hisoblash va to‘lash tartibi. 3. Patta haqi to’lovlari. Patta to’lovi miqdori va uni belgilash tartibi. Patta to’lovlaridan hosil bo’lgan mablag’lardan foydalanish jarayoni.Mahalliy budjet daromadlarini shakllantirishda yig’imlarning ahamiyatini oshirish.

Tayanch so‘z va iboralar: Ayrim tovarlarning chakana savdosiga beriladigan huquqi, mahalliy yig’imlar, patta to‘lovi, bozorlar daromadidan tushum, bir martalik yig‘im, avtotransport yig‘imi, bazaviy hisoblash miqdori.

1. Yig‘im deganda budjet tizimiga Soliq kodeksida yoki boshqa qonun hujjatlarida belgilangan majburiy to‘lov tushuniladi, bu yig‘imning to‘lanishi uni to‘lovchi shaxsga nisbatan vakolatli organ yoki uning mansabdor shaxsi tomonidan yuridik ahamiyatga ega harakatlarni amalga oshirish, shu jumladan unga muayyan huquqlarni yoxud ruxsat etuvchi hujjatlarni berish shartlaridan biri bo‘ladi.

Shaxsning zimmasiga sud tartibida yuklatilgan jarimalar va boshqa to‘lovlar, shuningdek qonunda belgilangan hollarda mol-mulkni musodara qilish hamda boshqacha tarzda olib qo‘yish soliqlar yoki yig‘imlar jumlasiga kirmaydi.

Ayrim tovarlarning chakana savdosiga beriladigan huquq uchun undiriladigan yig‘imlar Qoraqalpog‘iston Respublikasi respublika budjetiga, viloyatlar viloyat budjetlariga va Toshkent shahri shahar budjetiga to‘liq o‘tkaziladi.

O‘zbekiston Respublikasi hududida yig‘imlar belgilanishi mumkin. Yig‘imlarni joriy etish, hisoblab chiqarish va to‘lash tartibi Soliq Kodeksida hamda boshqa qonun hujjatlarida belgilanadi.

Avtotransport yig‘imini hisoblab chiqarish va to‘lash tartibi Soliq Kodeksi bilan tartibga solinadi.

Davlat bojini hisoblab chiqarish va undirish tartibi davlat boji to‘g‘risidagi qonun hujjatlarida belgilanadi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 16 martdagi “Alkogolli mahsulotlar bilan chakana savdo qilishni yanada tartibga solish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-605-son (qaroriga 1-ilovasiga muvofiq alkogolli mahsulotlar bilan chakana savdo qilish huquqini beradigan ruxsat guvohnomasini olish uchun chakana savdo qilish huquqi uchun mahalliy yig‘im to‘langanligini tasdiqlaydigan bank hujjatining nusxasini taqdim etish zarur.

Alkogolli mahsulotlar bilan chakana savdo qilish huquqini beradigan ruxsat guvohnomasi (keyingi o‘rinlarda «ruxsat guvohnomasi» deb yuritiladi) har bir turg‘un chakana savdo shoxobchasiga tegishli shakl bo‘yicha arizada ko‘rsatilgan muddatga, biroq ikki yildan ortiq bo‘lmagan muddatga beriladi. Mehmonxonalarga unga tegishli bo‘lgan va uning ichida joylashgan, turuvchilarga alkogol mahsulotlarini sotish bilan shug‘ullanadigan bir necha turg‘un chakana savdo shoxobchasi (bar, mini-bar, kafe, restoran) uchun bitta ruxsat guvohnomasi beriladi.

Alkogolli mahsulotlar bilan chakana savdo qilish huquqini beradigan ruxsat guvohnomasini olish uchun yuridik shaxslarga quyidagi talablar qo‘yiladi:

ruxsat guvohnomasini olish uchun ariza berilgan paytda shaharlarda — bazaviy hisoblash miqdorining kamida 100 baravari miqdorida va qishloq joylarda hamda chekka tog‘li tumanlarda bazaviy hisoblash miqdorining 50 baravari miqdorida shakllangan ustav fondi mavjud bo‘lishi;

