|
Identiv o‘quv maqsadlari:
1.1. Forobiyning xayoti va ijodi xaqida suzlab beradilar.
1.2. Forobiy ijodidan na‘munalar keltiradilar.
1-asosiy savolning bayoni:
Sharq mamlakatlarida Forobiyni uluglab, «Al Muallim as soniy», ya‘ni
Aristoteldan keyingi ikkinchi muallim deb ataganlar.
Buyuk olimga bunday baxo berish bejiz emas, albatta u fanning xamma soxalarini
urganishga aloxida e‘tibor berdi. Tarixshunos olimlarning taxminicha, Forobiy dunyo
tillaridan 70 tasini bilgan. Til inson kamolotining akliy yetukligini asosi bulganligi
sababli, u fanlarni tartiblashda tilni eng birinchi fanlar katoriga kuydi. U xar bir inson
axliga murojat kilib, ayniksa ota-ona va ustoz-murabbiylarga karata shunday degan edi:
«Kanday kilib ta‘lim berish yoki ta‘lim olish, kanday kilib uz fikrini ifodalash, bayon
kilish, surash va javob berish masalasiga kelganmizda fanlar ichidagi eng birinchi fan til
xaqidagi fandir. Ikkinchi fan grammatika. Uchinchi fan mantik, turtinchi fan poetika
deb tasdiklayman». Forobiyning til va uni urganishdagi goyalarni amalga oshirish
musstakil Uzbekistonni butun dunyo bilan xamjixat bulgan davrida ayniksa zarurdir.
Forobiy ijodiyoti davrida juda kup asarlar yaratdi. Uning ijodini urganish bilan mashgul
bulgan tadkikodchilar Forobiyning 130 ta asar yozganligini tasdiklaydilar.
Ularning 17 tasi turli olimlarning falsafiy asarlariga yozilgan sharxi, 60 tasi
aloxida kitob, 5 tasi bir qancha makolalar, uz ichiga olgan majmualari xisoblanadi.
Uni ―Aflotun qonunlarining moxiyati‖, ―Siyosat va madaniyat‖, ―Fozil shaxar
axolisining axloqiy qarashlari‖, ―Ilmlar majmuasi kabi yirik asarlari mavjud.
Forobiyning xar bir asarlaridagi asosiy goyani inson kamoloti, uning yuksak
axloqiyligidir. Uning fikricha akliy bilimni peshlash, axloqiy barkamollikni ta‘minlaydi:
Inson yuksak kamolotga erishuv yulida xarakat kilganidek, akliy bilimga xam xarakat
kilsa, xech shubxasiz, uzi intilayotgan sungi darajadagi baxt-saodatga erishadi. Baxt-
saodat insonga osonlikcha berilmaydi. Baxt va mazmunli xayot uchun, dastlab
yoshligidan boshlab ilm-xikmatni urganmogi lozim. Buning uchun sog-salomat va
odob-axloqli bulishi, suzni uddasidan chikishi, yomon ishlardan uzini saklashi, xar
kanday xiyonat, makr-xiyladan uzok yurishini ta‘kidlaydi.
50
Forobiyning fikricha, baxt-bu ezgulikdir. Insoniy ezguliklar- xayrli narsalarga,
guzallik, bilimdonlik shu bilan birga yaxshilik bilan boglik bulgan xamma fazilatlarni
kiritgan edi. Forobiy inson kamoloti uchun xamjixat jamoat axloqiy munosabatlari,
soglom bulgan oila zarur deb xisoblaydi. Uning fikricha, ―Xar bir inson uz tabiati bilan
shunday tuzilganki, u yashashi, oliy darajadagi yetuklikka erishmogi uchun kup
narsalarga muxtoj buladi. U bir uzi bunday narsalarni kulga kirita olmaydi va ularga ega
bulishi uchun insonlar jamoasiga extiyoj sezadi‖.
Aflotun xar bir jamoada gurux xoini yoki oilada ota-onani mensimaydigan
kimsalarni jazolash kerak degan edi. Forobiy bu goyalarni rivojlantirib, bunday nokobil
insonlarni jinoyatchi, deb tushundi. Xokimiyat vakillari bunday odamlarni jinoyatiga
karab, tayok bilan urib, yoki jarima solishlari kerak degan edi.
Forobiyning ijtimoiy, falsafiy konsepsiyasiga kura, olam yagona mavjudotdan
iborat. Ollox xamma narsaning ibtidosi, barcha vujudlar undan emanatsiya asosida kelib
chikadi, buning sungi pog`onasi materiyadir.
Forobiy uzining falsafiy karashlarida insonga bilim va tarbiya berishni asoslagan.
U inson-aklli mavjudot deyilganda, uning aklli bulishiga layokatliligi, lekin yomon
xatti-xarakatlarga xam kobilligi tushunilishini xam uktirgan. Insonlarga doimo bilim va
tarbiya berishni zarur deb xisoblagan. Forobiy uzining ideal jamoasida odamlarning
turli belgilariga karab, guruxga bulgan. Kishilarning diniy maqsadiga emas, balki tabiiy
xususiyatlariga, avvalo, akliy iktidorlariga xamda ilmlarni urganish va xayotiy tajriba
tuplash jarayonida orttirgan bilim va kunikmalarga katta e‘tibor bergan. Ta‘lim-tarbiya
jarayonida nazariy bilim bilan amaliy xarakat va odat- malaka, faoliyat birlashib boradi,
yetuklik shu birlashuvning darajasiga karab yuzaga keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
