I bo’lim. O’zbekiston tabiiy resurs salohiyati va joylashuvi I o’zbekistonning tabiiy resurs salohiyati I

II.2. Tabiiy resurslardan oqilona foydalanish
Tabiiy resurslardan oqilona foydalanish faoliyati tizimi rivojlanayotgan iqtisodiyotning istiqbolli manfaatlarini va odamlar salomatligini saqlashni hisobga olgan holda, tabiiy resurslar va sharoitlardan tejamkor foydalanishni va ularni qayta ishlab chiqarishning eng samarali usulini ta'minlashga qaratilgan. Har qanday tabiiy resursga nisbatan tabiatni oqilona boshqarish tizimi o'zaro bog'liq bo'lgan bir nechta quyi tizimlarni o'z ichiga oladi: flora holatini kuzatish, o'simlik qoplamini saqlash va tiklash, o'simlik resurslaridan foydalanish, nazorat va nazorat qilish. Har bir tizimni tashkil etishdan maqsad bu sohaning ilmiy asoslangan tashkiliy-huquqiy, moliyaviy-iqtisodiy mexanizmlarini ishlab chiqish va amalga oshirishdan iborat. Tabiatning bir qismi bo'lgan inson ko'p asrlar davomida uning ne'matlaridan texnologiya taraqqiyoti va insoniyat svilizatsiyasi manfaati uchun foydalangan, shu bilan birga atrofdagi kosmosga ulkan va tuzatib bo'lmaydigan zarar yetkazgan. Olimlarning zamonaviy dalillari shuni ko'rsatadiki, tabiatdan oqilona foydalanish haqida o'ylash vaqti keldi, chunki yer resurslarini o'ylamasdan isrof qilish qaytarib bo'lmaydigan ekologik halokatga olib kelishi mumkin. Tabiatni oqilona boshqarish tabiiy resurslarni oqilona rivojlantirish, inson faoliyatining mumkin bo'lgan zararli oqibatlarini oldini olish, tabiiy komplekslar va alohida tabiiy obektlarning mahsuldorligi va jozibadorligini saqlash va oshirishni o'z ichiga oladi. Tabiatni oqilona boshqarish tabiiy resurslardan foydalanishda ekologik, iqtisodiy va ijtimoiy manfaatlarga erishishning eng yaxshi variantini tanlashni o'z ichiga oladi [10].
Tabiiy resurslardan oqilona foydalanish konsepsiyasi asosiy elementlarni o’z ichiga oladi:
-foydalanishning iqtisodiy samaradorligi deganda eng kam ishlab chiqarish xarajatlari va resurslardan tejamli foydalanish bilan yuqori sifatli mahsulotning maksimal miqdorini olish tushuniladi;
-tabiiy resurslarni muhofaza qilish ishlab chiqarish jarayonidan oldin va ishlab chiqarish jarayonida profilaktika tadbirlarini amalga oshirishni, texnologik jarayonga kiritilgan himoya tadbirlarini va iqtisodiy faoliyat natijasida buzilgan tabiiy resurslarning xossalari va sifatini tiklash bo’yicha tadbirlarni amalga oshirishni o’z ichiga oladi;
-tabiiy resurslarni takror ishlab chiqarish-bu ekspluatatsiya qilingan resurslar va ularning zahiralari hajmini yangilash, yo’qolgan xususiyat va fazilatlarini tiklash;
Tabiatni oqilona boshqarishning asosiy tamoyillari resurslarni o’rganish, ishonchli ma’lumot olish, hisobga olish va baholash, boshqaruv va foydalanish tizimarini rivojlantirish prognozini rivojlantirish, resurslarni muhofa qilish, unumdorligini ta’minlash, resurslarni rivojlantirish (ilg’or texnologiyalarni joriy etish), tabiiy resurslarni ko’paytirish, resurslarni qayta tiklash; tuproqni qayta tiklash;
Tabiiy resurslardan foydalanishda uning ijobiy va salbiy tomonlarini ham yaxshi bilmoq kerak. Tabiiy resurslardan oqilona foydalanishda quyidagi tavsiyalar beriladi:
1.Tabiatga aralashishni kamaytirish;
2.Tabiiy resurslardan iloji boricha kamroq va chiqindisiz foydalanish;
3.Tabiatni ifloslanishdan himoya qilish (ifloslantiruvchi moddalarni suv va tuproqqa to’kib tashlamaslik)
4.Suv, elektr energiyasi, gazni tejash;
Tabiiy resurslardan kompleks foydalanish chiqindisiz va kam chiqindili texnologiyalardan foydalanishni, ikkilamchi resurslardan qayta foydalanishni nazarda tutadi [10].