shaharlarda - alohida kiriladigan va kamida 25 kvadrat metrli, qishloq joylarda kamida 15 kvadrat metrli savdo zali maydoni bo‘lgan (faqat alkogolli mahsulotlar bilan chakana savdo qilishga mo‘ljallangan), chekka tog‘li tumanlarda — alohida savdo seksiyasi bo‘lgan, alkogolli mahsulotlarni saqlash va sotishning sanitariya normalari va qoidalariga (shu jumladan nazorat-kassa mashinalarini va bank plastik kartochkalari orqali to‘lovlarni qabul qilish bo‘yicha hisob-kitob terminallarini qo‘llash shartlariga, moddiy boyliklar to‘liq darajada saqlanishi ta’minlanishiga) muvofiq bo‘lgan ombor binolari va asbob-uskunalari bo‘lgan o‘zining yoki ijaraga olingan turg‘un savdo shoxobchasi mavjudligi;

turg‘un savdo shoxobchasi ta’lim, sport va diniy muassasalardan radiusi kamida besh yuz metr masofada joylashganligi;

savdo shoxobchalari jamoat transporti to‘xtash joylarida, shu jumladan metropoliten bekatlarida, jamoat joylarida va dam olish joylarida, davolash-profilaktika va sport-sog‘lomlashtirish muassasalari hududida, ushbu muassasalar va ishlab chiqarish korxonalarining oshxonalarida, shuningdek aeroportlar, temir yo‘l vokzallari va avtostansiyalarga tutashib ketgan joylarda joylashmaganligi;

yuridik shaxs tomonidan alkogolli mahsulotlar bilan chakana savdo qilish uchun belgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tkazilgan maxsus foydalaniladigan, himoyalangan fiskal xotirali nazorat-kassa mashinasi va bank plastik kartochkalari orqali to‘lovlarni qabul qilish bo‘yicha hisob-kitob terminallari mavjudligi.

Tovarlarning ayrim turlari bilan chakana savdo qilish huquqi uchun yig‘im bo‘yicha hisob-kitob faoliyat amalga oshirilayotgan joydagi davlat soliq xizmati organiga:

yil davomida tegishli ruxsat guvohnomasini (mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organining qarorini) olgan soliq to‘lovchilar tomonidan - ruxsat guvohnomasi (mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organining qarori) berilgan kundan e’tiboran o‘n kundan kechiktirmasdan;

faoliyat yuritayotgan soliq to‘lovchilar tomonidan - har yili hisobot yilining
15 yanvarigacha taqdim etiladi.

Yig‘im ob’yekti o‘zgargan taqdirda soliq to‘lovchilar aniqlashtirilgan hisob-kitobni navbatdagi to‘lov muddatidan kechiktirmay taqdim etishi shart.

15-jadval

Mahalliy yig‘imlarning chegaralangan stavkalari

T/r	Yig‘imlarning turlari	Bir oyga chegaralangan stavkalar (so‘mda)
	Ayrim turdagi tovarlar bilan chakana savdo qilish huquqi uchun yig‘im:	Toshkent shahri	Nukus shahri, shaharlar - viloyat markazlari	boshqa shaharlar	boshqa aholi punktlari
1.	alkogolli mahsulotlar, shu jumladan, umumiy ovqatlanish korxonalari tomonidan alkogolli mahsulotlarni sotish	1 200 000	1 000 000	800 000	600 000

Alkogolli mahsulotlar bilan chakana savdo qilish, shu jumladan, umumiy ovqatlanish korxonalari tomonidan alkogolli mahsulotlarni realizatsiya qilish huquqi uchun yig‘im yagona hisobvaraqqa kelib tushib, kelgusida mablag‘lar budjet bilan O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi Davlat xizmatlari agentligi o‘rtasida taqsimlanadi.

Avtotransport yig‘imlarining turlari

Avtotransport yig‘imlari jumlasiga quyidagilar kiradi:

avtotransport vositalarini sotib olganlik va (yoki) O‘zbekiston Respublikasi hududiga vaqtinchalik olib kirganlik uchun yig‘im;

chet davlatlar avtotransport vositalarining O‘zbekiston Respublikasi hududiga kirganligi va uning hududi orqali tranziti uchun yig‘im.

Avtotransport vositalarini sotib oluvchi va (yoki) O‘zbekiston Respublikasi hududiga vaqtinchalik olib kirishni amalga oshiruvchi O‘zbekiston Respublikasi rezidentlari hamda norezidentlari avtotransport vositalarini sotib olganlik va (yoki) O‘zbekiston Respublikasi hududiga vaqtinchalik olib kirganlik uchun yig‘imni soliq to‘lovchilari deb e’tirof etiladi.

