I. Bob Umumiy tushuncha zarar, zarar. Mohiyat. Umumiy holat

Eslatma!

Rossiya Federatsiyasi Jinoyat kodeksining 61-moddasi 1-qismining "k" bandiga muvofiq, ixtiyoriy ravishda qaytarish ma'naviy zarar - jabrlanuvchiga yetkazilgan zararni qoplashga qaratilgan boshqa harakatlar bilan bir qatorda jazoni yengillashtiruvchi holat.

Jinoyat huquqi va protsessida ma’naviy zarar tushunchasini ko‘rib chiqsak, u bilan bog‘liq bo‘lgan yana bir tushunchaga to‘xtalib o‘tish zarur. Rossiya Federatsiyasi Jinoyat-protsessual kodeksining 5-moddasi 34-bandida "reabilitatsiya" tushunchasi kiritilgan. Ushbu qonun normasiga muvofiq:

«Reabilitatsiya — qonunga xilof yoki asossiz ravishda jinoiy javobgarlikka tortilgan shaxsning huquq va erkinliklarini tiklash, unga yetkazilgan zararni qoplash tartibi».

Reabilitatsiya usullari va usullari qatoriga yo'qolgan va buzilgan huquqlarni qaytarish, yuzaga kelgan zararli oqibatlarni bartaraf etish va huquqiy davlatni tiklashga qodir bo'lgan usullar kiradi. Bu usullar ma'naviy zararni qoplashni o'z ichiga oladi.

Shunday qilib, Rossiya Federatsiyasi Jinoyat-protsessual kodeksining "Ma'naviy zararni qoplash" nomini olgan 136-moddasiga binoan, prokuror Rossiya Federatsiyasi nomidan reabilitatsiya qilingan shaxsga unga etkazilgan zarar uchun rasmiy uzr so'raydi ( Rossiya Federatsiyasi Oliy sudining 2003 yil 17 apreldagi 50-O03-16-son qarori). Rossiya Federatsiyasi Jinoyat-protsessual kodeksining 136-moddasi 1-bandida aniq belgi ko'rsatilmagan. ijrochi reabilitatsiya qilingan shaxsdan rasmiy uzr so'rashi shart bo'lgan prokuratura organlari. Bu bahsli nuqta Omsk sudyasining qarori bo'yicha yuqorida qayd etilgan ajrimda ham o'z aksini topgan viloyat sudi 2003 yil 23 yanvardagi qaroriga ko'ra, bunday shubhalarning paydo bo'lishiga yo'l qo'ymaslik uchun reabilitatsiya to'g'risidagi qarorda ma'lum bir mansabdor shaxsni ko'rsatish tavsiya etiladi.

Etkazilgan ma'naviy zararni pul ko'rinishida qoplash to'g'risidagi da'volar fuqarolik protsessi doirasida taqdim etiladi. Bu huquq jinoyat ishini ko'rayotgan reabilitatsiya qilingan sudga tushuntiriladi ( Kassatsiya ta'rifi Rossiya Federatsiyasi Oliy sudining 2006 yil 16 fevraldagi 33-O05-82-son qarori).

Rossiya Federatsiyasi Jinoyat-protsessual kodeksining 136-moddasi adolatni tiklash bo'yicha boshqa choralarni ham nazarda tutadi, xususan:

"3. Agar reabilitatsiya qilingan shaxsning qamoqqa olinganligi, uning qamoqqa olinganligi, lavozimidan vaqtincha chetlatilganligi, unga nisbatan tibbiy yo'sindagi majburlov choralari qo'llanilganligi, reabilitatsiya qilingan shaxsning sudlanganligi to'g'risidagi va boshqa ma'lumotlar qo'llanilsa. noqonuniy harakatlar matbuotda e’lon qilingan, radio, televideniye yoki boshqa ommaviy axborot vositalarida tarqatilgan, so‘ngra reabilitatsiya qilingan shaxsning iltimosiga ko‘ra, vafot etgan taqdirda esa — uning yaqin qarindoshlari yoki qarindoshlari yoki sud, prokuror, tergovchi, surishtiruvchining yozma buyrug‘i bilan. , tegishli ommaviy axborot vositalari 30 kun ichida reabilitatsiya haqida xabar berishga majburdirlar.

4. Sud, prokuror, tergovchi, surishtiruvchi reabilitatsiya qilingan shaxsning, u vafot etgan taqdirda esa yaqin qarindoshlarining yoki qarindoshlarining iltimosiga binoan 14 kundan kechiktirmay yozma xabar yuboradi. qabul qilingan qarorlar fuqaroni ish, o'qish yoki yashash joyida oqlash ».

Qayd etish joizki, reabilitatsiya instituti juda yosh yuridik institut hisoblanadi. Shu sababli, unda ko'plab kamchiliklar va hal etilmagan muammolar mavjud bo'lib, ular oxir-oqibat qonunchilik darajasida va sud amaliyotini o'rganish natijasida hal qilinadi.

Ma'naviy zarar tushunchasining o'zi JPKda mavjud emas va jinoiy ish yuritish doirasida taklif qilingan ta'rifdan foydalanish kerak. fuqarolik huquqi, bu kitobning oldingi bandida batafsilroq muhokama qilingan. Biroq, foydalanish fuqarolik normalari Ko'pgina qiyinchiliklar, masalan, Rossiya Federatsiyasi Fuqarolik Kodeksining 151-moddasi mazmunidan kelib chiqadiki, ma'naviy zararni qoplash huquqidan tajovuz tufayli jismoniy yoki ruhiy azob-uqubatlarga duchor bo'lgan shaxslar foydalanishi mumkin. ularning nomoddiy va nomulkiy foydalari. Biroq, bu turdagi azob-uqubatlar yollanma xarakterdagi jinoyatlar natijasida ham yuzaga kelishi mumkin va bu holda jabrlanuvchilar o'zlariga etkazilgan ma'naviy azob-uqubatlarning o'rnini qoplash huquqidan mahrum bo'lishadi. Shu sababli, Rossiya Federatsiyasi Jinoyat-protsessual kodeksiga ma'naviy zarar ta'rifini kiritish va uni qoplash mexanizmini o'rnatish Rossiya qonunchiligida ma'naviy zararni qoplash institutini rivojlantirishda muhim qadam bo'ladi.

Ma'naviy zararni qoplash bilan bog'liq masalalar bo'yicha batafsil ma'lumotni "BKR-Intercom-Audit" YoAJ mualliflarining "Ma'naviy zararni qoplash" kitobida topishingiz mumkin. Huquqiy tartibga solish... Amaliyot. Hujjatlar".

MA’NAVIY ZARARNI QOPLASH HAQIDAGI QONUNLARNI QO‘LLASHNING AYRIM MASALALARI TO‘G‘RISIDA

Ma’naviy zararni qoplash haqidagi ishlar bo‘yicha sud amaliyotini o‘rganish natijalarini muhokama qilib, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumi ma’naviy zarar yetkazish bilan bog‘liq bo‘lgan munosabatlarni tartibga soluvchi qonunlarning turliligi, ularni kuchga kirish muddatlarining har xilligi, shuningdek Fuqarolik kodeksi qabul qilinishi bilan tushuntirishlar berish talab qilinadigan muammolar kelib chiqqanligini qayd etadi.

Fuqarolik huquqiy javobgarlikning yangi turi — ma’naviy zarar yetkazilganligi uchun javobgarlikni nazarda tutgan qonunlarning kuchga kiritilishi va sudlarda muammolar kelib chiqayotganligi munosabati bilan, Oliy sudning Plenumi qaror qiladi:

Oldingi tahrirga qarang.

1. Ma’naviy zararni qoplash masalalari bir qator qonun hujjatlari, xususan O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 112-moddasi, 1996-yil 26-apreldagi “Iste’molchilarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 22-moddasi, 2014-yil 6-maydagi “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 113-moddasi, 2012-yil 2-maydagi “Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 38-moddasi, O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 11, 99, 100, 163, 1021 va 1022-moddalari, 1998-yil 29-avgustdagi “Avtomobil transporti to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 19-moddasi va boshqa qator qonunlar bilan tartibga solinishiga e’tibor qaratilsin.