XULOSA
Xulosa qilib aytganda, biz tabiiy resurslardan qanchalik ko`p foydalansak, shunchalik iqtisodimiz ko`tariladi, ammo bunda ularning tugab qolishi mumkinligini hisobga olib, ularni iqtisod zaruriyati uchun ham muhofaza qilish zarur. O’zbekiston tabiiy resurslarga juda boy hisoblanadi. Mamlakatimizda olib borilayotgan geologiya qidiruv ishlari natijasida ko’plab foydali qazilma konlari aniqlanmoqda. Rivojlangan mamlakatlarga qaraganda bizda energiya iste’moli tarkibida neft mahsulotlarining ulushi ancha yuqori. Hozirga qadar 2700 dan ortiq turli foydali qazilma konlari va madan namoyon bo’lgan istiqbolli joylar aniqlangan. 900 dan ortiq kon qidirib topilgan bo’lib, ularning tasdiqlangan zahiralari 970 milliard AQSH dollarni tashkil etadi. O’zbekiston tasdiqlangan zahiralariga ko’ra dunyoda yetakchi o’rinlardan birini egallaydi. Bugungi kunda Oʼzbekiston zamini qarida 70 dan ortiq turdagi 2000 tadan koʼproq foydali qazilma konlari mavjud boʼlib, ularni oʼzlashtirish orqali yer osti boyliklarining yurtimiz iqtisodiy rivojlanishida munosib ulushi boʼlishiga yoʼnaltirilgan samarali say-harakatlar amalga oshirilmoqda. Аyniqsa, yurtimiz madan konlari bilan bir qatorda nomadan foydali qazilmalariga ham juda boy.
Prezidentimiz 27-aprel kuni oʼtkazgan geologiyada amalga oshirilayotgan ishlar tahlili va galdagi vazifalar muhokamasiga bagʼishlangan yigʼilishda oxirgi uch yilda ushbu sohani tubdan isloh qilish boʼyicha muhim qarorlar qabul qilingani va shu davrda tarmoqqa ajratilgan mablagʼlar 3 barobarga oshgani taʼkidlandi.
Darhaqiqat, sohadagi uskunalarning uchdan bir qismi yangilandi. 850 tadan ziyod ilgʼor va innovatsion texnologiyalar joriy etildi. Natijada qidirilayotgan qazilma boylik turlari 3 tadan 17 taga koʼpaydi. Ruda tarkibida aniqlanadigan elementlar soni 12 tadan 40 taga yetkazildi. 2019 yilda Markaziy Osiyoda ilk bor zamonaviy aerogeofizik kompleks ishga tushirilib, yer qarini innovatsion usullarda oʼrganish yoʼlga qoʼyildi.
Shunday qilib, respublikamizda foydali qazilmalar asosan Navoiy, Qashqadaryo, Surxondaryo, Samarqand va Toshkent viloyatlarida joylashgan ekan. Farg’ona vodiysi va xususan, Sirdaryo hamda Xorazm viloyatlari bu borada deyarli ko’zga tashlanmaydi. Rangli, nodir va qimmatbaho metal konlarida ,,yo’ldosh’’ minerallar ko’p uchraydi. Bunday rudalarni iloji boricha to’liq, kompleks qayta ishlash kerak. Umuman olganda, mamlakatimizning foydali qazilmalari yoqilg’i, rangli metallurgiya, kimyo hamda qurilish materiallari sanoat tarmoqlarini rivojlantirishga qulay imkoniyatlar yaratadi. O’zbekiston nafaqat foydali qazilma konlarining kattaligi yoki ko’pligi bilangina emas balki konlardagi foydali qazilmalarning sifati bilan jahonda yetakchi o’rinlarning birini egallaydi. Bundan tashqari ishlab chiqarish va tog’-kon sanoati mutaxassislari tayyorlaydigan oliy va o’rta maxsus o’quv yurtlari tashkil qilingan. Ko’rib turganimizdek O’zbekistonning foydali qazilmalari uning kelajakdagi strategik mavqeini belgilab berishi ko’rinib turgan narsa. Ulardan oqilona va tejamkorlik bilan foydalanaylik. Chunki o’rganilgan foydali qazilmalarni tejab, undan oqilona foydalanishimiz, kelajak avlodga ham qoldirishimiz kerak.