I bo’lim 1 ma’ruza. Kirish. Hayot faоliyati хavfsizligini ta’minlash asоslari. Reja

Insonning muhitga, muhitning esa insonga qarshi ta’sir ko’rsatishi oqibatida ko’ngilsiz oqibatlar yuzaga keladi. Ko’ngilsiz oqibatlarga quyidagilar kirishi mumkin: inson hayotiga xavf solish, sog’lig’iga jismoniy jihatdan zarar yetkazishlar (turli darajadagi jarohatlanishlar) sog’liqga psixofiziologik jihatdan zarar yetkazishlar, yong’inlar, portlashlar, buzilishlar (avariyalar), falokatlar (katastrofalar), muhitdagi ekologik buzilishlar va boshqalar. Bu ko’ngilsiz oqibatlarni keltirib chikaruvchi xodisa, ta’sir va boshqa jarayonlar - xavflar deb ataladi.
Хavflar yashirin (potensial) va mavjud, yuzaga kelgan (real) turlarga ajratiladi.
Хavflar uchun quyidagi belgilar harakterlidir: hayotga taxlika solish, sog’liqqa zarar, inson a’zolari ishlashining qiyinlashishi.

1.2 - rasm. Faoliyat jarayoni modelida “xavfsizlik”ni ta’minlash muammosining
yuzaga kelish bosqichlari.
Potensial xavf amalga oshishi, ya’ni real xavfga aylanishi uchun “sabablar” deb ataluvchi sharoitlar zarurdir.
Quyida xavf va uning oqibatini harakterlovchi ayrim ma’lumotlar keltirilgan.
Yer yuzida tabiiy ofatlar soni ko’payib bormoqda, u 1990 yilda 1960 yilga nisbatan ikki marta oshdi. Butun dunyo sog’liqni saqlash jamiyatining ma’lumotlari bo’yicha dunyoda 1909 yildan 1974 yilgacha asab kasalligi bilan kasallanish 24 marta ko’paygan.
Dunyoda 500 mln. ga yaqin nogiron bo’lib, ularning har 1/5 baxtsiz xodisa natijasida sodir bo’lgan.
Mustaqil davlatlar xamdo’stligi (MDХ) davlatlarida har yili 19 milliongacha kishi jaroxatlanadi, o’rtacha 500 ming kishi xalok bo’ladi, shundan 50-60 minggi yo’l - transport xodisasiga, 10 minggi yong’inga va 14 minggi bevosita ishlab chiqarishga to’g’ri keladi.
MDХ davlatlarida har yili 30 mingga yaqin kishi mexnat nogironi bo’ladi. Davlat statistika qo’mitasining ma’lumotlariga ko’ra 1989 yildan boshlab jaroxatlanish darajasi mamlakatlar bo’yicha 4 foizga oshgan, ularning ayrimlarida esa bu ko’rsatgich 11-19% va undan xam yuqori bo’lmoqda. Bir yilda har 1000 ta kishiga to’g’ri kelgan o’lim bilan tugagan baxtsiz xodisalar quyidagi 1.1 – jadvalda keltirilgan.