(1-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 30-noyabrdagi 34-sonli qarori tahririda)

Kelib chiqqan nizolarni to‘g‘ri va o‘z vaqtida hal qilish uchun sudlar har bir ish bo‘yicha taraflarning o‘zaro munosabatlari xarakterini va bu huquqiy munosabatga ma’naviy zararni qoplash bo‘yicha qonunni qo‘llashga yo‘l qo‘yilishi mumkinligi, agar qonunda bunday javobgarlik belgilangan bo‘lsa, ma’naviy zararni qoplash tartibi va shartlarini nazarda tutgan qonunning qachon kuchga kirganini, shuningdek, ma’naviy zararni keltirib chiqargan harakatlar qachon sodir bo‘lganligini tekshirishi va muhokama qilib baho berishi lozim.

Shuningdek, sud jabrlanuvchiga jismoniy va ma’naviy azoblar yetkazilgani fakti nima bilan tasdiqlanishi, u qanday holatlarda va qanday harakatlar (harakatsizlik) bilan yetkazilganligi, zarar yetkazuvchining ayb darajasi, jabrlanuvchi qanday ma’naviy va jismoniy azoblar tortgani, uni qoplashni qanday miqdorda baholashi va nizoni hal qilish uchun ahamiyatga ega bo‘lgan boshqa holatlarni aniqlashi zarur.

2. Ma’naviy zarar deganda jabrlanuvchiga qarshi sodir etilgan huquqbuzarlik harakati (harakatsizlik) oqibatida u boshidan kechirgan (o‘tkazgan) ma’naviy va jismoniy (kamsitish, jismoniy og‘riq, zarar ko‘rish, noqulaylik va boshqa) azoblar tushuniladi.

G‘ayriqonuniy harakatlar (harakatsizlik)ning obyekti bo‘lib fuqaroga tug‘ilgan vaqtidan buyon va qonunga muvofiq tegishli bo‘lgan nomoddiy manfaatlari, (hayoti, sog‘lig‘i, shaxsning qadr-qimmati, ishchanlik obro‘-e’tibori, shaxsiy hayotning daxlsizligi, shaxsiy va oilaviy siri), shaxsiy nomulkiy huquqlari (o‘z nomidan foydalanish huquqi, mualliflik huquqi va boshqa nomulkiy huquqlarning intellektual faoliyat natijalarini qonunlarga ko‘ra huquqiy muhofaza qilish) va mulkiy huquqlari (uy-joy daxlsizligi, mulk huquqi va boshqalar)ni buzilishi bo‘lishi mumkin.

Ma’naviy zarar, jumladan yaqin qarindoshini yo‘qotish (o‘limi) sababli ma’naviy qayg‘urish, ijtimoiy hayotdagi faolligini davom ettira olmaslik, ishini yo‘qotish, oilaviy, tibbiy sirlarni oshkor qilish, fuqarolarning sha’ni, qadr-qimmati va ishchanlik obro‘siga putur yetkazuvchi haqiqatga to‘g‘ri kelmaydigan ma’lumotlarni tarqatish, har qanday boshqa huquqlarini vaqtincha cheklash yoki ulardan mahrum qilish, yetkazilgan zarar yoki sog‘liqqa boshqacha ziyon yetkazish tufayli, jismoniy og‘riq, sog‘liqqa boshqacha yetkazilgan yoxud yetkazilgan ma’naviy azoblar natijasida boshidan o‘tkazilgan boshqa kasalliklarda namoyon bo‘lishi mumkin.

3. Amaldagi qonunga ko‘ra (FK 1021-moddasi) ma’naviy zarar yetkazganlik uchun javobgarlikning kelib chiqishiga asos bo‘luvchi shartlardan biri zarar yetkazuvchining aybi bo‘lishi hisoblanadi. Qonunda to‘g‘ridan to‘g‘ri ko‘rsatilgan holatlar bundan mustasnodir. Masalan:

zarar fuqaroning hayoti va sog‘lig‘iga oshiqcha xavf manbai tomonidan yetkazilgan bo‘lsa;

zarar fuqaroga uni qonunga xilof tarzda hukm qilish, jinoiy javobgarlikka tortish, ehtiyot chorasi sifatida qamoqqa olishni yoki munosib xulq-atvorda bo‘lish haqida tilxat olishni qonunga xilof ravishda qo‘llash, ma’muriy jazo qo‘llash va qonunga xilof tarzda ushlab turish natijasida yetkazilgan bo‘lsa;

zarar or-nomus, qadr-qimmat va ishchanlik obro‘ e’tiborini haqoratlovchi ma’lumotlarni tarqatish tufayli yetkazilgan bo‘lsa.

4. Agar ma’naviy zarar jabrlanuvchiga yetkazilgan zararni qoplashni nazarda tutgan qonun kuchga kirgunga qadarli yetkazilgan bo‘lsa, shuningdek da’vogar bunday qonun kuchga kirganidan keyin ham ma’naviy va jismoniy azob his qilayotgan bo‘lsa ham da’vogarning bu haqdagi talabi qanoatlantirishga tegishli emas, chunki zarar yetkazilgan vaqtda javobgarlikning bu turi belgilanmagan bo‘lgan va umumiy qoidaga ko‘ra sodir qilingan vaqtda amalda bo‘lgan qonunda belgilangan xilof harakatga nisbatan javobgarlikni kuchaytiradigan qonun orqaga qaytish kuchiga ega bo‘lishi mumkin emas.

Lekin, agar da’vogarga yetkazilayotgan ma’naviy va jismoniy azoblar uchun javobgarning qonunga xilof harakati (harakatsizligi) ma’naviy zarar yetkazilganligi sababli javobgarlikni nazarda tutadigan qonun kuchga kirgunga qadar boshlangan bo‘lsa va bu qonun amalga kirganidan keyin davom etayotgan bo‘lsa, bunday holatda ma’naviy zarar qoplanishga tegishli bo‘ladi.

5. Etkazilgan ma’naviy va jismoniy azoblar uchun zarar undirish imkoniyati qonun hujjatida to‘g‘ridan to‘g‘ri ko‘rsatilmaganligi hamma vaqt ham jabrlanuvchi ma’naviy zarar undirishga huquqi yo‘q degan xulosani bildirmaydi.

Fuqarolik kodeksining 989-moddasi 1-qismiga muvofiq yuridik shaxs yoxud fuqaro o‘z xodimi mehnat (xizmat, lavozim) majburiyatlarini bajarib turgan vaqtida yetkazilgan zararni qoplaydi.

Qonunda ko‘rsatilgan bu qoida ma’naviy zarar yetkazilgan holatlarga ham tatbiq qilinadi.

6. Mehnat kodeksining 112-moddasiga binoan sud mehnat shartnomasi g‘ayriqonuniy ravishda bekor qilinganlik yoki xodimni g‘ayriqonuniy ravishda boshqa ishga o‘tkazganlik oqibatida xodimga yetkazilgan ma’naviy azoblarni qoplash majburiyatini ish beruvchiga yuklashi mumkin.

Ish beruvchiga bunday majburiyat intizomiy jazo asossiz qo‘llanilganda, noqonuniy ravishda boshqa ishga o‘tkazish rad qilinganda, ishdan chetlatilganda, mehnat daftarchasi, ish haqi, shuningdek boshqa to‘lovlar o‘z vaqtida bermaganlikda ham yuklatilishi mumkin.

7. Fuqaroning ishchanlik obro‘siga putur yetkazuvchi ma’lumotlarni tarqatilishi sababli ma’naviy zararni qoplashni tartibga soluvchi qoidalar yuridik shaxsning ishchanlik obro‘sini himoya etishga nisbatan ham tegishli yo‘sinda tatbiq qilinadi (FK 100-moddasi 9-qismi).

Keyingi tahrirga qarang.

Sudlar shuni nazarda tutishi kerakki, ma’naviy zarar bunday ma’lumotlarni (yiqqan) tarqatgan shaxsdan, agar bu ma’lumotlar tegishli hujjatlarda bo‘lsa, ularni ma’qullagan (guruh) komissiya a’zolarining har biridan undirilishi lozim.

