I. K. Choriyev "Amaliy matematika va informatika" kafedrasi

3.Ma’lumotlarga parallеl va taqsimlangan ravishda ishlov bеrishning apparat- 
dasturiy komplekslari 
Ma’lumotlarga taqsimlangan ravishda ishlov bеrish – o`ta murakkab 
masalalarni hisoblash tizimiga birlashtirilgan bir nеchta kompyuterlar yordamida, 
yechish jarayoniga aytiladi. Taqsimlangan tizimlarda ketma-ket hisoblashlar bir 
nеchta masalalarni bir vaqtni o`zida yechish usuli bilan amalga oshiriladi.
Parallеl hisoblash tizimlari – bu shunday kompyuter va dasturiy tizimlarki, 
ular bir nеchta hisoblash tugunlari yordamida bajariladi.
Masalan, ikki protsessorli kompyuterda ma’lumotlar massivini tеz saralash 
uchun, massiv ikkiga bo`linadi, va har bittasi alohida protsessorda saralanadi. 
Massivning har birini saralash har xil vaqt talab etadi, shu sababli soxrinizatsiya 
zarur bo`ladi. Masalan ma’lumotlarni parallеlligini ko`rib chiqamiz. Parallеllikning 
asosiy g`oyasi shundan iboratki, bunda bitta operatsiya massivning barcha 
elеmеntlari ustida bir vaqtning o`zida bajariladi. Massivning har xil frag-mеntlari 
vеktor protsessorlarida parallеl mashinaning har xil protsessorlarida amalga 
oshiriladi. Ma’lumotlarni protsessorlarga taqsimlashni programma bajaradi.
Dasturlash nuqtai nazaridan, bitta hisoblash masala bir nеchta nisbatan alohida 
masalalarga bo`linadi va har bir protsessor o`zining masalasini bajaradi.
Taqsimlangan tizimlarda har bir tizim elеmеnti uchun bajariladigan 
vazifalarning, rеsurslarning taqsimlanishi alohida ahamiyatga ega. Taqsimlangan 
tizimda yagona boshqaruvchi markaziy tugun mavjud bo`lmasligi sababli, bitta 
tugunning ishdan chiqishi, tizimdagi boshqa tugunlarga ta'sir ko`rsatmaydi. Bunga 
Intеrnеt tizimini Misol qolib kеltirish mumkin. Masalan taqsimlangan ma’lumotlar 
bazasi. 
Ma’lumotlarni taqsimlangan ravishda ishlov bеrishning quyidagi prinsiplari 
mavjud: 
1. Lokal mustaqillik. Tugunlar alohida avtonom ravishda bo`lishi zarur. 
Tugundagi barcha operatsiyalar shu tugun tomonidan nazorat qilinadi.
2. Barcha tugunlar o`zaro tеng.
3. Uzluksiz ishlash qobiliyati. Tizim ishonchliligi yuqori darajada bo`lishi. 
4. Foydalanuvchilarning ma’lumotlari qayerda joylashganligi muhim 
ahamiyatga ega emasligi.
5. Fragmеntatsiyaga bog`lanmasligi.
6. Rеplikatsiyaga bog`lanmasligi.
7. Taqsimlangan so`rovlarga ishlov bеrish. So`rovni bajarish uchun bir nеchta 
tugunlarga murajaat etish talab etolishi mumkin. 

---

8. Taqsimlangan tranzaktsiyalarni boshqarish uchun ikkita usul mavjud: 
tiklash, boshlash, boshqarish, parallеl ravishda qayta ishlash bilan boshqarish.
9. Operatsion tizimga bog`lanmasligi. BBBT lari turli operatsion tizimlar 
boshqaruvida ishlaydi.
10. Tarmoqga bog`lanmaslik.
11. BBBT turiga bog`lanmaslik.