Chet davlatlar avtotransport vositalarining egalari yoki ulardan foydalanuvchilar ushbu vositalarning O‘zbekiston Respublikasi hududiga kirganligi va uning hududi orqali tranziti yig‘imi soliq to‘lovchilari deb e’tirof etiladi.

Avtotransport vositalarini ishlab chiqaruvchilar mamlakatning o‘zida ishlab chiqarilgan yangi avtotransport vositalarini sotib olganlik uchun yig‘imni soliq to‘lovchilari deb e’tirof etiladi.

Quyidagilar yig‘imlar solish ob’yektidir:

avtotransport vositalarini sotib olish va (yoki) O‘zbekiston Respublikasi hududiga vaqtinchalik olib kirish;

chet davlatlar avtotransport vositalarining O‘zbekiston Respublikasi hududiga kirishi va uning hududi orqali tranziti.

Soliq bazasi quyidagilardir:

sotib olingan va (yoki) O‘zbekiston Respublikasi hududiga vaqtinchalik olib kiriladigan avtotransport vositalari dvigatelining ot kuchidagi quvvati yoki avtotransport vositalarining qiymati;

O‘zbekiston Respublikasi hududiga kirganida yoki uning hududi orqali tranzitida — chet davlatlarning avtotransport vositalari.

Avtotransport vositalarini sotib olish va (yoki) O‘zbekiston Respublikasi hududiga vaqtinchalik olib kirish uchun yig‘imni to‘lashdan quyidagilar ozod qilinadi:

1) ishlab chiqaruvchi zavod tomonidan qo‘l bilan boshqarishga moslashtirilgan yengil avtomobilni va (yoki) motoaravachani sotib oluvchi barcha guruhlardagi nogironligi bo‘lgan shaxslar;

2) yaqin qarindoshlaridan hadya shartnomasi yoki meros asosida avtomobillar va motoaravachalar oluvchi fuqarolar;

3) faoliyatining asosiy turi yo‘lovchilar tashish bo‘lgan, qonun hujjatlariga muvofiq yo‘lovchilar tashish uchun belgilangan namunadagi litsenziyaga ega bo‘lgan avtomobil transporti korxonalari – yo‘lovchilar tashishni amalga oshiruvchi transport vositalari bo‘yicha (engil avtomobillar va yo‘nalishli taksilardan tashqari);

4) yuridik shaxslar — qirq tonnadan ortiq yuk ko‘taradigan, sotib olingan kon avtosamosvallari bo‘yicha;

5) homiylik (beg‘araz) yordami sifatida avtomobillarni olgan (sotib olgan) bolalar uylari, ixtisoslashtirilgan maktab-internatlar, nogiron bolalar uchun markazlar, qariyalar va kichik yoshdagi nogironlar uchun internat-uylar, shuningdek budjet hisobidan moliyalashtiriladigan tibbiyot muassasalari;

6) yuridik shaxslar — avtotransport vositalarini bitta tizim (davlat va xo‘jalik boshqaruvi organi) ichida balansdan balansga bepul o‘tkazish chog‘ida;

7) qayta tashkil etish natijasida avtotransport vositasini olgan huquqiy voris;

8) avtotransport vositalarini yuqorida 3 va 4-bandlarida ko‘rsatilgan yuridik shaxslarga lizingga berish uchun oluvchi lizing beruvchilar.

Avtotransport vositalarini sotib olganlik va (yoki) O‘zbekiston Respublikasi hududiga vaqtinchalik olib kirganlik uchun yig‘im ular O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi organlarida davlat ro‘yxatidan o‘tkazilayotganda, qayta ro‘yxatdan o‘tkazilayotganda quyidagi hollarda undiriladi:

1) avtotransport vositalari oldi-sotdi, almashtirish, hadya, bepul berish shartnomasi asosida, shuningdek qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa bitimlar asosida mulk qilib olinganda;

2) avtotransport vositalari yuridik shaxsning ustav fondiga (ustav kapitaliga) yoki dividendlar sifatida qonun hujjatlarida belgilangan tartibda olinganda;

3) avtotransport vositalari lizingga berish uchun sotib olinganda, bundan qonunda nazarda tutilgan hollar mustasno. Yig‘im taraflarning yozma kelishuviga ko‘ra lizing beruvchidan yoki lizing oluvchidan undiriladi. Lizing beruvchi O‘zbekiston Respublikasining norezidenti bo‘lgan taqdirda, yig‘im lizing oluvchidan undiriladi. Lizing shartnomasining muddati tugaganidan so‘ng mazkur lizing (ikkilamchi lizing) shartnomasi predmeti bo‘lgan avtotransport vositasi qayta ro‘yxatdan o‘tkazilayotganida takroran yig‘im undirilmaydi;

4) avtotransport vositalari O‘zbekiston Respublikasi hududiga vaqtinchalik olib kirilganda.