Keyingi tahrirga qarang.

8. Sud ma’naviy zararni undirish haqidagi da’voni mulkiy zararni undirish to‘g‘risidagi da’vo bilan birga ham, shuningdek alohida ham ko‘rilishi mumkin, chunki amaldagi qonunga ko‘ra yetkazilgan ma’naviy zarar uchun javobgarlik mulkiy zararning mavjudligi bilan bog‘liq emas.

9. Jinoyat protsessual kodeksining 57-moddasiga muvofiq jabrlanuvchi, ya’ni jinoyat tufayli ma’naviy zarar ko‘rgan shaxs, jinoyat ishi yuritilishi jarayonida ma’naviy zararni qoplash haqida fuqarolik da’vosini qo‘zg‘ash huquqiga ega.

Oldingi tahrirga qarang.

Agar jinoyat ishi ko‘rilayotganda ma’naviy zararni qoplash haqidagi da’vo arz qilinmagan yoki hal etilmagan bo‘lsa, FPKning 38-moddasiga muvofiq bunday da’vo fuqarolik ishi yuritish tartibida ko‘rilishi mumkin.

(9-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 30-noyabrdagi 34-sonli qarori tahririda)

Reabilitatsiya etilganning ma’naviy ziyonni undirishga bo‘lgan huquqi oqlov hukmi chiqarilganidan yoki jinoyat ishini tugatilganidan keyin vujudga kelishligini nazarda tutish lozim (JPK 302, 306, 309 va 310-moddalari). Reabilitatsiya etilganga yetkazilgan ma’naviy ziyonni undirish haqidagi da’vo fuqarolik ishi yuritish tartibida ko‘riladi (FKning 1021-moddasi).

10. Sudlarga tushuntirilsinki, shaxsni g‘ayriqonuniy tarzda ma’muriy javobgarlikka tortish hollarida ham ma’naviy ziyonni undirish huquqi vujudga keladi (MJtKning 271-moddasi).

Ma’muriy ish bo‘yicha jabrlanuvchi ham qonunbuzarning harakatlari natijasida yetkazilgan ma’naviy zararni undirish huquqiga ega.

11. “Iste’molchilarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonunning 22-moddasiga binoan iste’molchining huquqlari buzilishi tufayli unga yetkazilgan ma’naviy zarar uchun uni yetkazgan shaxs, basharti u aybdor bo‘lsa, sud tomonidan belgilanadigan miqdorda haq to‘lashi lozim. Zararni qoplash miqdorini neustoyka bo‘yicha to‘lanadigan summa yoki tovar (ish, xizmat) qiymatiga tobe qilib qo‘yish mumkin emas, uni belgilashda har bir aniq holatda iste’molchiga yetkazilgan ruhiy va jismoniy azoblarning hajmi va xarakteriga asoslanish lozim. Ma’naviy zarar uchun haq to‘lash mulkiy ziyon va iste’molchi ko‘rgan zararning o‘rni qoplanishidan qat’i nazar, amalga oshiriladi.

Ma’naviy zarar, uni yetkazishda aybdor bo‘lgan javobgar(lar) tomonidan qoplanadi. Shu bois, bunday hollarda javobgar FKning 1018-moddasida ko‘rsatilganidek (tovar sotuvchi yoki tayyorlovchi) iste’molchining xohishiga ko‘ra aniqlanmasdan, balki ulardan qaysi biri iste’molchining huquqlarini poymol etishi natijasida ma’naviy zarar yetkazilganiga qarab aniqlanishi kerak.

Oldingi tahrirga qarang.

Agar sud muhokamasi davomida, da’vo bo‘yicha javob berishi lozim bo‘lmagan shaxsga nisbatan da’vo taqdim etilganligi aniqlansa, sud FPK 46-moddasi talablariga rioya qilgan holda ishga daxldor bo‘lmagan javobgarni ishga daxldor bo‘lgan javobgar bilan almashtirish yoki bu shaxsni qo‘shimcha javobgar sifatida jalb etishga haqli

(11-bandning uchinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 30-noyabrdagi 34-sonli qarori tahririda)

Oldingi tahrirga qarang.

(12-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 13-noyabrdagi 18-sonli qaroriga asosan o‘z kuchini yo‘qotgan)

13. Ma’naviy zararning miqdorini belgilashda sudlar jabrlanuvchining unga yetkazilgan ma’naviy zararning og‘irligiga bergan subyektiv bahosini, shuningdek da’vogarga yetkazilgan ma’naviy va jismoniy azoblarning darajasini ko‘rsatuvchi obyektiv ma’lumotlarni, tajovuz qilingan obyektning hayot uchun muhimligi, foydasi (hayoti, sog‘lig‘i, qadr-qimmati, shaxsiy erkinligi, uy-joyning daxlsizligi, katta qimmatlikka ega bo‘lgan mulklari va boshqalar), huquqbuzarlikning og‘irligi va oqibati (yaqin qarindoshlarining o‘ldirilishi, nogironlikka olib kelgan tan jarohati yetkazilishi, ozodlikdan mahrum qilish, ishdan yoki turar joydan va boshqalardan mahrum qilish), uyaltiradigan noto‘g‘ri ma’lumotlarning xarakteri va ularni qanchalik darajada (doirada) tarqatilganligi, jabrlanuvchining yashash sharoitlari, shaxsiy xususiyatlari (xizmati, oilaviy, maishiy, moddiy tomonlari, sog‘lig‘ining holati, yoshi va boshqalar), zarar yetkazuvchining va jabrlanuvchining ayb darajalari, zarar yetkazuvchi shaxsning moddiy ahvoli va boshqa e’tiborga molik holatlarni hisobga olishlari lozim.

Bundan kelib chiqib, ma’naviy zararni qoplash miqdorini yetkazilgan mulkiy va boshqa moddiy zararni undirish da’vo talabining qoplanish hajmiga qarab belgilash mumkin emas. Zararni qoplash miqdorini belgilashda adolatlilik va oqilonalik talablari inobatga olinishi lozim (FKning 1022-moddasi).

Sudlar shuni nazarda tutishlari lozimki, qarz shartnomasidan kelib chiqqan majburiyat, pul majburiyati bo‘lib, uni bajarmaganlik uchun javobgarlik O‘zbekiston Respublikasi FKning 327-moddasida belgilanganligi sababli qarz oluvchining shartnoma bo‘yicha majburiyatni buzganligi qarz beruvchining ma’naviy zararni qoplash huquqini istisno etadi.

14. Bir necha shaxslarning birgalikdagi harakatlari tufayli ma’naviy zarar yetkazilgan hollarda jabrlanuvchi uni yetkazganlarning hammasidan sheriklik tarzida yoki har biridan alohida tarzda ham undirish huquqiga ega (FKning 1000-moddasi).

Oldingi tahrirga qarang.

15. Ma’naviy zararni qoplash nomoddiy boyliklarni va nomulkiy huquqlarni himoya qilishning birdan-bir manbai hisoblanadi. Shunga ko‘ra FK 163-moddasining birinchi qismiga muvofiq ma’naviy zararni undirish haqidagi talablarga da’vo muddati tatbiq etilmaydi

(15-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 30-noyabrdagi 34-sonli qarori tahririda)

Oldingi tahrirga qarang.

16. Ma’naviy va jismoniy azoblarni qo‘llash haqidagi da’vo arizalarni qabul qilish va ishlarni ko‘rishda, ma’naviy zarar pul bilan qoplansada, nomulkiy zarar ekanligini hisobga olish lozim, Shuni hisobga olgan holda, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994-yil 3-noyabrdagi 533-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Davlat boji stavkalari”ning 1-moddasining “d” bandiga binoan mulkka oid bo‘lmagan da’vo arizalardan undiriladigan miqdorda davlat boji undirilishi lozim.

(16-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2015-yil 13-noyabrdagi 18-sonli qarori tahririda)

Keyingi tahrirga qarang.

