I мавзу. «Илмий тадқИҚот методологияси» фанининг мақсади ва вазифалари фан тушунчаси Бакалавриатни битириб магистратурага ўқишга кирган магистрантлар «Катта фан»

Yana bir marta qaytaramiz!
1.Ob’ektning qaysi tomonlarini o‘rganish maqsad qilib qo‘yilganiga qarab,izlanish empirik va nazariy tadqiqot turlariga bo‘linadi.
2.Empirik tadqiqotda ob’ektning tashqi, o‘zgaruvchan, bevosita yoki priborlarda kuzatsa bo‘ladigan, faktlarda qayd qilinadigan belgilar va xossalar o‘rganiladi.
3.Nazariy tadqiqotda aynrim xossa yoki o‘zgarishlarni keltirib chiqaradigan, o‘zlarini bevosita kuzatib bo‘lmaydigan, lekin hodisalarning o‘zgarishi va yo‘nalishini boshqaradigan sababiy bog‘lanishlar, qiymatlar, qonuniyatlar ochiladi,ularning mohiyati tushuntiriladi.
4.Nazariy tadqiqotning asosiy quroli tahlil qilish, mavhumlashtirish, tafakkurda faktlar va obrazlarni taqqoslash va umumlashtirishdir. Shu jarayonda ob’ektni tushuntiradigan dastlabki tasavvurlar va g‘oyalar shakllanadi.
5.Nazariy tadqiqot ma’lum tartibda amalga oshiriladi:
-empirik tadqiqot natijalarnini tahlil qilish;
-ochilgan xossa yoki bog‘lanishlarni ifodalaydigan tushunchalarni
shakllantirish;
-xossalarning mavjudligi va o‘zgarishini belgilab beradigan sabab, asos va qonuniyatlarni ochish, tushuntirib berish, tegishli g‘oya yoki nazariyani ishlab chiqish.
6.Har qanday nazariy tadqiqot rejalashtiriladi, amalga oshiriladigan tadbirlar konkretlashtiriladi, tadqiqot oldiga qo‘yilgan maqsad, vazifa, foydalaniladigan vosita va usullar belgilanadi.
7.Nazariy tadqiqotning samarali natijasi o‘rganilayotgan ogb’ekt haqida bir-butun tasavvur beradigan, ayrim hollarda ularni bashorat qila oladigan nazariyani ishlab chiqishdir.Bunga A.Eynshteynning nisbiylik nazariyasi yaqqol misol bo‘lishi mumkin.
8.Ishlab chiqilgan nazariya keyingi empirik va nazariy tadqiqotlarni o‘tkazish, texnologik va ijtimoiy loyihalarni yaratish,ularni amaliyotga tatbiq qilish uchu nasos bo‘lib xizmat qiladi.
9.Keng va tor ma’noda ishlatiladigan nazariyalar mavjud bo‘lib,ular bir-biridan ichki konseptual tuzilishi, tushuntirish va bashorat qilish miqyosi, g‘oya va tamoyillarini aniqligi, yetukligi bilan farqlanadi.
10.Ijtimoiy-gumanitar fanlarda tadqiqot ob’ekti xususiyati, tadbiq qilinayotgan tushunchalar va tamoyillar mazmunidagi aniqlik darajasi, ijtimoiy hayot qonuniyatlarini qanchalik to‘la qamrab olishiga qarab bilimlar nazariya yoki ta’limot ko‘rinishiga ega bo‘ladilar.
11.Yetuk xolatga erishgan nazariya 3-ta funksiyani –tavsiflash,tushuntirish va bashorat qilish vazifalarini bajaradi.
12.Nazariy tadqiqotlar asosini faktlar tashkil qiladi. Fakt ob’ekt haqida ma’lum aniqlik darajasida axborot beradi. Axborotni o‘rganish, faktlarni taqqoslash va umumlashtish jarayonida nazariy umumlashmalar,xulosalar va g‘oyalar ishlab chiqiladi.
13.Fakt va nazariyani bir-biridan farqi: fakt axborot beradi,yechimni tasdiqlaydi, nazariya esa tavsiflaydi, ob’ektga doir xossa va qonuniyatlarni tushuntiradi,uning bir-butun tasvirini beradi.
14.Nazariy tadqiqot o‘zaro farqlanadigan davriy bosqichlarga ega. Rossiyalik olim V.P.Branskiyning fikricha bular:
-empirik izlanish;
-birlamchi nazariy tadqiqot;
-mushohadali nazariy tadqiqot;
-fundamental nazariy tadqiqot bosqichlaridan iborat. Shu bosqichlardan o‘tgan tadqiqot kashfiyot, ob’ektning mohiyatini tushuntiradigan nazariyani ishlab chiqish bilan yakunlanadi.