И. М. Абдуллаева, Д. T. Азимов. “Ахборот тизимлари

12.2. Интеграллаш бошқарув тизимларини татбиқ қилиш 
босқичлари 
ИБАТ ишлаб чиқиш ва татбиқ этиш уч босқичга бўлинади: 
1. Компанияни ўрганиш. 
2. Лойиҳалаштириш. 
3. Ҳаракатга келтириш. 
Компанияни ўрганиш. Биринчи босқичда маълумотлар йиғиш ва 
компания фаолиятини таҳлил қилиш, мавжуд бизнес жараѐнларини моделини 
чизиш, бошқарув тизими ва технологиясини асосий элементларини аниқлаш, 
келажакдаги ИБАТни тасвирлаш, келажакда бизнес жараѐнларга ва ИБАТни 
ривожлантириши концепцияси ишлаб чиқилади: ИБАТни яратиш босқичлари, 
уларнинг таркиби, мавжуд автоматлашган бошқарув тизимига мослашиши, 
жорий этиш модели ва ҳ.к. 
Лойиҳалаштириш. Кейинги аниқ қадам компания бошқарув тизимини 
такомиллаштириш бўлиб, у биринчи босқич якунланиши билан бошланади. 
Бизнес компания тадқиқотлари натижасида бошқарув тизимини қайта ташкил 
этишни йўллари ҳамда ахборот технологияларини ривожлантириш йўллари 
аниқланади ва тасдиқланади. 

---

126 
1-босқич. Ишни лойиҳалашдан аввал 
Оқибатлар 
Ахборотни кўриш 
Иш жараѐнлари-
ни таҳлил қилиш 
Мавжуд ахборот 
тизимларини 
аниқлаш 
Корхона стратегик 
ривожини аниқлаш 
Янги ИБАТ 
кўринишини 
аниқлаш 
Бошқарув 
тизими ва 
Интеграллаш 
ган бошқарув 
ахборот 
тизимига 
бўлган 
талабларни 
аниқлаш 
Тавсиялар 
БТни қайта 
ташкил этиш 
вариантларини 
баҳолаш 
Тавсия 
этилган йўл: 
- БТни қайта 
ташкил этиш 
- ИБАТни 
ривожлан-
тириш 
ИБАТни ривож-
лантириш вариант-
ларини баҳолаш 
2-босқич. Лойиҳалаштириш 
 
 
 
2 ФАЗА. Проектирование 
ИБАТ лойиҳалаштириш
oyihalashtirish 
БТ қайта ташкил 
этишни бошлаш 
ИБАТнинг техник 
лойиҳасини ишлаб 
чиқиш 
ИБАТ лойи-
ҳасини ҳуж-
жатлаштириш 
БТ лойиҳалаштириш
БТ лойиҳасини 
тайѐрлаш 
Қарорларни 
татбиқ этиш 
БТ 
лойиҳасини 
ҳужжатлаш 
тириш 
ИБАТ учун 
техник 
вазифаларни 
аниқлаш 
ИБАТнинг 
катталаштирилган 
чизмасини тайѐрлаш 
ИБАТ учун техник 
вазифаларни тайѐрлаш 
 ish
ИБАТни ўтнатиш,
текшириш 
БТ қайта ташкил этишни 
давом эттириш
Дастурий пакетни 
ўрнатиш, 
ҳужжатлаштириш
Синовли ишга тушириш-
созлаш ишлари 
Ўқитиш. Бош-
ланғич маълумот-
ларни киритиш 
ИБАТни 
ишлатиш 
га 
топшириш 
акти 
ИБАТни тажрибали ишлатиш 
БТ қайта ташкил 
этишни тамомлаш
ИБАТни 
ишлатиш 
Фойдаланувчини ўқитиш 
ИБАТни 
саноатда 
ишлатиш 
га 
топшириш 
акти 
12.2-расм. ИБАТни лойиҳалаштириш ва татбиқ этиш 
воситалари 

---

127 
Техник вазифа асосида (ТВ) асосида тизимда бошқарув ва ахборотнинг 
ўзаро алоқасини кўрсатувчи эскиз лойиҳа яратилади. Эскиз лойиҳага рухсат 
берилгандан сўнг, синчиклаб лойиҳалаштириш ва кўрсатилган тизимга (бизнес 
жараѐн ѐки бўлим)га тадқиқ этиш мумкин. 
Техник лойиҳалаштириш тасдиқланган ТВга мос равишда амалга 
оширилади. Техник лойиҳада ИБАТларнинг жойи, бажариладиган бизнес 
операциялар, маълумотлар базасини қайта ишлаш тузилмаси, маълумотларни 
ўзаро боғлиқлиги ва қайта ишлаш алгоритми тўлиқ кўрсатиб ўтилади. 
Шунингдек, техник лойиҳада ахборот оқимларининг ҳажми ва 
интенсивлиги, тизимдан фойдаланувчилар сони,талаб этилаѐтган техник ва 
дастурий таъминот ҳам кўрсатиб ўтилади. 12.2-расмда юқорида келтирилган 
босқич Интеграллашган тизимни Ҳаракатга келтириш. Бу босқичда дастурий ва 
техник маҳсулотлар ўрнатилади ва буюртмачининг бир гуруҳ ходимларига 
ўқитиш ишлари олиб борилади, кейинчалик бу гуруҳ ушбу яратилган тизимдан 
фойдаланишади ва бошқа ходимларга тизимни ўргатишади. 
Буни қуйидаги босқичларда акс эттириш мумкин: 
 бир гуруҳ ходимларни ўқитиш; 
 иш жойларини техник тайѐрлаш; 
 маълумотлар алмашувини текшириш ва қўшимча ишлар; 
 ҳаракатга келтириш. 
Тизим барча текширувлар ижобий ҳал бўлганидан сўнг, лойиҳани 
топшириш бўйича ҳуқуқий ҳужжат тайѐрлашади ва қоида бўйича ИБАТ татбиқ 
этиш лойиҳаси тугатилади.