Qonunda belgilangan hollarda da’vogarlar davlat boji to‘lashdan ozod qilinishlarini ham nazarda tutish lozim (masalan, “Iste’molchilarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonunning 29-moddasi 2-qismi).

Oldingi tahrirga qarang.

17. Qoraqalpog‘iston Respublikasi fuqarolik ishlari bo‘yicha sudi, fuqarolik ishlari bo‘yicha viloyatlar va Toshkent shahar sudlari sudlar tomonidan ma’naviy zararni qoplash to‘g‘risidagi qonunchilik talablariga qat’iy rioya qilishlarini ta’minlash va ushbu toifadagi ishlar bo‘yicha sud amaliyotini muntazam ravishda umumlashtirib borsinlar.

(17-band O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 30-noyabrdagi 34-sonli qarori tahririda)

Keyingi tahrirga qarang.

Ma'muriy huquqbuzarlik natijasida etkazilgan moddiy zarar va ma'naviy zararni qoplash tartibi. Ma'muriy huquqbuzarlik natijasida etkazilgan moddiy zarar va ma'naviy zararni qoplash Moddiy zarar va ma'naviy zararni qoplash tartibi

Zarar etkazish sababli majburiyatlar Ch. Fuqarolik kodeksining 59-moddasi, unga muvofiq fuqaroning shaxsiga yoki mol-mulkiga etkazilgan zarar, shuningdek yuridik shaxsning mol-mulkiga etkazilgan zarar, zarar etkazgan shaxs tomonidan to'liq qoplanishi kerak (1064-moddaning 1-bandi). Fuqarolik Kodeksi zaruriy mudofaa holatida va o'ta zarurat holatida zarar etkazishni ajratib turadi: o'ta zarurat holatida etkazilgan zarar etkazuvchi tomonidan zararni qoplashi kerak, zaruriy mudofaa holatida etkazilgan zarar kompensatsiya qilinishi shart emas, lekin faqat uning chegaralaridan oshmadi (1066, 1067-m.).

Ma'muriy huquqbuzarlik natijasida etkazilgan moddiy zarar va ma'naviy zarar davlat mansabdor shaxsi yoki shahar hokimiyati, federal byudjet, Rossiya Federatsiyasi ta'sis ob'ektining byudjeti yoki mahalliy byudjet hisobidan qoplanishi kerak (Fuqarolik Kodeksining 1069-moddasi).

Qilmish uchun aybni kvalifikatsiya qilishning maxsus tartibi zarar etkazish natijasida majburiyatlarga xos bo'lib, sodir etishda aybdorlik belgilarini belgilashdan farq qiladi. ma'muriy huquqbuzarlik: agar zarar uning aybi bilan emasligini isbotlasagina, zarar etkazuvchi uning tovonidan ozod qilinadi. Federal qonun zararni qoplash, zarar etkazuvchining harakatida aybdorlik alomatlari bo'lmagan taqdirda ham berilishi mumkin.

Ma'naviy zarar - fuqaroning shaxsiy nomulkiy huquqlarini buzish yoki fuqaroga tegishli bo'lgan boshqa nomoddiy manfaatlarga tajovuz qilish, shuningdek uning mulkiy huquqlarini buzish harakatlaridan kelib chiqqan jismoniy yoki ruhiy azob-uqubatlar pul kompensatsiyasi sud tomonidan belgilanadigan miqdorda. Kompensatsiya ma'naviy zarar kompensatsiya qilinadigan mulkiy zararga qaramasdan amalga oshiriladi (Fuqarolik Kodeksi, 151-modda, 1099-1101).

Moddiy zarar va etkazilgan ma'naviy zararni qoplash tartibi ma'muriy huquqbuzarlik, aniqlanadi fuqarolik qonuni - bu holda protsessual faoliyat fuqarolik huquqbuzarligini sodir etish bilan bog'liq. Shu bilan birga, huquqbuzarga nisbatan Ma'muriy Kodeksga muvofiq qo'llaniladigan ma'muriy jazo bilan birga fuqarolik qonunchiligiga muvofiq sanktsiyalar qo'llaniladi.

Zararga asoslangan munosabatlarda aybsizlik prezumptsiyasining jamoat va fuqarolik talqinlari

Ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi kodeksdan farqli o'laroq, etkazilgan zararni qoplash bilan shartlangan fuqarolik munosabatlarida, aybdor harakatning ikki turi - zarar etkazuvchining aybi va jabrlanuvchining aybi hisobga olinadi (tegishli ravishda Fuqarolik Kodeksining 1083-moddasi 2, 3, 2-bandlariga qarang).

Ko'rib chiqilayotgan fuqarolik-huquqiy munosabatlarda, aybsizlik prezumptsiyasini tanlab tatbiq etishga yo'l qo'yiladi, bu uning San'atning 3-qismidagi talqinidan farq qiladi. Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksning 1.5-moddasi, ya'ni aybni isbotlash yuki jinoyatchiga yuklangan (Fuqarolik Kodeksining 1064-moddasi 2-bandiga qarang).

Zarar etkazish oqibatida kelib chiqqan fuqarolik-huquqiy munosabatlarda zarar etkazuvchining aybining kvalifikatsiyasi jinoyatning majburiy belgisi emas, ayrim hollarda ob'ektiv ayblashga yo'l qo'yiladi, zarar etkazuvchi tomonidan to'liq qoplanishi kerak va uning aybi bo'lmagan taqdirda (qarang). 1064 va Fuqarolik Kodeksining 2-bandi, 2-bandi, 1083-moddasi). Zarar etkazilganligi sababli individual majburiyatlarga kelsak, jabrlanuvchi - uning niyati tufayli zarar ko'rgan shaxsning harakatida ob'ektiv ayblashga ham yo'l qo'yiladi (qarang: Fuqarolik Kodeksining 1-bandi va 2-bandining 3-bandi).

Plenum qarorining 2-bandiga binoan Oliy sud RFning 1994 yil 20 dekabrdagi 10-sonli "Axloqiy zararni qoplash to'g'risidagi qonun hujjatlarini qo'llashning ba'zi masalalari" ma'naviy zarar deganda, fuqaroning tug'ilishidan moddiy bo'lmagan tovarlarga tajovuz qilish harakati (harakatsizligi) yoki qonun (hayoti, sog'lig'i) tufayli kelib chiqadigan ma'naviy yoki jismoniy azob tushuniladi. , shaxsiy qadr-qimmati, ishbilarmonlik obro'si, daxlsizlik maxfiylik, shaxsiy va oilaviy sirlar va boshqalar) yoki uning shaxsiy nomulkiy huquqlarini buzish (natijalardan huquqlarni himoya qilish to'g'risidagi qonunlarga muvofiq o'z nomidan foydalanish huquqi, mualliflik huquqi va boshqa nomulkiy huquqlar). intellektual faoliyat), yoki fuqaroning mulkiy huquqlarini buzish.

Axloqiy zarar, xususan, qarindoshlarini yo'qotish, faol ijtimoiy hayotni davom ettira olmaslik, ishdan ayrilish, oilani, tibbiy sirlarni oshkor qilish, fuqaroning sha'ni, qadr-qimmati yoki ishchanlik obro'sini kamsitadigan yolg'on ma'lumot tarqatish, vaqtincha cheklash yoki har qanday huquqlardan mahrum qilish, shikastlanish bilan bog'liq jismoniy azob-uqubatlar, sog'liqqa etkazilgan boshqa zarar yoki ma'naviy azob-uqubatlar natijasida kelib chiqqan kasallik tufayli.

