I қисм. Машинасозлик технологияси асослари I боб. Машиналарни ишлаб чиқариш

4.1-мисол. 4.3-расмда кўрсатилган детал учун беркитувчи звенонинг параметрлари максимум ва минимумга ҳисоблаш усули ёрдамида қуйидагилар аниқлансин: беркитувчи звено А₀ нинг номинал ўлчами, унинг допуски ТА₀, чекли четга чиқишлари ESA₀ ва EJA₀ ва допуск майдони ўртасининг координатаси Е_сА; ташкил этувчи звеноларнинг қуйидаги қийматлари берилган:
А₁қ35^Қ0,16 мм; А₂қ60 _{–0,30 мм} ; А₃қ20^Қ0,15 мм; А₄қ40^Қ0,16 мм;
Ечими. Беркитувчи звенонинг номинал қийматини (4.1) формула ёрдамида аниқлаймиз:
А₀қ(60Қ20)–(35Қ40)қ5 мм
Беркитувчи звенонинг допуски:
ТА₀ қ 0,16 Қ 0,3 Қ 0,13 Қ 0,16 қ 0,75 мм
Масаланинг берилиши бўйича ташкил этувчи звеноларнинг чекли четга чиқишлари қуйидагича:
ES35 қ Қ0.16 мм; EJ35 қ 0 ;
ES60 қ 0 ; EJ60 қ -0,30 мм;
ES20 қ Қ0,13 мм; EJ20 қ 0 ;
ES40 қ Қ0,16 мм; EJ40 қ 0.
(4.3) ва (4.4) формулардан қуйидагиларни топамиз:
ESA₀қ(ES60 Қ ES20)-(EJ35ҚEJ40)қ(0Қ0,13)-(0Қ0) қ Қ0.13 мм;
EJA₀қ(EJ60ҚEJ20)-(ES35ҚES40)қ(-0,30Қ0)-(0,16Қ0,16)қ-0,62 мм;
Демак, беркитувчи звенонинг ўлчами:

Беркитувчи звенонинг допуск майдони ўртасининг координатаси (4.8) формулага асосан:

Т

4.5-расм. Тишли узат-манинг ажрайдиган корпусининг чизи=ли ылчамлари
ашкил этувчи звенолар ўлчамларининг допускини беркитувчи звенонинг допуск катталиги (ёйилиш майдони) бўйича ҳисоблаш (тўғри масала). Ушбу масала технологик ўлчам занжирларини ҳисоблашда, кўпинча, синов ҳисоблаш усулидан фойдаланиб ечилади. Бунда ўлчам занжирининг барча ташкил этувчи звеноларининг ишлов берилаётган сиртларига кўзда тутилган ишлов бериш турларини қўллашда иқтисодий жиҳатдан эриша олиниши мумкин бўлган, маълум бир аниқлик квалитетига тегишли допускини белгиланади. Шундан кейин беркитувчи звено ўлчамининг кутилаётган ёйилиш майдонининг катталиги ₀ ва унинг ёйилиш майдони ўртасининг координатасини Е_с₀ (4.2) ва (4.10) формулалардан аниқланади.
Бу ерда ТА₀ *₀ деб қабул қилинади.
Аниқланган ₀ ва Е_с₀ қийматларни лойиҳаланаётган маҳсулотнинг беркитувчи звеносининг талаб этилган допуски ва унинг допуск майдони ўртасининг координатаси билан солиштирилади. Агар ₀ ва Е_с₀ беркитувчи звенонинг талаб этилган қийматларидан катта бўлса, у ҳолда ташкил этувчи звенолардан бирининг ёки бир нечтасининг допускини кўпайтиришга тўғри келади ва шундан кейин текширувчи ҳисоблаш амалга оширилади. Изланаётган допускни уриниб кўриш ва кетма-кетлик билан яқинлашиштириш усули билан белгиланади.
Ушбу усул билан ўлчам занжирларини ҳисоблашни тезлаштириш мақсадида иқтисодий жиҳатдан эриша олиниши мумкин бўлган допусклар ва чекли четга чиқишлар, ростловчи звенодан ташқари барча ташкил этувчи звенолар учун белгиланади. Ростловчи звенонинг допуски қуйидагича аниқланади:
(4.11)
Ростловчи звено қилиб унга аниқ ишлов бериш ва уни ифодалаш осон бўлишлиги шарти билан танланади. Унинг ўлчами ҳам нисбатан катта бўлса, мақсадга мувофиқ бўлади, чунки катта звенонинг допуски ҳам ўлчамга пропорционал бўлади ва уни ростлаш осон.
Ўлчам занжирларини ҳисоблашда ташкил этувчи звеноларнинг иқтисодий нуқтаи назардан мақсадга мувофиқ допускини белгилашни осонлаштириш учун ўртача допуск Т_ўр аниқланади:
Т_ўр қ ТА₀ / (m-1) (4.12)
Ишлаб чиқариш имкониятига қараб, ташкил қилувчи звеноларнинг ўлчамларини ўртача допускини Т_ўр у ёки бу ёққа ўзгартириш киритиб тўғриланади.
Белгиланган допускларни ва чекли четга чиқишларни (4.2) ва (4.10) формулалар ёрдамида якуний текширилади.