I jtimoiy fanlar

23

 

Zardo’sht  ta’limotining  bunday  yaxlit  mushriklik  tizimi  sifatida    muayyan  siyosiy-ijtimoiy  va  tarixiy 

sabablarga  ko’ra  bizning  o’lkalarda  emas,  balki  hozirgi  Eron  hududida  Sosoniylar  sulolasi  hukmronligi 

davrida uzil-kesil  shakllanganligiga  ishora qiluvchi  ancha-muncha  tarixiy dalillar  mavjud.

 

24

M.Imomnazarov,  M.Lapasov,  M.Sobirova  «

MA’NAVIYaT SHUNOSLIK»

    (Teoriya  i  istoriya  natsionalьnoy 

duxovnosti)  Toshkent – 2012.  52 b. 

---

podshoh,  aql  -  vazir‖  deb  e’lon  qiladi  G’azzoliy  va  ayni  ko’ngilni  poklash 

masalasini  birinchi  o’ringa  olib  chiqadi.  Ko’ngil  poklansa,  undan  bevosita  ―olami 

malakutga‖(ya’ni  farishtalar  olamiga)  ravzana  (darcha)  ochiladi,  deydi  alloma. 

Ya’ni,  uning  fikricha,  ilmi  laduniy(g’ayb  ilmi)ga  ko’ngilni  poklash  orqaligina  

erishish  mumkin.  Aslida  sufiylar  olg’a  surgan  ―ishqi  ilohiy‖ning  ham    mohiyati 

ayni  shu ko’ngil ko’zgusiga sayqal berish jarayoni  bilan  bog’liqdir.           

Imom  G’azzoliy  va  barcha  tasavvuf  piri  murshidlari  ―ilohiy  ishq‖qa  juda 

katta  e’tibor  beradilar,  uni  ―ishqi  haqiqiy‖  deb  hisoblaydilar.  Sovet  davrida  bu 

tushuncha  mutlaqo  johilona  talqin  qilindi,  bunday  dahriyona  talqin  oqibatlari 

hanuz  ko’pchilik  ziyolilarimiz  ongini  to’liq  tark  etgani  yo’q.  ―Ishqi  haqiqiy‖  va  

―ishqi  majoziy‖  nisbatining  badiiy  tahlili  Sanoiy,  Anvariy,  Xusrav  Dehlaviy, 

Sa’diy,  Hofiz,  Lutfiy  kabi  mintaqa  mumtoz  adabiyotining  ulkan  namoyandalari 

ijodida  boshlanib,  Alisher  Navoiy  asarlarida  mukammal  nazariy  ifodasini  topdi. 

Navoiy  ―avom  ishqi‖  va  ―xos  ishq‖ning  o’zaro  farqini  aniq  ko’rsatib  bergach, 

masala  yechildi.  Hadisda  aytilgan  ―Majoz  haqiqatning  ko’prigidir‖  degan 

hikmatning  chuqur  ma’nosi  oydinlashdi.  SHunday  qilib.  Alisher  Navoiy  ijodi 

milliy  ma’naviyatimizning  ham  nazariy,  ham  amaliy  mukammal  shakllanishida  hal 

qiluvchi  ahamiyatga  ega bo’ldi.

 25

 

Xalq  ma’naviyatini,  millat  ma’naviyatini  sun’iy  ravishda,  qandaydir  o’ylab 

topilgan  aqidalarga,  dogmalarga  tayanib,  yuzaga  keltirib  ham,  keskin  o’zgartirib 

ham  bo’lmaydi.  CHunki  ma’naviyat  tushunchasining  mazmuni  bir kunda, bir yilda, 

hatto  bir  asrda  shakllanadigan  narsa  emas,  u  har  bir  xalqning  juda  uzoq  tarixi 

qa’ridan oziq olib, teranlik  kasb etib keladi. 

Islom  Karimov  xalq  ma’naviyatini  yuksaltirish  deganda  nimani  ko’zda  tutganligini 

hali  mustaqillikka  erishmasimizdan  -  1990  yili  O’zbekiston  Prezidenti  sifatidagi 

birinchi  nutqidayoq  ochiq-oydin  bayon  etgan  edi.  Prezident  ushbu  ma’ruzasida 

inson  ruhiyatining  nozik  va  murakkab  tomonlari  bilan,  ―xazinalarga  to’la  milliy-

tarixiy  an’analar  bilan,  umuminsoniy  ma’naviy  boyliklar  bilan  hisoblashmaslik‖ 

yaqin  o’tmishimizda  jamiyatga  qanchalar  zarar  keltirganligini  qayd  etib,  yangicha 

vazifalarni  olg’a surgan edi: 

―Birinchi  navbatda  milliy  madaniyatimiz,  xalq  ma’naviy  boyligining

 

ildizlariga  e’tibor  berish  lozim.  Bu  xazina  asrlar  davomida  misqollab  to’plangan. 

Tarixning  ne-ne  sinovlaridan  o’tgan.  Insonlarga  og’ir  damda  madad  bo’lgan. 

Bizning  vazifamiz  -  shu  xazinani  ko’z  qorachig’imizdek asrash va yanada boyitish, 

so’zda  emas,  amalda  har  bir  kishining  vijdon  erkinligini,  e’tiqodining  erkinligini 

ta’minlashimiz  kerak‖

26

. 

Hech  bir  xalq  dunyoda  yakka  yashamaydi,  yolg’izlikda  rivojlanmaydi  ham.