I bob. Ttxi larning nazariy asoslari va jahon xo’jaligida tutgan o’rni 8

III BOB. O’ZBEKISTON RESPUBLIKASIGA TTXI LARNI JALB QILISHNING ASOSIY YO’NALISHLARI VA ISTIQBOLLARI

3.1 O’zbekiston Respublikasida TTXIlarni jalb qilishning zamonaviy holati tahlili

Mustaqillik yillarida mamlakatimizda qulay investitsion muhit, xorijiy investorlar uchun keng huquqiy kafolat va imtiyozlar, ishlab chiqarish faoliyatini xorijiy investitsiyalar bilan hamkorlikda tashkil etishning puxta o’ylangan chora tadbirlari amalga oshirildi. O’zbekistonning investitsion qonunchiligi o’z ichiga xalqaro investitsiya huquqini ham o’z ichiga mujassamlaydi, xususan, xorijiy investorlar huquqlarini himoya qilish haqida qunun hujjatlari qabul qilingan, shuningdek, xorijiy investorlar uchun turli xildagi imtiyozlar yaratilgan.

O’zbekistonning xorijiy investitsiyalarni jalb qilish bo’yicha asosiy normativ-huquqiy asoslari quyidagilar:

“Chet ellik investorlar huquqlarining kafolatlari va ularni himoya qilish choralari to’g’risida’gi Qonun 30.04.1998 yil, “Chet el investitsiyalari to’g’risida”gi Qonun 30.04.1998 yil, “Tashqi iqtisodiy faoliyat to’g’risida”gi Qonun 26.05.2000 yil, “Investitsiya faoliyati to’g’risida”gi Qonun (yangi tahrirda) 09.12.2014 yil, Xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb etish hamda o’zlashtirish jarayonini takomillashtirish chora tadbirlari to’g’risida”gi 24.07.2008 yildagi №PQ-927 sonli Prezident Qarori, “To’gridan to’g’ri xorijiy investitsiyalar jalb etilishini rag’batlantirishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi 10.04.2012 yildagi №PF-4434 sonli Prezident Farmoni. Yuqoridagi huquqiy normativ hujjatlar bevosit mamlakatimiz iqtisodiyotiga TTXIlarni kirib kelishiga ta’sir etuvchi muhim omil sanaladi.

O’zbekistonning mavjud investitsiyaviy salohiyati haqida so’z ketganda quyidagilarga alohida e’tibor qaratish lozim.

Siyosiy va iqtisodiy barqarorlik. O’zbekiston – bu siyosiy barqaror, ertangi kuniga ishongan, barcha sohalarda izchil islohotlar olib borayotgan rivojlanib borayotgan mamlakat hisoblanadi. Bu mamlakatda yuzdan ortiq millat va elatlar va o’nlab din vakillari istiqomat qilishadi.

Qulay investitsion muhit va soliq siyosati. Mustaqillik yillarida O’zbekistonda xorijiy investorlar uchun keng qamrovli tizimli kafolat va imtiyozlar yaratildi va xorijiy investorlar ishtirokida korxonalar tashkil qilishni rag’batlantiruvchi yaxlit tizim ishlab chiqildi. O’zbekiston Respublikasi hududida faoliyat yurituvchi xorijiy investorlarning huquqlari davlat tomonidan kafolatlanadi. O’zbekiston Respublikasining qonunchiligiga o’zgartirish kiritilsa va bu o’zgartirish bevosita investitsiya kirtish shartlarini yomonlashishiga sabab bo’lsa, u holda investitsiya kiritilgandan so’ng 10 yil mobaynida hech qanday shartlar o’zgarmasdan qoladi. Xorijiy investor investitsiya shartlari o’zgargan holatda agar yangi shartlar investorga qulaylik yaratsa, yangi shartlardan foydalanish huquqqiga ega hisoblanadi.

Boy mineral xomashyo zaxirasi va energiya mustaqilligi. O’zbekiston jahonda oltin, uran, mis, kumush, qo’rg’oshin, sink, volfram, kamyob metallar, tabiiy gaz ko’mir, va boshqa qimmatbaho xomashyolar zaxirasi bo’yiucha yetakchi o’rinlarni egallaydi. O’zbekiston o’zining energiya xavfsizligiga ega bo’lib, bu borada mustahkam o’ringa ega. O’zbekistonda 1644 dan ortiq istiqbolli foydali qazilma konlari aniqlangan bo’lib, mamlakatning umumiy mineral-xomashyo salohiyati 11 trln. AQSH dollarni tashkil etadi. Ko’plab foydali qazilmalar bo’yicha O’zbekiston yetakchi o’rinlarni egallaydi. Masalan, mis zaxirasi bo’yicha dunyoda 11 o’rinni, oltin qazib olish bo’yicha 7-o’rinni, uran bo’yicha ham 7- o’rinni, paxta tolasi esa 5-o’rinni egallaydi.

