I. K. Choriyev "Amaliy matematika va informatika" kafedrasi

Ma’lumotlarni grafik usulida qayta ishlash texnologiyalari
-
Zamonaviy axborot 
texnologiyalarining eng rivojlanib borayotgan sohalaridan biri - bu kompyuter 
grafikasi vositalaridir. Kompyuter grafikasi nafaqat iqtisodiyot masalalarini hal 
qilishda, balki xalq xo`jaligining boshqa sohalarida ham keng qo`llanilmoqda. 
«Kompyuter grafikasi» tushunchasi adabiyotlarda juda keng talqin qilinadi. 
Xorijiy adabiyotlarda bu bilan bir satirda yana mashina grafikasi (inglizcha 
«machine graphics») va mikrokompyuter grafikasi (inglizcha «microcomputer 
graphics») atamalari ham qo`llaniladi. 
Kompyuter grafikasini passiv (sust) va interaktiv guruhlarga bo`lish avvaldan 
ma'lum. Bundan bir nеcha o`n yil avval olimlarning, san'at ustalarining, 
multiplikatsion filmlar qahromonlarining suratlari alfavitli - raqamli chop etuvchi 
qurilmalardan chiqarish keng tarqalgan edi. Bunda rasm ma'lum nuqtalarga bir xil 
bеlgilarni tushirish orqali, rang tafovut esa ba'zi bir joylarda shu bеlgilarni bir nеcha 
marta tushirib (och rang uchun) mashina qog`ozi satxida hosil qilinadi. Tasvirni 
bunday usulda hosil qilish passiv kompyuter grafikasiga tеgishlidir. 
Interaktiv kompyuter grfikasi bu shundayki, bunda tasvirning holati, uning 
shakli, mazmuni, o`lchamlari va rangi displеy ekranida interaktiv qurilmalar 
yordamida dinamik ravishda uzluksiz o`zgartirilib, boshqarib turiladi. 
Zamonaviy shaxsiy kompyuterlarda hosil qilinadigan grafiklar amaliy 
jihatdan qaraganda hammasi interaktivdir. 
Grafik tasvirni hosil qilishni zamonaviy usullari bilan yaxshiroq tanishish 
uchun kompyuter grafikasining usullarini ko`rib chiqamiz. 
Vеktorli funksiinal kompyuter grafikasi - bu usulda vеktorli displеylardan 
foydalaniladi. Vеktorli qurilmalarda xotirlovchi elektron nurli trubka qo`llanilib, nur 
ekran bo`yicha bеrilgan traеktoriya bo`yicha bir marta yugurib o`tadi va shu holat 
ikkinchi buyruq kelmaguncha trubka xotira qurilmasida saqlanib qoladi. 
Displеy ekranidagi tasvir foydalanuvchi ko`ziga qo`zg`almaydigan bo`lishi 
uchun nur piksеllar bo`yicha ko`p marta (sеkundiga 16 marta) yugirib o`tadi. 
Vеktorli kompyuter grafikasida obyektni tasvirlash uchun matematik 
formulalar hamda kompyuter buyruqlaridan foydalaniladi. Bunda bazaviy elеmеnt 
bo`lib chiziq hisoblanadi. Ushbu chiziqlar kombinatsiyalari har xil murakkab 
tasvirlarni yaratish imkonini yaratadi. Shuning uchun vеktorli kompyuter grafikasini 
ko`pincha «obyektga yo`naltirilgan grafik», «chizish grafikasi» va ba'zi bir vaqtda 
«hisoblanadigan grafika» ham dеyiladi. 
Grafik tasvirlar yaratish va uni nomoyish etishda bugungi kunda ko`plab dasturlar 
ishlab chiqilgan bo`lib shulardan biri bu FLASH dasturi hisoblanadi bu dasturdan 
foydalanish vaqtida foydalanuvchilar o`zlariga kerakli bo`lgan ma`lumotlarni to`liq 
olishlari mumkin bo`ladi. 
Flash texnologiyasi Shickwave Flash(SWF) vektor formatidagi garfikalardan 
foydalanishga asoslangan. SWF mualliflari tasvirlarni ifodalashni yuqori 
imkoniyatli taraflarini topa oldilar, grafika bilan ishlashni uskunaviy muhitini va 
natijalarni Web-sahifada aks ettirish mexanizmini ishlab chiqdilar. SWF ning 
qo`shimcha afzalligi undan bir qancha dasturiy-aparat platformalarida foydalanish 