16-jadval

Ichki ishlar organlarida ruyxatdan o‘tkazishda avtotransport vositalarining egalari (foydalanuvchilari) tomonidan to‘lanadigan avtotransport vositalarini sotib olganlik va (yoki) O‘zbekiston Respublikasi hududiga vaqtinchalik olib kirganlik uchun yig‘imlar hamda chet el davlatlari avtotransport vositalarining O‘zbekiston Respublikasi hududiga kirishi va hududida tranzit xarakatlanishi uchun yig‘imlar stavkalari

T/r	Yig‘imlar va to‘lovlar turlari	Yig‘imlar stavkalari
I.	Xorijiy davlatlar avtotransport vositalarining O‘zbekiston Respublikasi hududiga kirishi va hududida tranzit xarakatlanishi uchun yig‘imlar	AQSh dollarida
1.	O‘zbekiston Respublikasi hududiga chet el davlatlaridan avtotransport vositalari kirganligi va tranziti uchun yig‘im, bitta avtotashuvchi kirganligi uchun stavkalari (2 — 5 bandlarda ko‘rsatilgan mamlakatlar bundan mustasno)	400
2.	Tojikiston Respublikasi yuk avtomashinalarini O‘zbekiston Respublikasi hududiga olib kirish va tranzit harakatlanganligi uchun yig‘imlar:
	10 tonnagacha	100
	10 tonnadan 20 tonnagacha	150
	20 tonnadan yuqori	200
3.	Qozog‘iston Respublikasi yuk avtomashinalarini O‘zbekiston Respublikasi hududiga olib kirish va tranzit harakatlanganligi uchun yig‘im	300
4.	Qirg‘iziston Respublikasi yuk avtomashinalarini O‘zbekiston Respublikasi hududiga olib kirish va tranzit harakatlanganligi uchun yig‘im	300
5.	Turkmaniston Respublikasi yuk avtomashinalarini O‘zbekiston Respublikasi hududiga olib kirish va tranzit harakatlanganligi uchun yig‘imlar:
	10 tonnagacha	50
	10 tonnadan 20 tonnagacha	100
	20 tonnadan yuqori	150
II.	Avtotransport vositalarini sotib olinganligi va (yoki) O‘zbekiston Respublikasi hududiga vaqtincha olib kirilganligi uchun O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi organlarida ro‘yxatdan o‘tkazish chog‘ida avtotransport vositalarining egalari (foydalanuvchilari) tomonidan to‘lanadigan yig‘im
1.	Yangi (foydalanishda bo‘lmagan) avtotransport vositalari bo‘yicha, bundan O‘zbekiston Respublikasida ishlab chiqarilgan avtomobillar mustasno	xarid qilish narxining 3 foizi
2.	Foydalanilgan avtotransport vositalari bo‘yicha:	ekspluatatsiya muddatidan kelib chiqib har bir ot kuchiga bazaviy hisoblash miqdori foizi hisobida
		3 yilgacha	3 yildan 7 yilgacha	7 yildan yuqori
	engil avtomobillar	11	9	6
	motosikllar (shu jumladan, mopedlar) va yordamchi dvigatel o‘rnatilgan velosipedlar, kajavali yoki kajavasiz	10	7	5
	boshqa motorli transport vositalari	16	13	9

Izoh:

1. O‘zbekiston Respublikasi hududi bo‘ylab xorijiy davlatlarning og‘ir yuk tashuvchi va yirik gabaritli transport vositalari o‘tganligi uchun mazkur ilovada nazarda tutilgan stavkalar bo‘yicha yig‘im to‘lanishi bilan bir qatorda qo‘shimcha ravishda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995 yil 11 yanvardagi 11-son qarori bilan belgilangan miqdorlarda to‘lov undiriladi.