Qulay geografik joylashuv. O’zbekiston Markaziy Osiyoning kesishmasida joylashgan bo’lib, hududiy hamkorlikni rivijlantirish uchun qulay shart-sharoitlarga ega. Geografik joylashuv jihatdan ushbu hududda transport koridorlari rivojlanib bormoqda. Rivojlangan infratuzilma tizimi va katta bozorlarga chiqish imkoniyatining mavjudligi, Yevroosiyo multimodal tizimiga integratsiyalashuvi bevosita ushbu hududda investitsion savdo hamkorlikni hamda iqtisodiy hamkorlikni rivojlanish istiqboli hisoblanadi. O’zbekistonga investitsiya kirituvchi xorijiy kompaniyalar 5 ta yirik bozorlarga chiqish imkoniyatini beradi. Bular 300 mln.dan ortiq aholiga ega bo’lgan MDH mamlakatlari, Markaziy va Sharqiy Yevropa, Janubiy va Janubiy-sharqiy Osiyo va Yaqin sharq mamlakatlaridir.

Kadrlar va intellektual salohiyati. O’zbekiston aholisi yuz foizli 12 yillik davlat ta’lim darajasiga ega bo’lib, oquv sifati zamonaviy jahon standartlari asosida tashkil etilgan bo’lib va kadrlarning intellektual salohiyatini ham yuqori darajada ekanligi ahamiyatga molik. Kadrlar tayyoyralash milliy dasturining o’ziga xosligi doimiy, chuqurlashtirilgan, yangilangan professional ta’lim berishni nazarda tutadi. Hozirgi kunga kelib mamlakatimiz hududida 65 ta oliy ta’lim muassasi, 139 akademik litseylar, 300 ming talabani o’z ichiga olgan 850 yo’nalish va professiya ega bo’lgan 1368 professional kollejlar mavjud²⁷.

Xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi O’zbekiston Respublikasi korxonalari uchun bir qancha soliq imtiyozlari taqdim etilgan. Bularga yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig’i qisqartirilishi, qo’shilgan qiymat solig’idan ozod qilinishi, yuridik shaxslar uchun mol-mulk solig’i bazasidan qisqartirilishi, bojxona bojidan ozod qilinishini misol sifatida keltirish mumkin. Bundan tashqari Navoiy erkin iqtisodiy zonasida ro’yxatdan o’tgan hamda Angren maxsus industrial zonasi qatnashchilari xo’jalik subyektlari yer solig’i, mulk solig’i, foyda solig’i, ijtimoiy sohani rivojlantirish uchun to’lov, yagona soliq to’lovi (kichik ishlab chiqaruvchilar uchun), Respulika yo’l fondi, va Maktab ta’limi respublika fondi uchun majburiy ajratmalar kiritilgan to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar hajmiga ko’ra soliq va majburiy ajratmalardan ozod qilinadi (3.1-ilova). Mamlakatimizda to'g'ridan-to'g'ri xususiy xorijiy investitsiyalar uchun beriladigan imtiyozlar joriy etiladigan iqtisodiyot tarmoqlari mavjud bo’lib ular bevosita iqtisodiyotning tarmoqlarini rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etib kelmoqda (3.2-ilova).

O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil

6 fevraldagi PQ-578 sonli Qaroriga muvofiq xorijiy investitsiyalarni axborot bilan ta'minlash va ko'maklashish «O'zinfoinvest» agentligi xorijiy investorlarga axborot bilan qo'llab-quvvatlash hamda har taraflama ko'maklashish maqsadida tashkil etilgan. Agentlik Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi huzuridagi yuridik shaxs huquqlariga ega bo'lgan mustaqil muassasadir.

O’zbekiston Respublikasiga xorijiy sarmoyadorlarni jalb qilish mexanizmiga e’tibor qaratadigan bo’lsak, bunda davlat vakolatli organlari muhim vazifalarni bajaradi. Quyidagi 3.1-rasmda ushbu mexanizmning bosqichlari keltirilgan:

Manba: www.mfer.uz O’zbekiston Respublikasi TIAISVning rasmiy sayti