И. М. Абдуллаева, Д. T. Азимов. “Ахборот тизимлари

ГРАФИК ВА 
РЕЖАЛАР 
Захираларни 
бошқариш 
Молиявий 
бошқариш 
Харидларни 
бошқариш 

---

59 
депозитларни амалга ошириш каби ташкилотнинг элементар фаолиятини 
назорат қилади. Бу тизимнинг асосий мақсади анаънавий саволларга жавоб 
бериш ва транзакциялар оқимини ташкилот орқали ўтказишни амалга 
оширишдан иборат. Билимлар билан ишлаш поғонаси тизимлари ташкилот 
билим ва маълумотларни қайта ишловчи ходимларга кўмаклашади. Бу 
тизимларнинг мақсади бизнесга янги билимларни киритиш ва ташкилотдаги 
ҳужжатлар оқимини бошқаришга ѐрдам беришдан иборат. Бошқарув
поғонасидаги тизимлар ўрта менежерларга назорат, бошқарув, қарор қабул 
қилиш ва маъмурий фаолиятини амалга оширишлари учун ишлаб чиқарилади. 
Уларда ахборотга бўлган талаб аниқ бўлмайдиган нисбатан тузилмали 
масалаларни ечиш имконияти мавжуд. 
Стратегик поғонадаги тизимлар юқори поғона бошқарувчиларига 
ѐрдамчи восита бўлиб, улар корхона ва унинг ташқи-муҳитида стратегик ва 
узоқ муддатли тадқиқотларни тайѐрлайди. Уларнинг асосий вазифасига 
ташкилотнинг мавжуд имкониятларидан фойдаланган ҳолда керакли 
ўзгаришларни киритишдан иборат. 
Ахборот тизимини туркумлашнинг яна бир тури бу ишлаб чиқарилаѐтган 
ахборот тизимининг мураккаблигига қараб туркумлаш бўлиб, уни ахборот 
тизимининг куби деб номладик. Бу туркумлаш ўлчамлар асосида амалга 
оширилади. Булар фойдаланувчилар сони, масаланинг мураккаблиги ва 
олинадиган натижаларни тақдим этишда ахборотга бўлган талабдан иборат.
Бундан ташқари ахборот тизимлари функционал аломатларига кўра 
туркумланади.
Асосий тушунчалар ва атамалар 
Сўровларни қайта ишлаш диалогли тизимлари асосий ишловчи тизим 
бўлиб, у ташкилотларнинг қуйи поғонаси, ташкилот ишчиларига хизмат 
кўрсатади. 
Билимлар билан ишлаш тизимлари (ББИТ) ва иш юритишни 
автоматлаштириш тизимлари ташкилотнинг билим поғонасидаги ахборот 
эҳтиѐжларини қондиришга хизмат қилади. Билимлар билан ишлаш тизимлари 
ташкилотдаги 
ақлий 
ишчи 
кучига 
ѐрдам 
берса, 
иш 
юритишни 
автоматлаштириш тизимлари, энг аввало, маълумотларни таҳлил қилувчи ишчи 
кучига кўмаклашади.
БАТлари ташкилотнинг бошқарув поғонасига хизмат кўрсатади, улар 
менежерларга маълумотлар тайѐрлашни, ташкилотни жорий фаолияти ҳақидаги 
ҳисоботлар, зарурат бўлса, аввалги йилларнинг ҳисоботларини кўришни 
таъминлайди. Одатда, уларда ички фаолият натижаларига эътибор беради. БАТ, 
энг аввало, бошқарув поғонасидаги режалаштириш, бошқариш ва қарор қабул 
қилиш каби вазифаларни бажаради. 
ҚҚҚКТнинг асосий тамойили фойдаланувчига муҳим маълумотлар 
блокини, осон бошқарилувчи мураккаб моделларни мослашган усуллардан 
фойдаланиб, таҳлил қилиш учун зарур воситаларни беришдан иборат. ҚҚҚКТ 
ахборот эхтиѐжларига жавоб бериш учун эмас, балки имкониятлар тақдим этиш 
учун ишлаб чиқилди. 

---

60 
БҚҚҚКТ менюли, фаол график ва алоқа имкониятларига эга ишчи 
структурадан иборат бўлиб, уларда ички тизим ва ташқи маълумотлар 
базаларидан тарихий ва рақобатбардош маълумотлар бўлиши мумкин. 
БҚҚҚКТдан бош менежерлар фойдаланади. Шунинг учун у қулай дастур 
интерфейсига эга бўлиши зарур. 
Ахборот тизимининг яратилиш мураккаблигига қараб туркумлашнинг яна 
бир тури ахборот тизимининг куби деб номланади. Бу туркумлаш уч ўлчамли 
бўлади. Бу ўлчамлар ахборот тизимининг турли мураккабликдаги масалаларни 
ҳал этиш ва турли сондаги фойдаланувчиларга кўмаклашиш қобилиятига 
асосланади.