Rossiya Federatsiyasi Oliy sudi Plenumining 2005 yil 24 fevraldagi 3-sonli "Fuqarolarning sha'ni va qadr-qimmatini, shuningdek fuqarolarning ishchanlik obro'sini himoya qilish bo'yicha sud amaliyoti to'g'risida" gi qarorining 11-bandiga muvofiq. yuridik shaxslar"Fuqarolik Kodeksining 152-moddasi 5-chi, 7-bandiga binoan, unga nisbatan uning sha'ni, qadr-qimmati yoki ishchanlik obro'sini kamsituvchi ma'lumotlar tarqatilgan fuqaro, shuningdek unga nisbatan uning ishbilarmonlik obro'sini kamsitadigan ma'lumotlar tarqatilgan yuridik shaxs, ularni rad etish bilan bir qatorda huquqiga ega. ularni tarqatish natijasida etkazilgan zararlar va ma'naviy zararni qoplashni talab qilish to'g'risidagi ma'lumotlar aybdor mansabdor shaxs yoki fuqaro yoki ommaviy axborot vositalari tomonidan etkazilgan ma'naviy zararning o'rnini qoplash sud tomonidan qaror shaklida pul bilan belgilanadi.

Agar haqiqatga to'g'ri kelmaydigan tuhmat qiluvchi ma'lumotlar ommaviy axborot vositalarida tarqatilgan bo'lsa, sud ma'naviy zararni qoplash miqdorini belgilashda, shuningdek nashrning mohiyati va mazmuni, noto'g'ri ma'lumotlar tarqatish darajasi va boshqa e'tiborga loyiq holatlarni hisobga olishi mumkin.

San'atga muvofiq. Fuqarolik Kodeksining 1074-moddasi, 14 yoshdan 18 yoshgacha bo'lgan voyaga etmaganlar, etkazilgan zarar uchun mustaqil ravishda umumiy asosda javobgarlikni o'z zimmalariga oladilar va faqat voyaga etmaganga zararni qoplash uchun etarli daromad yoki boshqa mol-mulk bo'lmagan hollarda, uning ota-onasi tomonidan to'liq yoki etishmayotgan qismida kompensatsiya qilinishi kerak. Shuning uchun sud, birinchi navbatda, voyaga etmaganlarning o'ziga etkazilgan zararni qoplash imkoniyati masalasini muhokama qilishi kerak.

Kotsubin Yuriy Mixaylovich, Qorachay-Cherkes respublikasi Cherkes shahar sudining sudyasi.

Jabrlanuvchiga etkazilgan zararni qoplash tartibini shu tartibda hal qilish ma'muriy ish yuritish buzilgan huquqlarni tiklashning tezkor va samarali usuli. Ma'muriy huquqbuzarliklar to'g'risidagi ishlarni ko'rib chiqishda sudyalar zararni qoplash bilan bog'liq masalalarni hal qilish huquqi to'g'risidagi qonun qoidalarini tez-tez qo'llashlari kerak.

Kalit so'zlar: ma'muriy huquqbuzarliklar, etkazilgan zararni qoplash.

Ma'muriy-huquqiy buzilishlar to'g'risidagi ishlarni ko'rib chiqishda etkazilgan zararni qoplash to'g'risida

Shikastlangan shaxsga etkazilgan zararni ma'muriy sud protsessida qoplash masalasini hal qilish buzilgan huquqlarni tiklashning tezkor va samarali usuli hisoblanadi. Ma'muriy-huquqiy buzilishlar to'g'risidagi ishlarni ko'rib chiqishda sudyalar zararni qoplash bilan bog'liq masalalarni hal qilish huquqi to'g'risidagi qonun qoidalarini tez-tez qo'llashlari kerak.

Kalit so'zlar: ma'muriy-huquqiy buzilishlar, etkazilgan zararni qoplash.

Sud tizimi va boshqa ba'zi davlat hokimiyati organlari, boshqa narsalar qatori, tiklash funktsiyasini bajarishga chaqiriladi, ya'ni. o'zlarining vazifalari sifatida ushbu huquqiy munosabatlarning boshqa ishtirokchilarining noqonuniy harakatlaridan zarar ko'rgan turli xil huquqiy munosabatlar sub'ektlarining buzilgan huquqlarini tiklashga ega bo'ladilar. Ushbu faoliyatda ma'muriy huquqbuzarliklar natijasida etkazilgan zararni qoplash bilan bog'liq masalalarni hal qilish muhim rol o'ynaydi.

San'atda aytilganidek. Konstitutsiyaning 52-moddasi Rossiya Federatsiyasi <1> (RF), jinoyatlar va hokimiyatni suiiste'mol qilish qurbonlarining huquqlari qonun bilan himoyalangan. Davlat jabrlanganlarga odil sudlovga va etkazilgan zararni qoplashga imkon beradi. Odil sudlovga erishish va jabrlanganlarga etkazilgan zararni qoplash to'g'risidagi konstitutsiyaviy qoidalar keng ma'noda, umumiy huquqiy ma'noda, ma'muriy huquqbuzarliklar qurbonlari ma'nosini anglatishi kerak.

<1> Rossiya gazetasi... N 7. 21.01.2009 yil.

San'atning 1-qismiga muvofiq. RF Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksining 25.2<2> (Rossiya Federatsiyasining Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksi) jabrlanuvchi - ma'muriy huquqbuzarlik tufayli jismoniy, mulkiy yoki ma'naviy zarar ko'rgan jismoniy yoki yuridik shaxs. San'at bo'yicha. Rossiya Federatsiyasi Ma'muriy Kodeksining 1.2-moddasi, ma'muriy huquqbuzarliklar to'g'risidagi qonun hujjatlarining vazifalaridan biri jismoniy va yuridik shaxslarning qonuniy iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish, shu jumladan jabrlanuvchilarning mulk huquqlarini himoya qilishdir.

<2> Rossiya gazetasi. N 256.31.12.2001 yil.

Odatda, jabrlanuvchini ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi ishni jinoyatchini olib kelish shaklida ko'rib chiqish natijalari qiziqtirmaydi. ma'muriy javobgarlik va unga hukm. Shu bilan birga, barcha jabrlanuvchilar ularga etkazilgan zararni qoplash huquqiga ega va ko'p hollarda ular ushbu huquqdan foydalanishga harakat qilishadi. Ma'muriy ish yuritish tartibida etkazilgan zararni qoplash masalasini hal qilish jabrlanganlar uchun eng samarali va eng kam xarajatli, protsessual ma'noda buzilgan huquqlarni tiklash usulidir. Shuning uchun, zarar ko'rgan jabrlanuvchilarning huquqlarini himoya qilish uchun San'atning 1-qismi. Rossiya Federatsiyasi Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksining 4.7-moddasida sudya ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi ishni ko'rib chiqayotganda, mol-mulkka etkazilgan zararni qoplash to'g'risidagi nizo bo'lmagan taqdirda, tayinlash bilan bir vaqtda huquqqa ega ekanligi belgilab qo'yilgan. ma'muriy jazo moddiy zararni qoplash masalasini hal qilish. Zararni qoplash to'g'risidagi nizolar sud tomonidan tartibda hal qilinadi fuqarolik protsessi... San'atning 2-qismi asosida. Sudya tomonidan emas, balki boshqa vakolatli organ yoki mansabdor shaxs tomonidan ko'rib chiqilgan ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi ish bo'yicha Rossiya Federatsiyasi Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksining 4.7-moddasi, moddiy zararni qoplash to'g'risidagi nizo sud tomonidan fuqarolik protsessi tartibida hal qilinadi. San'atning 3-qismiga binoan. Rossiya Federatsiyasi Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksining 4.7-moddasi, ma'muriy huquqbuzarlik oqibatida etkazilgan ma'naviy zararni qoplash to'g'risidagi nizolar sud tomonidan fuqarolik protsessi tartibida ko'rib chiqiladi.

Bir qarashda, Art. Rossiya Federatsiyasining Ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi kodeksining 4.7-moddasi juda aniq belgilangan va uni qo'llash hech qanday qiyinchiliklarga olib kelmasligi kerak. Shunga qaramay, San'atda. Rossiya Federatsiyasining Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksining 4.7-moddasida qonun chiqaruvchi uni qo'llashda xatolarga olib kelishi mumkin bo'lgan formulalarni ishlab chiqdi.

