|
2. KORXONA - IQTISODIY TASHKILOT BOZOR KON'YUNKTURASI
Korxona har qanday mamlakatning milliy iqtisodiy kompleksida markaziy o'rinni egallaydi. Bu ijtimoiy mehnat taqsimotining birlamchi bo'g'ini. Bu erda milliy daromad yaratiladi. Korxona ishlab chiqaruvchi vazifasini bajaradi va o'z-o'zini ta'minlash va mustaqillikka asoslangan takror ishlab chiqarish jarayonini ta'minlaydi.
Korxona - bu uchta asosiy iqtisodiy muammolarni hal qilish maqsadida yakka iste'molchi va ishlab chiqaruvchi bozor orqali o'zaro aloqada bo'lgan iqtisodiy tashkil etish shakli: nima, qanday va kim uchun ishlab chiqarish.
Shu bilan birga, tadbirkorlar va tashkilotlarning hech biri ongli ravishda ushbu iqtisodiy muammolarning uchligini hal qilish bilan shug'ullanmaydi (har bir kishi individual darajadagi bozor elementiga qaror qiladi).
Bozor tizimida hamma narsa o'z narxiga ega. Inson mehnatining har xil turlari ham narxga ega - ish haqi darajasi, xizmatlar uchun tarif. Narxlar va bozorlar tizimi orqali odamlar va korxonalarni ongsiz ravishda muvofiqlashtirish uchun bozor iqtisodiyoti. Agar biz har xil bozorlarni olsak, unda narxlar va ishlab chiqarish muvozanatini o'z-o'zidan sinov va xatolar orqali ta'minlaydigan keng tizimga ega bo'lamiz.
Ushbu bozorlarning har birida xaridorlar va sotuvchilar o'rtasidagi kelishuv (talab va taklif) yordamida bozor iqtisodiyoti bir vaqtning o'zida uchta muammoni hal qiladi:
1) nima ishlab chiqarish kerak? - har kuni pul orqali ovoz berish yo'li bilan aniqlanadi (xaridor tomonidan mahsulotni tanlash va uni sotib olish yo'li bilan);
2) qanday ishlab chiqarish kerak? - ishlab chiqaruvchilar o'rtasidagi raqobat bilan belgilanadi (har bir kishi eng yangi texnologiyalardan foydalanishga, narxlar raqobatida g'olib chiqishga va foydani oshirishga, ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishga intiladi);
3) kim uchun ishlab chiqarish kerak? - bozorlardagi talab va taklif nisbati, ishlab chiqarish omillari (mehnat va ishlab chiqarish vositalari) bilan belgilanadi.
Korxonalar o'zlarining ishlab chiqarish, ilmiy va tijorat faoliyatini birlashtirishga va quyidagi birlashmalar tuzishga haqlidirlar:
1) uyushma - iqtisodiy faoliyatni doimiy muvofiqlashtirish maqsadida tuzilgan shartnomaviy birlashma; uyushma biron bir a'zoning ishlab chiqarish faoliyatiga aralashishga haqli emas;
2) korporatsiya - individual vakolatlarni topshirish bilan sanoat, ilmiy va tijorat manfaatlarini birlashtirishga, har bir ishtirokchining faoliyatini markaziy tartibga solishga asoslangan shartnomaviy birlashma;
3) konsortsium - umumiy maqsadga erishish uchun sanoat va bank kapitalining vaqtincha qonuniy birlashmasi;
4) tashvish - bir yoki bir guruh tadbirkorlarga to'liq bog'liqlik asosida sanoat korxonalari, ilmiy tashkilotlar, transport, banklar, savdo va boshqalarning ustav birlashmasi.
Tovarlarni ishlab chiqarish va sotish va xizmatlarni ko'rsatish bilan bog'liq muammolarni hal qilish uchun har bir korxona ushbu ishlarni bajarishga qodir odamlar soni bilan ta'minlanishi kerak.
Korxonada ijtimoiy mehnat bilan shug'ullanadigan ishchilar, muhandislar va xizmatchilar ushbu korxonalarning mehnat jamoalarini shakllantiradi. Mehnat jamoasi - bu korxonaning sexlari, jamoalari va boshqa bo'linmalari ishchilarini o'z ichiga olgan murakkab tashkiliy va ijtimoiy-iqtisodiy tuzilma. Muvofiqlashtirish va izchillik uchun ular o'rtasida tegishli boshqaruv tizimi yaratiladi.
Kompaniyaning mustaqil balansi, joriy va boshqa hisob raqamlari, o'z nomi yozilgan muhri bor, shuningdek sanoat korxonasida ham savdo belgisi mavjud. Kompaniya tarkibiga boshqa yuridik shaxslar kirmaydi.
Korxona iqtisodiy faoliyatning har qanday turlarini amalga oshiradi, agar ular qonun bilan taqiqlanmagan bo'lsa va korxona ustavida ko'zda tutilgan maqsadlarga javob bersa.
Korxona yuridik shaxs huquqlarini davlat ro'yxatidan o'tkazilgan kundan boshlab oladi. Korxonani davlat ro'yxatidan o'tkazish korxona joylashgan joyda xalq deputatlari tuman, shahar Kengashi ijroiya qo'mitasida amalga oshiriladi. Kompaniya joriy va hisob-kitob hisobvaraqlarini ochish huquqiga ega bo'lgan filiallarni, vakolatxonalarni, bo'limlarni va boshqa alohida bo'linmalarni tuzish huquqiga ega. Korxonalar tarif stavkalarini, ish haqini ishchilarning kasbiga, malakasiga, ular bajaradigan ish va xizmatlarning murakkabligi va shartlariga qarab farqlash bo'yicha ko'rsatma sifatida foydalanishlari mumkin.
Korxona to'g'ridan-to'g'ri shartnomalar (shartnomalar) tizimi orqali mustaqil ravishda o'z ishlab chiqarishi va kapital qurilishini moddiy-texnik jihatdan ta'minlaydi.
Korxona faoliyatining alohida jihatlari ustidan nazoratni davlat soliq inspektsiyasi, ishlab chiqarish xavfsizligi va mehnat, yong'in va ekologik xavfsizlikni nazorat qilish yuklatilgan davlat organlari amalga oshiradilar.
Korxonani tugatish va qayta tashkil etish (birlashish, bo'linish, chiqib ketish, o'zgartirish) mulk egasining qarori bilan va mehnat jamoasining ishtirokida yoki sud yoki hakamlik qarori bilan amalga oshiriladi. Shuningdek, kompaniya quyidagi hollarda tugatiladi:
Uni bankrot deb e'lon qilish;
Agar qonun hujjatlarida belgilangan shartlarning bajarilmasligi sababli korxona faoliyatini taqiqlash to'g'risida qaror qabul qilinsa va qarorda nazarda tutilgan muddatlarda ushbu shartlarning bajarilishi ta'minlanmasa;
Agar sud qarori bilan hujjatlar va korxona tashkil etish to'g'risidagi qaror bekor qilingan bo'lsa.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