2. O‘zbekiston Respublikasiga uchinchi mamlakatlardan yuklar olib o‘tishda va O‘zbekiston Respublikasi hududidan yuklarni olib chiqishda Turkmaniston yuk avtotransport vositalaridan qo‘shimcha ravishda 175 AQSh dollari miqdorida yig‘im undiriladi.

3. Gumanitar yuklarni olib o‘tishda avtotransport vositalarining olib kirilishi va tranzitida undiriladigan yig‘imlar stavkasiga nisbatan 0,5 kamaytiruvchi koeffitsiyenti qo‘llaniladi.

4. Agar O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida boshqacha qoidalar belgilangan bo‘lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo‘llaniladi.

Mamlakatning o‘zida ishlab chiqarilgan avtotransport vositalari sotib olinganda, yig‘im qonun hujjatlarida belgilangan tartibda avtotransport vositalarini ishlab chiqaruvchilar tomonidan to‘lanadi.

Chet davlatlar avtotransport vositalarining O‘zbekiston Respublikasi hududiga kirganligi va uning hududi orqali tranziti uchun yig‘im chet davlatning avtotransport vositasi O‘zbekiston Respublikasi hududiga kirayotganida undiriladi.

2018 yil uchun prognoz qilinayotgan Surxondaryo viloyati bo‘yicha budjet daromadlaridagi mahalliy yig‘imlarning ulushi haqidagi ma’lumotlar 17-jadvalda keltirilgan. Mahalliy yig‘imlar mutlaq summmada 2597249 ming so‘mni tashkil qilinishi prognoz qilingan bo‘lib, jami soliq va budjetga majburiy to‘lovlar tushumidagi ulushi esa 0.24 foiz bo‘lishi belgilangan.

17-jadval

Mahalliy yig‘imlarning Surxondaryo viloyati bo‘yicha budjet daromadlaridagi ulushi

Ko‘rsatkichlar	2018 yil prognoz
	Ming so‘mda	%
Mahalliy yig‘imlar	2597249	0.24
Bozorlar daromadidan tushum	10299962	0.97
O`z R IIV Yo`l harakati xavfsizligi hududiy bo`limlari tomonidan undiriladigan yig`im	14300000	1.3
Boshqa tushumlar	17600000	1.6
Jami soliq va budjetga majburiy to‘lovlar tushumi	1052140213	100%

Mahalliy budjet daromadlarini shakllantirishda yig’imlarning ahamiyatini oshirish asosiy vazifalardan hisoblanadi. 2018 yil 1 mart holatiga mahalliy budjet daromadlarida yig‘imlarning ulushini tahlil qilamiz.

18-jadval

2018 yil 1 mart holatiga mahalliy budjet daromadlarida

yig‘imlarning ulushi

mln.so‘mda

№	Yig‘imlar nomi	Jami mahalliy budjet daromadalari	Surxondaryo viloyati	Ulushi %da
	Jami	3088841	164518	5.3
1	Bozorlar daromadidan tushum	41313	1908	4.6
2	Mahalliy yig‘imlar	18459	667	3.6
3	DAN yig‘imlari	35045	2354	6.7
4	Boshqa tushumlar	103704	6080	5.9

18-jadval ma’lumotlaridan ko‘rinadiki, 2018 yil 1 mart holatiga Surxondaryo viloyati mahalliy budjeti daromadlari 164518 mln.so‘mni tashkil etib, uning jami mahalliy budjet daromadlaridagi ulushi 5.3 foizni, mahalliy yig‘imlar esa mutlaq summada 67 mln so‘mni tashkil etib, uning salmog‘i esa 3.6 foizni tashkil etgan. Ushbu ko‘rsatkichlar mahalliy yig‘imlarning ulushini oshirish choralarini ko‘rish zarurligini ko‘rsatadi.

19-jadval

2019 yil uchun Surxondaryo viloyati bo‘yicha budjet daromadlarining reja

ko‘rsatkichlari

		kontingent
Daromad turlari			ming so‘m
1.	Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i	135 000 000
2.	Norezidentlar tomonidan to‘lanadigan foyda solig‘i	0
3.	Yagona soliq to‘lovidan Davlat budjetiga ajratmalar	50 476 353
4.	Jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘i	522 902 389
5.	Tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi yuridik va jismoniy shaxslardan olinadigan qat’iy belgilangan daromad solig‘i	28 700 000
6.	Qo‘shilgan qiymat solig‘i	662 500 000
7.	Aksiz solig‘i, jami	171 854 499