I maqol va matallar frazeologik birlik sifatida

II BOB. MAQOL, MATAL VA HIKMATLI SO’ZLAR

TARJIMASIDAGI MUAMMOLAR

II.1. Maqollar tarjimasi muammolari.

Maqol xalqning pand-nasihati va ma’naviy-axloqiy xulosasi, xalq milliy ruhining aks-sadosi, til tabiatining hikmatli mezonidir. Maqol to’qilmaydi, balki, ma’lum shart-sharoit taqozosi bilan yaratiladi.

Maqol chuqur ijtimoiy, axloqiy, falsafiy-hikmatona mazmunga ega. Shu sababli ba’zi maqollar butun bir roman yoki dramaning mazmunini o’zida ifodalashi mumkin. Chunonchi, N. V. Gogolning mashhur “Revizor” komediyasida epigraf qilib olingan “Basharang qiyshiq bo’lsa oynadan o’pkalama” maqolining asarning boshdan oxirigacha jaranglab turadi.

Shahar hokimi, Xlestakov, Dobchinskiy va Bobchinskiy, hokimning xotini, qizi hamda boshqa obraz va personajlarning butun hatti-harakatlari eslatib turadi.

Dunyoda tilsiz xalq bo’lmagani holda maqolsiz til ham yo’q (Noziy Eslibat).

Xalq maqoli har bir kishi amal qilishi lozim bo’lgan o’ziga xos axloqiy hodisalar kodeksidir. Har bir maqol ham ma’no, ham shakl, ham stilistik funksiyasi jihatidan o’ziga xos xususiyatga ega. Hamma maqollarda ham umumiylik bor. Maqol zamirida xalq hikmati yotadi.

“Axmoqqa javob sukut”, deydi o’zbeklar. Ruslar esa “Durak vorchit, umniy molchit”, deydilar. - Nodonga so’zlagan esiz so’zim, o’likka yig’lagan esiz ko’zim”, degan yana bir maqol bor o’zbeklarda.Ruslar ham bu bilan hamfikrlar: “ Duraka uchit’ chto mertvogo lechit’.

Turmushda sinalgan, ma’lum ezgu, tugal umumiy ma’no anglatuvchi, ixcham va jarangdor shaklga lirib qolgan xalq hikmatiga m a q o l deyiladi.

II. 2. Matallar tarjimasi muammolari.

M a t a l esa narsa va hodisalarni obrazli ifodalovchi, tilda keng ifoda etiladigan nutqiy tarkibdir.

Maqol so’zlovchining o’z nutqi mazmuniga munosabatini ifodalaydi. Maqol bilan matal o’rtasida umumiylik ko’zga tashlanadi. Bu umumiylik shundan iboratki, har ikki tushuncha ham nutqni jonlantirish, jozibador va obrazli qilish, fikrni tayyor nutq qoliplari, formulalari bilan ifodalash uni mazmundor qilishga qaratilgan.

Lekin, shu bilan birga tugal fikrni o’zida ifodalagan maqollardan matallar jiddiy farq qiladi. Matal aytilmoqcni bo’lgan fikr muddaoni boshqa vositalarni q’oya mutasaddi qilgan holda ifodalaydigan ko’chma ma’noli nutqiy tarkib bo’lib unda xulosa bo’lmaydi, balki uning o’zi biron xulosa keltirib chiqarish uchun xizmat qiladi.