|
III. Xulosa.
Prof. T.Q.Xo‘jayovning xulosalariga ko‘ra, “O‘rta Osiyo ikki daryo oraligi tipi” turkiy va sug‘diy tilli qabila va elatlarning qadimgi tiplari asosida, ularning uzoq davom etgan etnomadaniy qorishuvi natijasida miloddan avvalgi I-ming yillikning oxiri va melodiy eraning boshlarida tarkib topgan. Mahalliy sug‘diylar antropologik tip jihatidan sharqiy o‘rta er dengizi tipining vakillari bo‘lgan. Ularga xos belgilar: bosh chanogi oval - dolixokefal, yuzi uzunchoq, bodom qovoq, ko‘zlari ko‘k, sochlari malla, qirra burun, iyagi chiqqan. jussasi kelishgan, bo‘ydor, oq tanli bo‘lgan. Ular asosan o‘troq, ko‘proq sug‘orma dehqonchilik va xunarmandchilik bilan shug‘ullanadi. Savdoda ustasi parang, uy-ro‘zg‘ori saramjon. Mana shu tip ichiga broxikefal bosh chanoqli evropeoid tipidagi aholi kelib qo‘shilgan.
Antik davr yunon mualliflarining xabar berishiga qaraganda sug‘diylarni turkiy qabilalar bilan chegarasi Sirdaryoning kuyi havzalari bo‘lgan, ya’ni daryoning o‘ng sohilida turkiy qabilalar yashasa, chop sohilida sug‘diylar joylashgan. Har ikki tip, va ikki til sohiblarining uzoq davom etgan iqtisodiy, madaniy va etnik aloqalari natijasi sifatida “O‘rta Osiyo ikki daryo oraligi tipi shakllangan. T.Q. Xo‘jayovning ta’qidlashicha bu yangi tipning tarkib topish jarayoni xronologik jihatdan miloddan avvalgi VI asrdan to milodiy V asrgacha davom etgan. Xuddi shu davrga oid O‘zbekistonning barcha viloyatlarining 34ta arxeologik yodgorliklaridan yangi kraniologik seriya materiallari olinib taxlil qilingan va har bir mintaqa materiallarining o‘ziga xos xususiyatlari, dehqonchilik va chorvachilik xo‘jaliklari bilan shug‘ullanuvchi aholiga xos irqiy belgilar, O‘zbekiston hududlarida yashagan qadimgi aholisi antropologik tiplarining kelib chiqishi taxlil qilingan.
Janubiy orol bo‘yining qadimiy aholisi. Bu mintaqaning neolit davri aholisi (kaltaminor madaniyati) evropeoid bo‘lib, mahalliy irq belgilarini o‘zida mujassamlashtirgan, ya’ni dolixokefal bosh chanoqlidir. Bu mintaqaga bronza davrida (tozabog‘yob madaniyati) mahalliy aholi tipidan farq qiluvchi o‘zga etnos vakillari kirib keladilar. O‘zga yurt aholisining (Ko‘kcha 3 materiallari asosida) qiyofasi ham evropeoid bo‘lib, ularning bosh chanogi braxikefal shaklda bo‘lgan. Ko‘kcha 3 odamlari ikki xil bosh chanokka ega. Birinchisi o‘zlarining irqiy xususiyatlari bo‘yicha Kuyi Volga, Qozoqiston, Oltoy va Minusinsk pastekisligi dashtlari bronza davri aholisiga yaqin tursa, ikkinchi gurux odamlar o‘z irqiy belgilariga ko‘ra, Hindiston, Pokiston, Afg‘oniston va O‘rta Osiyoning qadimgi dehqonchilik madaniyatlari aholisi tipiga o‘xshab ketadi. Ularning har ikkalasi ham evropeoid irqining turli tiplarini tashkil etadi.
Ilk temir davri Janubiy Orol bo‘yi aholisi tarkibida ham bronza davriga xos irqiy belgilar saqlanadi. Biroq, bir seriya kraniologik (kalla suyagi) materiallarida ikki xil irq vakillari emas, balki bir individiumda har xil irq belgilarini mujassamlashgan variantlari uchray boshlaydi. Ammo, mahalliy an’anaviy irq belgilari hali kuchli. Antropologlar bu holatni Qadimgi Xorazmning kuyi soy madaniyati materiallarida kuzatishganlar.
Qadimgi Xorazmda miloddan avvalgi V-IV asrlarga doir antropologik seriya Sultonuizdog‘ mozor-qo‘rg‘onlaridan topilgan. Arxeologlarning aytishicha, ular chorvador qabilalariga tegishli. Bu erga ko‘milgan odamlar o‘zbeklarga xos braxikefal evropeoid tip bilan harakterlanadi. Ammo, dafinalar orasida bir ayol borki, u boshqalardan tubdan farq qilib, mo‘g‘ul bashara janubiy sibir tipini eslatadi. Extimol u asiradir yoki qadimgi xorazmliklarga kelin bo‘lib tushgandir. SHu davrga oid Ustyurtdan topilgan antropologik seriyalarda andronova tipidan (braxikefal evropeoid tipidan) O‘rta Osiyo ikki daryo oraligi tipiga o‘tish holati kuzatiladi. Bular orasida bir gurux materiallar borki, ular Janubiy-sharqiy Orol bo‘yi odamlarining o‘zginasidir. Janubiy-sharqiy Orol bo‘yi tiplari orasida mongoloid qorishmaning xissasi katta.
Do'stlaringiz bilan baham: |
