|
7.3 Sug’urta tashkilotlarining moliyaviy resurslari va uning shakllanishining
o’ziga xos xususiyatlari
Sug‘urta tashkilotining daromad va xarajatlari tarkibi hamda ularni hisoblash
ko‘p jihatdan milliy sug‘urta qonunchiligi me’yorlariga ham bog‘liqdir.
Shuningdek, sug‘urta tashkilotining daromad va xarajatlariga amaldagi soliq
qonunchiligiga binoan to‘lanadigan daromad(foyda) solig‘ining soliq bazasini
161
aniqlash uslubiyati hamda stavkalari darajasi ham ta’sir etadi. Sug‘urta
tashkilotining daromad va xarajatlari tarkibi bo‘yicha yuqorida bildirilgan fikr-
mulohazalarga asoslanib, uni aniqlash bo‘yicha quyidagi uslubiyatni taklif etamiz:
SM = SMs + SMqs + O‘MZo‘ (1),
Bu erda: SM- ishlab topilgan sug‘urta mukofotlari summasi;
SMs – bevosita sug‘urtalash bo‘yicha sug‘urta mukofotlari summasi;
SMqs – qayta sug‘urtalash bo‘yicha sug‘urta mukofotlari summasi;
O‘MZo‘ – o‘zlashtirilmagan mukofotlar zaxirasining o‘zgarishi.
UNz = Nz + Nvt (2),
Bu erda: UNz – ko‘rilgan zararning umumiy netto qismi;
Nz – ko‘rilgan zararning netto qismi;
Nvt – qayta sug‘urtalash bo‘yicha vositachilik to‘lovlarining netto qismi.
Nz = SM – SQs – (SQqs –SQqsq ) (2.1),
Bu erda: SQs – to‘langan sug‘urta qoplamalari;
SQqs – qayta sug‘urtalash bo‘yicha to‘langan sug‘urta qoplamalari;
TSQqsq – qayta sug‘urtalash shartnomalariga ko‘ra, qayta sug‘urtalovchilar
tomonidan to‘langan sug‘urta qoplamalari.
Nvt = VTqs + VSqs (2.2),
Bu erda: VTqs – qayta sug‘urtalash bo‘yicha vositachilik to‘lovlari;
VSqs – qayta sug‘urtalash bo‘yicha vositachilik siylovlari.
Tsx = UNz –(YUk+SMqsrr+SQs+VTqs+Zm+SQqs) (3)
Bu erda: Tsx – sug‘urta xizmatlarining tannarxi.
YUk – sug‘urta ishini yuritish xarajatlari;
SMqsrr – qayta sug‘urtalash va retrotsessiyaga o‘tkazilgan risklar bo‘yicha
hisoblangan sug‘urta mukofotlari;
VTqs- vositachilik to‘lovlari va brokerlik siylovlari, qayta sug‘urtalash tantemlari
va yig‘imlari;
Zm – zaxira fondiga o‘tkazilgan mablag‘lar.
162
YAD(Z) = D(Z)af + D(Z)bf (4),
Bunda:
YAD(Z) – yalpi daromad yoki zarar (soliq to‘langunga qadar bo‘lgan daromad
yoki zarar);
D(Z)af- asosiy faoliyatdan olingan daromad yoki zarar;
D(Z)bf – boshqa faoliyatdan daromad yoki zarar.
D(Z)af = Ns + Nz + Nvt + YUk – DX (4.1),
Bunda:
Ns – sug‘urta mukofotlarining netto qismi;
DX – davr xarajatlari.
D(Z)bf =Dbf-Xbf (4.2),
Bunda: Dbf – boshqa faoliyatdan daromadlar;
Xbf – boshqa faoliyatni amalga oshirish uchun qilingan xarajatlar.
Sug‘urta tashkiloti daromadi(foydasi)ni aniqlashning keltirilgan uslubiyatini
joriy etish masalasiga (1-jadval) to‘xtaladigan bo‘lsak, bu borada sug‘urta ishini
amalga oshirish xarajatlariga kiritilgan sug‘urta xizmatlarni tashkil etish va
sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi
to‘g‘risidagi yangi Nizomni ishlab chiqish zaruriyati yuzaga keladi.Taklif
etilayotgan uslubiyatga ko‘ra, keltirilgan ma’lumotlarda ishlab topilgan sug‘urta
mukofotlari summasi 1232223,0 bo‘lgan bo‘lsa, shundan 910786,8 bevosita
sug‘urtalash mukofotlari, 6741,1 qayta sug‘urtalash bo‘yicha mukofotlari va
nihoyat, 314695,1 so‘mini o‘zlashtirilmagan mukofotlar summasi tashkil etgan.
To‘langan
sug‘urta
qoplamalari
1188750,1
qayta
sug‘urtalash
shartnomalariga binoan qoplama to‘lovlari bo‘yicha zararlar 506,3; ko‘rilgan
zararlarning netto qismi 1189256,4; qayta sug‘urtalashga qabul qilingan
shartnomalar bo‘yicha hisoblangan vositachilik to‘lovlari 840,8; qayta sug‘urtalash
bo‘yicha vositachilik to‘lovlarning netto qismi 840,8; sug‘urta ishini yuritish
xarajatlari 5136,5; hisoblangan vositachilik hamda brokerlar siylovlari, qayta
sug‘urtalash tantemlari va yig‘imlari 321,4; zararlarni qoplash zaxirasiga
o‘tkazilgan mablag‘lar 1153961,8 ming so‘mni tashkil qilgan.
163
Keltirilgan ma’lumotlarga asoslangan holda sug‘urta xizmatini ko‘rsatishdan
tushgan yalpi foydani aniqlash uchun ishlab topilgan mukofotlarning netto qismi
(1232223), ko‘rilgan zararlarning netto qismi (1189256,4), qayta sug‘urtalash
bo‘yicha vositachilik to‘lovlarning
Do'stlaringiz bilan baham: |