Shunday qilib, sudyaga mulkiy zararni qoplash masalasini hal qilish huquqini berib, qonun chiqaruvchi ushbu huquqni amalga oshirish imkoniyatini etkazilgan zararni qoplash to'g'risidagi nizoning mavjudligi yoki yo'qligiga bog'liq qildi. San'atning 2-qismi va 3-qismi ma'nosida. Rossiya Federatsiyasining Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksining 4.7-moddasi, fuqarolik protsessida bu moddiy zararni qoplash to'g'risidagi nizolar va ma'naviy zararni qoplash to'g'risidagi nizolar ko'rib chiqiladi. Shu bilan birga, jabrlanuvchi bilan ma'muriy javobgarlikka tortilgan shaxs o'rtasida moddiy zararni qoplash va / yoki ma'naviy zararni qoplash to'g'risida nizo yo'qligi inkor etilmaydi. masalan, javobgarlikka tortilgan shaxs jabrlanuvchining moddiy zararni qoplash va / yoki ma'naviy zararni qoplash to'g'risidagi da'vosini to'la tan oladi, talabning o'zi bilan ham, miqdori bilan ham rozi bo'ladi. Bunday holda, ishni ko'rib chiqayotgan organ yoki mansabdor shaxs (sudya emas) ma'muriy jazo qo'llanilishi bilan bir vaqtda moddiy zararni qoplash va / yoki ma'naviy zararni qoplash masalasini hal qila oladimi? Bu savolga javob salbiy bo'lishi kerak ko'rinadi. San'atning 2 va 3-qismlarida aniq. Rossiya Federatsiyasining Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksining 4.7-moddasi "nizolar" so'zi bilan qonun chiqaruvchi bu kabi nizolarni anglatmadi, balki ushbu masalalar bo'yicha nizolarning mavjudligi yoki yo'qligidan qat'i nazar, moddiy va ma'naviy zararni qoplash masalalarini anglatadi. Shu munosabat bilan qonun chiqaruvchiga San'atning 2 va 3-qismlariga o'zgartirish kiritish tavsiya etilishi mumkin. Rossiya Federatsiyasining Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksining 4.7-moddasi, masalan, ularni quyidagi tahrirda belgilab qo'ygan:

"2. Boshqa vakolatli organlar yoki mansabdor shaxslar tomonidan ko'rib chiqilgan ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi ishda, moddiy zararni qoplash masalalari hal qilinmaydi. Bunday masalalar sud tomonidan fuqarolik protsessida hal qilinishi kerak.

Ma'muriy huquqbuzarlik oqibatida etkazilgan ma'naviy zararni qoplash bilan bog'liq masalalar sud tomonidan fuqarolik protsessi tartibida ko'rib chiqiladi. "

Advokatlar orasida San'at degan fikr bor. Rossiya Federatsiyasi Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksining 4.7-moddasi, moddiy zarar etkazilishiga olib keladigan ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi ishni ko'rib chiqayotgan sudyani, nizo bo'lmagan taqdirda, ma'muriy jazoni tayinlash bilan bir vaqtda, etkazilgan zararni qoplash masalasini hal qilishga majbur qiladi. Ushbu pozitsiya, xususan, "Hakamlik sudlari tomonidan ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi ishlarni ko'rib chiqishi: qonun hujjatlariga sharhlar. Amaliyotni ko'rib chiqish. Tavsiyalar" maqolasida keltirilgan.<3>... Ushbu maqola mualliflariga hurmat bilan, etkazilgan zararni qoplash masalasini hal qilish ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi ishni ko'rib chiqayotgan sudyaning zimmasida ekanligi bilan rozi emasligimni bildiraman. Menimcha, agar qonun chiqaruvchi huquqni emas, balki burchni nazarda tutgan bo'lsa, u San'atning 1-qismida. Rossiya Federatsiyasi Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksining 4.7-bandida u "huquqiga ega" so'zi o'rniga "kerak" yoki "kerak" so'zlarini ishlatgan yoki sudya ma'muriy jazoni tayinlash bilan bir vaqtda "mol-mulkka etkazilgan zararni qoplash to'g'risida qaror qabul qilganini" ko'rsatgan. San'atning 1-qismining so'zma-so'z talqini. Rossiya Federatsiyasining Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksining 4.7-moddasi va uning huquqiy tuzilishini tahlil qilish sudyaning zararni qoplash masalasini hal qilish majburiyati emas (!) Emas, balki huquqiga ega degan xulosaga keladi.

<3> Ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi ishlarni hakamlik sudlari tomonidan ko'rib chiqish: qonun hujjatlariga sharhlar. Amaliyotni ko'rib chiqish. Tavsiyalar (mualliflar: Absalyamov A.V., Baxrax D.N., Kuleshov I.V. va boshqalar / Ed. E.N. Renov tomonidan nashr etilgan. "Norma" nashriyoti, 2003. S. 296).

Rossiya Federatsiyasining Ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi kodeksida sudya qanday sharoitlarda zararni qoplash masalasini hal etishga majbur bo'lganligi (agar bunday majburiyat umuman paydo bo'lishi mumkin bo'lsa) va qanday sharoitlarda uni hal qilmaslik huquqiga ega ekanligi to'g'risida ko'rsatma mavjud emas. Shunday qilib, bu masala faqat sudyaning ixtiyoriga topshirilgan bo'lib, uni jabrlanuvchining manfaatlariga to'liq javob beradigan to'liq asosli qaror deb hisoblash qiyin. Ma'muriy jazo tayinlash to'g'risida sudyalar tomonidan qabul qilingan qarorlarning tahlili shuni ko'rsatadiki, sudyalarning jabrlanuvchiga etkazilgan zararni qoplash to'g'risida qaror qabul qilish hollari juda kam uchraydi. Ushbu holatni, boshqa narsalar qatorida, sudyalarning ma'muriy huquqbuzarliklar to'g'risidagi ishlarni ko'rib chiqishda hal qilishga majbur bo'lgan masalalarni hal qilishni istamasliklari bilan ham izohlash mumkin.

Rossiya Federatsiyasining Ma'muriy huquqbuzarliklar to'g'risidagi kodeksining mualliflari jabrlanuvchining moddiy zararni qoplash to'g'risidagi da'volarini rasmiylashtirish tartibi kabi muhim bandga e'tibor bermadilar. Bunday bayonotning shakli va mazmuni qanday bo'lishi kerakligi aniq emas? Jabrlanuvchi o'zining moddiy da'volarini yozma ravishda e'lon qilishi shartmi yoki zararni qoplash to'g'risida og'zaki bayonot (iltimosnoma) berish kifoya qiladimi? Bunday bayonot oddiygina ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi protokolda qayd etilishi mumkinmi yoki to'g'ridan-to'g'ri sudyaga topshirilishi kerakmi? San'atga muvofiq. 44 jinoiy protsessual kod RF<4> (Rossiya Federatsiyasining Jinoyat-protsessual kodeksi) jinoyat natijasida etkazilgan zararni qoplash masalasini jinoiy ish doirasida hal qilish uchun jabrlanuvchining ayblanuvchiga yoki sudlanuvchiga etkazilgan zararni qoplash to'g'risida da'vo (fuqarolik da'volari) bilan murojaat qilishi zarur. Taqdimot fuqarolik ishlari jinoiy ishda surishtiruv (dastlabki tergov) o'tkazayotgan shaxsga yoki sudga topshirish va topshirishdan iborat yozish zararni qoplash to'g'risidagi da'vo bilan tegishli bayonot. Biroq, Rossiya Federatsiyasining Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksida jabrlanuvchilar tomonidan fuqarolik da'vosining taqdim etilishi yoki biron bir yozma ariza berilishi nazarda tutilmagan, ammo San'atning so'zma-so'z talqin qilinishi nazarda tutilgan. Rossiya Federatsiyasining Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksining 4.7-moddasi sudya jabrlanuvchining tegishli bayonoti bor yoki yo'qligidan qat'iy nazar zararni qoplash masalasini hal qilish huquqidan foydalanishi mumkin degan xulosaga kelishi mumkin. Va shunga qaramay, jabrlanuvchining zararni qoplash to'g'risidagi arizasi (iltimosnomasi) bo'lmagan taqdirda, sudya hech qanday holatda ushbu masalani hal qilishga haqli emas, chunki bu San'atning 3-qismiga zid keladi. Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasining 123-moddasi, Rossiyada sud protsesslari tortishuv asosida amalga oshiriladi.