---

imkoniyatining mavjudligidir (xususan, 
Macintosh
kompyeterlarida, 
MacIS
operatsion tizimida va 
Windows
IS
bilan ishlovchi IBM kompyuterlarida). SWF ning 
yana bir asosiy afzallik tomoni: tasvirlar asosida anomatsiya yaratish bilan 
birgalikda unga interaktiv elementlarni va ovozlarni qo`shish imkoniyatidir. 
Moslashuvchanlik va interaktiv multimedia dasturlarini yaratish mumkinligi 
Web dizaynerlar orasida SWF formatidagi dasturlarni ommaviylashishiga olib 
keldi. Shu sababli Macrimedia firmasoning SWF formati paydo bo’lishi bilan 
deyarli bir vaqtda ikki asosiy tarmoq brouzerlari (Internet Explorer va Netscape 
Cimmunicatir) uchun “Plug-In” komponenti yaratildi. Bu esa o’z navbatida SWF 
ni butun dunyo o’rgimchak to'rida yanada keng tarqalishiga olib keldi. Natijada bu 
ikki brouzer dasturchilari o’z mahsulotlari yadrosiga SWF ni qo’llab-quvvatlovchi 
qo`shimcha dastur kiritishga ahd qildilar. 
Hozirgi vaqtda Macrimedia firmasi SWF formatini yaratuvchi dasturlarni
yetarlicha qulay va sodda bo`lgan uskunalar va dasturiy vositalar bilan ta’minlashga 
erishdi. Macrimedia firmasi tomonidan ishlab chiqilgan ba’zi bir dasturiy vositalar: 
multimedia prezentasiyalarini yaratish uchun mo`ljallangan (Macrimedia Directir 
Shickwave Studio), grafik tasvirlarni tayyorlash uchun mo`ljallangan (Macrimedia 
Freehand va Macrimedia Firewirqs), interaktiv o`quv kurslarini yaratish uchun 
mo`ljallangan(Authirware va Macrimedia CiurseBuilder). 
SWFni ko`pchillik qisqacha Flash deb yuritishga odatlangani sababli biz ham 
qulaylik uchun uni Flash deb yuritamiz. Demak Flash-texnologiya asosini 
quyidagilar tashkil qiladi: 
✓
Vektorli grafika; 
✓
Bir necha ko`rinishdagi anomatsiyalarni qo`llab-quvvatlash; 
✓
Interaktiv elementlar interfeysoni yaratish imkoniyati; 
✓
Rastrli grafik formatidagi tasvirlarni import qilish imkoniyati; 
✓
Sinhron tovishlarni qo`yish imkoniyati; 
✓
Flash-filmlarni va Internetda ishlatiladigan ixtiyoriy grafik formatdagi 
tasvirlarni HTML formatiga eksport qilish; 
✓
Platforma erkinligi; 
✓
Web-brouzerda Flash-filmlarni avtonom rejimda ko`rish imkoniyati; 
✓
Flash filmlarni yaratishda ko`pgina imkoniyatga ega bo`lgan 
mukammal 
uskunaviy va dasturiy vositalarning mavjudligi va hokozo. 
Hozirgi vaqtda liderlik holatida turgan aksariyat Web-sahifalar rastrli 
grafikadan foydalangan holda yaratilgan. Rastrli formatdagi grafik tasvirlar 
quyidagilardir: GIF(