I iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish uslubi

 
XIX. JAHOn XO'JALIGI, XALQARO SAVDO VA XALQARO  
VALUTA-KREDIT MUNOSABATLARI
 
 
Ma'ruza rejasi
 
 
1.  Iqtisodiy  rivojlanishning  umumjahon  tomonlari  va  ishlab  chiqarishning 
baynalminallashuvi.
 
2. Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning shakllari. Jahon 
infratuzilmanshg rivojlanishi.
 
3.  Xalqaro  iqtisodiy  integratsiyanipg  mohiyati,  shakllari  va  obyektiv  asoslari.  qiyosiy 
ustunlik nazariyasi.
 
4. Xalqaro savdoning mazmuni, tuzilishi va xususiyatlari.
 
5. Xalqaro valuta-kredit munosabatlari va valuta  tizimlari.
 
 
1-§.Iqtisodiy rivojlanishning umumjahon tomonlari  
va ishlab chiqarishning baynalminallashuvi
 
 
Hozirga davrda jahon iqtisodiy rivojlanishining eng muhim xarakterli xususiyatlaridan biri - 
turli mamlakatlar va xo'jalik regionlari o'rtasidagi o'zaro bog'liklarning o'sib borishi hisoblanadi. 
Jahon  xo'jaligida  har  bir  o'zgarishlar  (jahon  bozoridagi  narxlar  harakati  va  alohida 
mamlakatnipg  eksport  imkoniyatidan  tortib  dunyo  iqtisodiyotidagi  tarkibiy  siljishlar  va  xalqaro 
monopoliyalar  faoliyatigacha)  dunyodagi  barcha  mamlakatlar  manfaatini  o'ziga  tortadi. 
Mamlakatning  savdo,  ishlab  chiqarish,  valuta moliya  sohalaridagi  jahon  tamoyillariga  bog'liqchik 
obyektiv  reallik  hisoblanadi.  Hozirgi  davrda  har  qanday  mamlakatni  uning  iqtisodi  qanday 
rivojlangan  bo'lishidan  qat'iy  nazar,  jahon  xo'jaligi  aloqalariga  jalb  qilmasdan  uning  to'la  qonli 
iqtisodiy rivojlanishini ta'minlash mumkin emas. 
Dunyo  bir-biridan  maqsadlari, amal  qilish  mexanizmi  bilan  farqlanuvchi  turli  xil ijtimoiy-
iqtisodiy tuzumlar, xalqaro guruxlarga bo'lingan. Jahon hamjamiyati mamlakatlarini turkumlash har 
xil  mezonlar  asosida  amalga  oshiriladi.  Yaqin  vaqtlargacha  bizning  adabiyotimiz  sotsializm 

---

dunyosi, kapitalizm dunyosi va uchinchi dunyo mamlakatlari degan tushunchani singdirib keldi. 
Jahon  hamjamiyati  mamlakatlarini  turkumlashga  umumiy  asosda  yondashib  xo'jalik 
tizimlarining xususiyatlariga mos ravishda davlatlarning uchta  guruhini ajratib ko'rsatish mumkin: 
rivojlangan,  bozor  iqtisodiyotida  rivojlanayotgan  va  bozor  iqtisodida  mavjud  bo'lmagan 
mamlakatlar.  Rivojlanganlik  darajasi  bo'yicha  ham  o'z  navbatida  uchta  guruh  farqlanadi:  kam, 
o'rtacha va yuqori rivojlangan mamlakatlar. Shimoliy-Sharqiy Osiyo va Lotin Amerikasidagi yangi 
industrial  mamlakatlar  (YAIM),  yuqori  daromadli  neft  eksport  qiluvchi  mamlakatlar  (Saudiya 
Arabistoni,  Quvayt  va  boshqalar)  eng  kam  rivojlangan  mamlakatlar  (EKBI),  shu  jumladan  eng 
kambag'al mamlakatlar (Chad, Bayengladesh, Efiopiya), har xil regional itifoqlar va internatsional 
guruhlarga ajratiladi. 
Bu barcha turli-tumanlik bir butun yaxlitlikka o'zaro iqtisodiy bog'liqlikning har xil jixatlari 
orqali tortiladi.  Hozirgi  xo'jalik  aloqalarining  chuqurlashib  borayotganligi  baynalminallashuvining 
kuchayishi hamda fan-texnika revolutsiyasining keng qamrovli xarakteri, aloqa va kommunikatsiya 
vositalarining butunlay  yangi roli sharoitida milliy iqtisodiyot o'z-o'zini ta'minlash orqali samarali 
amal qilish mumkin emas. 
Jahon  xo'jalik  aloqalarining  tez  o'sishi  shunday  davrlarga  to'g'ri  keladiki,  bu  davrda  ishlab 
chiqarish  omillarining  harakati  tezlashadi,  kapital  milliy  chegaradan  o'sib  chiqadi,  ishchi  kuchi 
migratsiyasi kuchayadi, xalqaro mehnat taqsimotining shakillanish jarayoni tezlashadi. Bu shundan 
guvoxlik  beradiki,  xo'jalik  aloqalarining  baynalminallashuvini  ko'p  jihatdan  ishlab  chiqaruvchi 
kuchlarning rivojlanish mantiqi taqozo qiladi, ya'ni u milliy chegaradan o'sib chiqadi va obyektiv 
ravishda ishlab chiqarishning baynalminallashuvini zarur qilib qo'yadi. 
Milliy xo'jaliklar va ular o'rtasidagi iqtisodiy aloqalar negizida shakillangan jahon xo'jaligi 
asosida xalqaro mehnat taqsimoti yotadi.