<4> Rossiya gazetasi. N 249.22.12.2001 yil.

San'atning 1-qismiga muvofiq. Rossiya Federatsiyasi Fuqarolik protsessual kodeksining 12-moddasi<5> (Rossiya Federatsiyasining Fuqarolik protsessual kodeksi) tomonlarning tortishuv printsipi odil sudlovni amalga oshirish tamoyillaridan biridir fuqarolik ishlari... Shunga o'xshash qoida San'atning 1-qismida keltirilgan. Rossiya Federatsiyasining Arbitraj protsessual kodeksining 9-moddasi<6> (APC RF). Garchi ushbu normalar fuqarolik (umumiy yurisdiktsiya va hakamlik) sud ishlariga bag'ishlangan bo'lsa-da, jabrlanuvchi va ma'muriy huquqbuzarlikni sodir etgan jinoyatchi o'rtasidagi huquqiy munosabatlarning xususiyatlarini hisobga olgan holda, ushbu normalar zararni qoplash masalasini ko'rib chiqishda hisobga olinishi mumkin va hisobga olinishi kerak, ayniqsa jinoiy ish, ma'muriy huquqbuzarliklar to'g'risidagi ish yuritishga eng yaqin, San'atning 1-qismiga muvofiq. Rossiya Federatsiyasi Jinoyat-protsessual kodeksining 15-moddasi tomonlarning tortishuv xarakteri asosida amalga oshiriladi.

<5> Rossiya gazetasi. N 220.20.11.2002y.

<6>

Moddiy huquq ma'muriy huquqbuzarlik tufayli etkazilgan zararni qoplash uchun jabrlanuvchining sub'ektiv huquqiga tegishlidir. Ayni paytda, San'atning 1-bandiga binoan. to'qqiz Fuqarolik kodeksi RF<7> (Rossiya Federatsiyasining Fuqarolik Kodeksi), fuqarolar va yuridik shaxslar ularni amalga oshiradilar inson huquqlari (shu sababli etkazilgan zararni qoplashni talab qilish huquqini o'z ichiga olgan holda) sizning ixtiyoringiz bilan.

<7> Rossiya gazetasi. N 238-239.08.12.1994 y.

San'atning mazmunidan. Rossiya Federatsiyasining Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksining 4.7-moddasi, sirtdan ish deb nomlangan ishni ko'rib chiqish paytida moddiy zararni qoplash masalasini hal qilish mumkinmi yoki yo'qmi, aniq emas. ma'muriy javobgarlikka tortilgan shaxs yo'q bo'lganda. Shubhasiz, agar ish sirtdan ko'rib chiqilsa va ma'muriy javobgarlikka tortilgan shaxsning uning roziligi yoki etkazilgan zarar miqdori to'g'risida kelishmovchiligi to'g'risida arizasi bo'lmasa, nizoning mavjudligini yoki yo'qligini aniqlab bo'lmaydi. Shuning uchun, bu holda zararni qoplash masalasi ruxsatsiz qoldirilishi kerak. Xuddi shu narsa jabrlanuvchining yo'qligida ish ko'rib chiqilayotgan holatlarga nisbatan qo'llaniladi.

San'at pozitsiyasini rivojlantirish. Rossiya Federatsiyasi Ma'muriy Kodeksining 4.7-moddasi, ma'muriy huquqbuzarlikni ko'rib chiqishda moddiy zararni qoplash masalasini hal qilish imkoniyati to'g'risida, San'atning 2-qismi. Rossiya Federatsiyasi Ma'muriy Kodeksining 29.10-moddasida, agar sudyaning ma'muriy huquqbuzarlik uchun ma'muriy jazo tayinlash to'g'risida qaror qabul qilganda, zararni qoplash masalasi bir vaqtning o'zida hal qilinadigan bo'lsa, u holda ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi ish bo'yicha qarorda tovon puli qoplanishi, shuningdek uni qoplash shartlari va tartibi ko'rsatilgan.

Ko'rib turganingizdek, San'atning 2-qismida. Rossiya Federatsiyasining Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksining 29 oktyabr kuni faqat sudya bilan va faqat moddiy zararni qoplash bilan shug'ullanadi. Ma'muriy jazolarni tayinlashga vakolatli bo'lgan har qanday boshqa shaxslar to'g'risida, shuningdek ma'naviy zararni qoplash imkoniyati to'g'risida San'atning 2-qismida. Rossiya Federatsiyasining Ma'muriy kodeksining 29 oktyabr kuni, hech narsa aytilmagan. Bu kamida ikkita xulosani nazarda tutadi: 1) Ma'muriy huquqbuzarliklar to'g'risidagi ishlarni ko'rib chiqishda faqat sudyalar jabrlanuvchiga etkazilgan moddiy zararni qoplash masalalarini hal qilishlari mumkin; 2) ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi ishlarni ko'rib chiqishda hech kim, shu jumladan sudyalar, ushbu masalalar bo'yicha nizo bor yoki yo'qligidan qat'i nazar, ma'naviy zararni qoplash masalalarini hal qilishga haqli emas.

San'atda. Rossiya Federatsiyasining Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksining 4.7-moddasi zararni qoplashni nazarda tutadi, ammo bu zararning qanday qoplanishi to'g'risida ma'lumot bermaydi. Qoida tariqasida, jinoiy va fuqarolik ishlarini ko'rib chiqishda jabrlanuvchiga etkazilgan zararni jabrlanuvchining foydasiga undirish yo'li bilan pul shaklida qoplash to'g'risida qaror qabul qilinadi. pul... Agar zararni qoplash masalasi pul shaklida hal qilingan bo'lsa, unda sudyaning ma'muriy jazo tayinlash to'g'risidagi qarorida, boshqa narsalar qatori, jabrlanuvchining foydasiga huquqbuzardan ma'lum miqdordagi pul undirilishini ko'rsatish kerak. Biroq, etkazilgan zararni qoplashning pul usuli yagona mumkin emas.

San'atga muvofiq. Rossiya Federatsiyasi Fuqarolik Kodeksining 1082-moddasi<8>Sud zararni qoplash to'g'risidagi da'voni qondirishda, ishning holatlariga binoan, zararni etkazish uchun javobgar shaxsga zararni natura shaklida qoplashni (bir xil turdagi va sifatli buyumni taqdim etish, zarar etkazilgan narsani tuzatish va h.k.) yoki etkazilgan zararni qoplashga majbur qiladi. Ushbu norma fuqarolik munosabatlarini tartibga soladi, ammo ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi ishlarni ko'rib chiqayotganda sudyalar turli yo'llar bilan etkazilgan zararni qoplash to'g'risida buyruq chiqarishi mumkinligi istisno qilinmaydi.

<8> Rossiya Federatsiyasi qonunchiligi to'plami. 1999/01/29. № 5. Art. 410.

