I bob qattiq jismlar 1-§. Qattiq jismlarning fizikasida asosiy tushunchalar

3.2-§.  Yarim o’tkazgichlarda tok tashuvchilar tabiati 
 
Yarim  o‘tkazgichlarda  kimyoviy  bog‘lanish  asosan  kovalent  bog‘lanish 
bo‘lganligi  sababli,  hamma  valent  elektronlar  kimyoviy  bog‘lanishda  to‘la 
qatnashadi.  Demak  bunday  materiallarda  erkin  elektronlar  bo‘lmaydi.  Erkin 
elektronlar bo‘lishi uchun, kimyoviy bog‘lanishga qatnashayotgan valent elektronlar 
kimyoviy  bog‘lanishni  uzishi  va  o‘z  atomidan  uzoqlashishi  kerak.  Buning  uchun 
elektron ma‘lum miqdorda bog‘lanish energiyasini uzishiga yetarli energiyani olishi 
lozim.  Bu  energiya  yoki  issqlik  yorug‘lik  energiyasi  bo‘lishi  mumkin.  O‘ta  past 
tempraturalarda  valent  elektronlar  erkin  elektronlar  holatiga  o‘tish  ehtimolligi  juda 
kam bo‘lganligi uchun, yarim o‘tkazgich materiallar  juda yaxshi dielektrik holatiga 
o‘tadi.  Endi  bunday  materiallarda  o‘tkazuvchanlik  bo‘lishi  uchun  kovalent 
bog‘lanishda  ishtirok  etayotgan  valent  elektronlar  ozod  etilishi  lozim.  Bunday 
elektronlar  erkin  elektronlar  holatiga  o‘tadi,  chunki  o‘z  atomidan  uzoqlashgan  bu 
elektronlarni  boshqa  hech  qanday  atomlar  yutib  olinishi  mumkin  emas.  Chunki 
ularning  hammasining  tashqi  elektron    qobiqlari  to‘lgan.  Demak,  yarim 
o‘tkazgichlarda  valent  elektronlarning  ikki  holati  mavjud  bo‘lar  ekan-bu  kovalent 
bog‘lanishda  qatnashgan  bog‘langan  holati  va  bog‘lanishdan  uzilgan  erkin  bo‘lgan 
holati.  Elektronlarning  bog‘langan  holatini  valent  soha,  erkin  holatini  esa 
o‘tkazuvchanlik  sohasida  deb  qabul  qilingan.  Bog‘langan  valent  elektronlarni  erkin 
holatga  olib  chiqish  uchun  lozim  bo‘lgan  energiya  elektroning  bog‘lanish 
energiyasini  uzish  uchun  kerak  bo‘lgan  energiyani  taqiqlangan  soha  kengligi  deb 
ataladi.  Haqiqatdan  ham,  yarim  o‘tkazgichning  asosiy  atomlarining  valent 
elektronlari  bog‘langan  yoki  erkin  holatda  bo‘ladi.  Demak,  berilgan  energiya 
elektronni  ozod  qilishga  yetarli  bo‘lmasa,    elektron  o‘zi  bog‘langan  holatiga 
qolaveradi, ya‘ni u bunday energiyani qabul qilmaydi. Demak, E
bog’
=E
g
  dan kam 
bo‘lsa,  elektron  o‘z  holatida  qoladi.  Shuning  uchun  ham  valent  soha  bilan 
o‘tkazuvchanlik  sohasi  orasida  elektron  joylashishi  mumkin  emas,  shuning  uchun 
ham bu taqiqlangan energiya sohasi deb ataladi.  
 
 
 

---

 
42 
3.1   jadval 
uz.Valent soha 
ru.Валентная