I bob qattiq jismlar 1-§. Qattiq jismlarning fizikasida asosiy tushunchalar

Plastinkaning    chizilgandan  so’ng  sindirish.Plastinkaning  kristallga 
bo‘lishda  chizilgandan  so‘ng  sindirish  juda  muhim  jarayon  hisoblanadi.  Noto‘g‘ri 
sindirish,  xatto  yaxshi  chizilgan  plastinkalardan  ham  juda  ko‘p  yaroqsiz  kristall 
chiqishiga sabab bo‘lib, kristalning qirralarini notekis, geometrik shaklini buzilishga 
olib  keladi.  Plastinka  yuzasida  chiziq  chizib  sindirish  chizuvchi  kuchlanish  hosil 
qilishga  asoslangan  bo‘lib,  bunda  chiziq  bo‘yicha  yoriq  paydo  bo‘ladi.  Plastinkalar 
turli  xil  usullar  bilan  sindiriladi.Shulardan  ko‘p  qo‘llaniladigan  uch  usullarini 
ko‘ramiz: 
Birinchi  usulda  plastinkani  yumshoq  taglikka  (rezina,  parolon  va  boshqalar) 
chiziqni  pastga  qaratib  qo‘yiladi  va  plastinka  ustidan  rezinali  valikni  ikki  o‘zaro 
perpendikulyar  yo‘nalishda  yurgiziladi.  Valik  o‘q  chiziqlari  katta  aniqlikda  parallel 
bo‘lishi kerak, aks xolda plastinka chiziqlardan sinmasdan har xil tomonlarga sinishi 
mumkin. 
Valikni  birinchi  yurgizganda    plastinka  uzun  bo‘laklarga  bo‘linadi,  ikkinchi 
marta  perpendikulyar  yurgizilganda  uzun  bo‘laklar  kvadrat  va  to‘rtburchaklarga 
bo‘linadi.  Sindirish  jarayonida    uzun  bo‘laklar  va  kiristallar  siljib  ketmasligi  uchun 
avval plastinka qog‘ozga yoki polietilen qatlaminiga kleylanadi.  
      Ikkinchi  usul  mexanizatsiyalashtirilgan  usuldir.  Plastinkani  kleylagandan  so‘ng 
ma‘lum  egrilik  radiusiga  ega  bo‘lgan  harakatlanayotgan  ikkita  lenta  orasidan 
o‘tkaziladi.  Plastinka  lentaning  egirilgan  qismidan  o‘tayotganda  chizilgan  joylardan 
bo‘laklarga bo‘linadi. 
      Uchinchi  usulda  chizilgan  plastinka  sferik  sirtga  ega  bo‘lgan  linza  sirtiga 
jipslashtiriladi. Natijada plastinka bir vaqtda ikki yo‘nalishda sinadi. Qurilma sferik 
linza  va  rezinalimembranadan  iborat  bo‘ladi.  Plastinka  chiziqlarinipastga  qaratib 
membrana  ustiga  qo‘yiladi.  Plastinka  ustidan  sferik  linza  qo‘yiladi.  Membranaga 
havoning  ma‘lum  bosimi  berilganda  plastinka  sferik  linzaga  jipslashadi  va 
bo‘laklarga bo‘linadi. Bu usulning afzalligi oddiyligi, avtomatlashtirish mumkinligi, 
unumdorligidir.  Bu  usul  bilan  plastinkani  faqat  kvadrat  shakldagi  kristallarga 
bo‘laklash  mumkin.  Har  xil  o‘lchamdagi  kvadrat  kristallar  uchun  aloxida  har  xil 
egrilik radiusidagi sferik linzalar ishlatiladi. 
Sindirish  sifati  uchchala  usulda  ham  egish  kuchlanishiga  bog‘liq.  Sindirish 
uchun zarur bo‘lgan egish kuchlanishi quyidagi ifoda bilan aniqlanishi mumkin. 

---

 
130 
2
2
2






l
h
b
m
bl
mh
H
       bunda 
m – egilish momenti 
h-chizilganda hosil bo‘lgan chuqurligi 
b- Kristall uzunligi l- Kristall qalinligi   




l
h
 - sinish imkoniyati kattaligi deyiladi.