Ma'muriy huquqbuzarliklar to'g'risidagi ishlarni ko'rib chiqishda Rossiya Federatsiyasi Fuqarolik Kodeksining zararni qoplash to'g'risidagi qoidalarini qo'llashning qabul qilinishi Rossiya Federatsiyasining Fuqarolik Kodeksi, boshqa narsalar qatori, zarar etkazish natijasida kelib chiqadigan huquqbuzarlik majburiyatlarini tartibga solishi bilan bog'liq (Rossiya Federatsiyasi Fuqarolik Kodeksining 8-moddasi 1-bandi, 59-bob). San'at tomonidan belgilangan umumiy qoidalarga muvofiq. Rossiya Federatsiyasining Fuqarolik kodeksining 1064-moddasi, fuqarolik javobgarligi uchun asos jinoyat hisoblanadi, ya'ni. boshqa ishtirokchilarning sub'ektiv huquqlarini buzadigan noqonuniy, aybdor harakat (harakatsizlik) fuqarolik munosabatlari... Ma'muriy huquqbuzarlik natijasida zarar etkazilgan taqdirda, zarar etkazuvchi bo'lgan jabrlanuvchi va huquqbuzar nafaqat zarar etkazishdan kelib chiqadigan ma'muriy, balki fuqarolik-huquqiy munosabatlarning ishtirokchilariga aylanadi va shuning uchun bunday zararni qoplash bilan bog'liq masalalar fuqarolik qonunchiligi normalariga muvofiq hal qilinishi mumkin va kerak. zararni qoplashning turli usullarini ta'minlash. Bundan tashqari, San'atning 2-qismida keltirilgan to'g'ridan-to'g'ri ko'rsatmalarga muvofiq. Rossiya Federatsiyasining Ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi kodeksining 29 oktyabr kuni ma'muriy jazo tayinlash to'g'risidagi qaror nafaqat zarar miqdori va uning o'rnini qoplash shartlari, balki uni qoplash tartibini ham ko'rsatadi. Binobarin, qaror qabul qilishda sudya zararni qoplashning boshqa (pul bo'lmagan) tartibini belgilashga haqlidir. masalan, San'atning 1-qismiga binoan jazo tayinlanganda. Rossiya Federatsiyasining Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksining turar-joy binosiga etkazilgan zarar uchun 7.21-moddasi, ma'muriy huquqbuzarlikni ko'rib chiqayotgan sudya sudlanuvchini buzilgan uyni asl holiga qaytarish orqali zararni qoplashni majbur qilishi mumkin, ya'ni. uni ta'mirlashni amalga oshirishga majbur qiling. San'at bo'yicha hukm chiqarilganda. Rossiya Federatsiyasining Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksining birovning mol-mulkini mayda o'g'irlash uchun 7.27-moddasi, sudya, tomonlarning mavqeiga qarab, ushbu zararni o'g'irlangan narsani qaytarib berish bilan qoplash yoki jabrlanuvchiga unga teng keladigan buyum bilan ta'minlash yoki jabrlanuvchiga uning qiymatini to'lash va h.k.

Ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi ishni ko'rib chiqishda, zararning miqdori to'g'risida nizo bo'lmasa, lekin jabrlanuvchi bilan javobgarlikka tortilgan shaxs o'rtasida etkazilgan zararni qoplash muddati va tartibi (usuli) bo'yicha kelishmovchiliklar mavjud bo'lganda vaziyat yuzaga kelishi mumkin. Bunday holda, ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi ish doirasida zararni qoplash masalasi hal qilinmasligi kerak. Jabrlanuvchi va huquqbuzar o'rtasida hech qanday nizo yo'qligi va ular muayyan sharoitlarda etkazilgan zararni qoplash to'g'risida kelishuvga erishganligi, ammo ikkalasi ham yoki bittasi ham ish materiallarida qayd etilgan zarar miqdoriga (ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi protokol, tushuntirishlar) rozi bo'lmaydigan bunday vaziyat yuzaga kelishini istisno qilish mumkin emas. , mutaxassis, ekspert xulosalari va boshqalar). Jabrlanuvchi va jinoyatchini etkazilgan zararni qoplash bilan bog'liq barcha masalalarda (ya'ni zararning miqdori, uni qoplash muddati va tartibi) bir-birlari bilan kelishib olishlarini istisno qilish mumkin emas, ammo sudya ushbu masalalarda boshqacha nuqtai nazarga ega. Bunday holda, etkazilgan zararni qoplash masalasini hal qilishdan bosh tortish kerak, chunki aks holda sudyaning qarori taraflarning (jabrlanuvchi va / yoki huquqbuzarning) pozitsiyasiga zid keladi va Rossiya Federatsiyasining Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksi ma'muriy huquqbuzarliklar to'g'risidagi ishlarda kelishuv bitimini tuzishga yo'l qo'ymaydi.

Rossiya Federatsiyasining Ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi kodeksida etkazilgan zararni qoplash to'g'risida ijro varaqasi berilishi nazarda tutilmagan. Buning sababi, San'atning 1-qismining 6-bandiga muvofiq. "Ijro etilishi to'g'risida" Federal qonunining 12-moddasi<9> 2007 yil 2 oktyabrdagi 229-FZ-sonli sud hujjatlari, ma'muriy huquqbuzarliklar to'g'risidagi ishlarda boshqa organlar va mansabdor shaxslarning hujjatlari o'zlari ijro hujjatlari hisoblanadi. ijro ishlari... Hakamlik sudlarining qarorlariga kelsak, ushbu holat Rossiya Oliy Arbitraj sudi Plenumining 2004 yil 2 iyundagi 10-sonli "Ma'muriy huquqbuzarliklar to'g'risidagi ishlarni ko'rib chiqishda sud amaliyotida yuzaga kelgan ba'zi masalalar to'g'risida" gi qarorining 15.3-bandida keltirilgan.<10>.

<9> Rossiya gazetasi. N 223.10.06.2007 yil.

<10> Rossiya gazetasi. N 137.27.07.2002 yil.

San'atda qiziq. Ma'muriy javobgarlikka tortilgan taqdirda hakamlik sudining qaroriga bag'ishlangan Rossiya Federatsiyasining Arbitraj protsessual kodeksining 206-moddasida zararni qoplash to'g'risidagi ma'lumotlarni qarorga kiritish zarurati yoki ehtimoli to'g'risida hech narsa aytilmagan. San'atning 4.2 qismining so'zma-so'z talqini. Rossiya Federatsiyasining Arbitraj protsessual kodeksining 206-moddasi, tenglashtirish to'g'risida aytilgan degan xulosaga kelishimizga imkon beradi sud akti ma'muriy javobgarlikka tortish to'g'risidagi ish bo'yicha hakamlik sudining (qarorlari) ijro yozuvi faqat ma'muriy javobgarlikka tortilgan shaxsga nisbatan qo'llaniladigan ma'muriy jazo va sanksiyalar turi masalalarida. Bundan tashqari, San'atning 6-qismi. Rossiya Federatsiyasining Arbitraj protsessual kodeksining 205-moddasida sudyaning ma'muriy huquqbuzarlik natijasida etkazilgan zararning mavjudligi va miqdori masalasiga oydinlik kiritishi umuman ko'zda tutilmagan. Bu erda Rossiya Federatsiyasining Arbitraj protsessual kodeksi ma'lum darajada, agar u zid bo'lmasa, unda Artga to'liq mos kelmaydi. Rossiya Federatsiyasining Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksining 4.7-moddasi, unda hakamlik sudining (sudyasining) qaroriga mulkiy zararni qoplash masalalarini kiritish imkoniyati nazarda tutilgan. Shunga qaramay, agar biz San'atning ta'minlanishiga asoslansak. Ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi ishni ko'rib chiqishda sudyaning mol-mulkiga etkazilgan zararni qoplash masalasini hal qilish imkoniyati to'g'risida Rossiya Federatsiyasi Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksining 4.7-moddasi nafaqat tinchlik sudyalari va umumiy yurisdiktsiya sudlarining federal sudyalariga, balki hakamlik sudlari sudyalariga ham tegishli bo'lib, hakamlik sudi sudyasining qarori San'atda ko'rsatilgan ma'lumotlarga qo'shimcha ravishda, APC RF 25-bobida belgilangan tartibda. Rossiya Federatsiyasining Arbitraj protsessual kodeksining 206-moddasida jinoyatchini jabrlanuvchiga etkazilgan zararni qoplashga majbur qilish to'g'risida zarur ma'lumotlar bo'lishi mumkin.

Xulosa qilib aytganda, men San'at 1-qismining 1-bandining qoidalari haqida fikr bildiraman. Rossiya Federatsiyasining Ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi kodeksining sudyaning ma'muriy huquqbuzarlik to'g'risidagi ishni ko'rib chiqish paytida to'g'ridan-to'g'ri etkazilgan zararni qoplash bilan bog'liq masalalarni hal qilish huquqiga oid huquqi to'g'risidagi 4.7-moddasi tez-tez amaliy qo'llanilishi kerak, chunki ular ushbu masalalarni hal qilish tartibini sezilarli darajada soddalashtirishga va qurbonlarning buzilgan mulk huquqlarini tiklash muddatini qisqartirishga qaratilgan.