I-bob. Psixolog olimlar tomonidan pedagogik qarovsiz bolalar bilan olib boriladigan ishlarning o’rganilganligi

Kurs ishining metodlari:
Kuzatish, savolnoma, suhbat, psixologik eksperement.
Kurs ishining nazariy ahamiyati:
Pedagogikqarovsiz bolalar ijtimoiy persepsiyasining rivojlanish muammosi.
Kurs ishining tuzilishining:
Kurs ishi 2 bobdan iborat va boblar 3 ta reja xulosadan tashkil topgan adabiyotlar va ilovalar keltirib o’tilgan.Jamiyatda oilaning roli o’zining kuchi bo’yicha boshqa hech biri ijtimoiy institutlar bilan tenglashtirib bo’lmaydi. Aynan oilada insonningshaxsi shakllanadiva rivojlanadi; bola jamiyatda qiyinchiliksiz moslashib ketishi uchun u ijtimoiy vazifalarni egallaydi. Oila birinchi tarbiyaviy institutsifatida ishtirok etadi. U bilan bog’liqni inson o’zining butun hayoti davomida his etadi. Oilada insonning ma’naviyligiga asos solinadi, xulqiy ar xxqoidalarni yuzaga keltiriladi, shaxsning ikkidunyosi va individual sifatlari ochib beriladi. Statistikako’rsatishicha xo’jalik yuritish bozor siyosatiga o’tish ijtimoiy institute sifatida oila holatiga ancha salbiy ta’sir ko’rsatdi. Domograflar tug’ilish kamayganini qayd etadilar. Sitsiologlar asosan oilalar sonini o’sib borishini qayd etadilar va turmush darajasining pasayishini taxmin qiladilar. Hamma davrlarda ham oila o’zining bolalarni tarbiyalashda yordam olishga talabni his etgan. Tarixning ko’rsatishicha odamlar katta oilalar bilan yashaganlarida oilaviy hayotning zarur bo’lgan bilim va ko’nikmalari avloddan avlodga tabiiy ravishda va oddiy kundalik o’tib kelgan.
Zamonaviy rivojlangan jamiyatda avlodlar o’rtasidagi oilaviy aloqalar yuzaga kelmoqda. Shuning uchun jamiyat oila tashkil etish va bolalarni tarbiyalash borasidagi zarur bolalarni yetkazish bo’yicha ishlarni o’z zimmasiga oladi. Hozirgi paytda ota-onalarga mutaxassis psixologlar, ijtimoiy ishlar xodimlari, ijtimoiy pedagoglar va bolalarni tarbiyalash bo’yicha boshqa mutaxassislarning yordamlari zarur. Ana shu mutaxassislarning yordamiga faqat notinch, yomon sharoitdagi oilalalar emas, bugungi kunda tinch, yaxshi oilalar ham muhtojlar oila haqidagi bir necha tushunchalar mavjud: birinchidan oila bu nikoh va qon-qarindoshlikni asoslangan kichik ijtimoiy guruh, uning a’zolaribirgalikda yashaydilar va uy ishlarini bajaradilar, bir birlariga nisbatan o’zaro majburiyatlar bilan birlashganlar.
Ikkinchidan; oila bu ijtimoiy institutbo’lib unda odamlar o’rtasida o’zaro munosabatlar barqaror mustahkam shaklda bo’adi. Ana shu o’zaro munosabatlar doirasida odamlarning kundalik hayoti asosiy qismi amalga oshiriladi: intim munosabatlari farzand ko’rish va bolalarning boshlang’ich ijtimoiylashuvi tarbiyalash tibbiy xizmat ko’rsatish va boshqalar.
Oila bola shaxsining shakllanishiga faol ta’sir ko’rasatadigan birinchi va asosiy ijtimoiy guruhdir. Oila ijtimoiy mikro muhitdir va ijtimoiy ta’sir ko’rsatish omillaridan biridir. U bolaning jismoniy psixik va ijtimoiy rivojlanishiga ta’sir ko’rsatadi. Oilaning vazifasi bolani u dunyoga kelgan mamlakat madaniyatiga va bola tabiatiga mos ravishda rivojlanib borishi uchun asta sekin jamiyatga kirib borishidan iboratdir. Insoniyat to’plagan ijtimoiy tajribalariga u tug’ilib o’sayotgan mamlakat madaniyatiga uning ma’naviy axloqiy qoidalariga, xalq an’analariga bolani o’rgatish ota onalarning majburiy vazifasidir.
Boshlang’ich ijtimoiylashtirish jarayonida bolani oilada tarbiyalash muhim ahamiyatga ega bo’ladi. Ota onalar bolaning birinchi tarbiyachilari bo’lganlar va shunday bo’lib qoladilar. Bolani oilada tarbiyalash murakkab ijtimoiy pedagogik jarayondir. Oiladagi sharoit va muhit bola shaxsi shakllanishiga ta’sir ko’rsatadi. Ota va ona o’z bolasini ardoqlaydi, erkalaydi, tashvishini qiladi, hayot tashvish va qiyinchiliklaridan asraydi. Ota onalarning shaxsiy ibratlari bola tarbiyasiga ta’sir ko’rsatishning muhim vositasidir. Uning tarbiyaviy ahamiyati bolaning taqlid etishga qiziqishi, havas qilishga asoslangan.
Hozirgi kunda kundalik nutqda va nazariy tadqiqotlarda ikki tushunchadan keng qo’llaniladi. Yetim va ijtimoiy yetim. Yetim bolalar- bu 18 yoshgacha bo’lgan ota onalari yoki birontasi vafot etgan shaxslardir. Ijtimoiy yetim bu biologik ota onalari bor bola, lekin ular qandaydir sababga ko’ra bolalar tarbiyasi bilan shug’ullanmaydilar va unga g’amxo’rlik ko’rsatmaydilar bunday hollarda bu bolalarga g’amxo’rlik qilish vazifasini jamiyat va davlat o’z zimmasiga oladi. Shunday qilib ota onalari qarovisiz qolgan bolalar kategoriyalariga quyidagilar kiradi:
-ota-onalari vafot etgan:
-ota-onalik huquqidan mahrum etilgan:
-ota-onalik huquqlari chegaralangan:
-noma’lum daraksiz yo’q hisoblanga:
-ishga(mehnatga) yaroqsiz (nosog’lom, ish qobiliyati cheklangan);
-jazoni ijro etish kaloniyalarida jazo olayotgan;
-jinoyat qilganlikda ayblanib va qamoqqa olingan;
-bolalarni tarbiyalashgan bosh tortish.

Bola vaqtincha joylashtirilgan davolash ijtimoiy tashkilotlarida bolani olib ketishdan bosh tortganlar. Vasiylik va qaramog’iga olish yetim bolalari va ota onalari qarovisiz qolgan bolalarni boqish, tarbiyalash, ta’lim berish va ularning huquq va qiziqishlarini himoya qilish uchun joylashtirish shaklidir.

Vasiylik 14 yoshga yetmagan bolalar ustidan o’rnatiladi, qaramog’iga olish 14 yoshdan 18 yoshgacha bolalar ustidan o’rnatiladi.
Yetimlik- jamiyat oldida turgan juda jiddiy muammolaridan biridir. Ota onasini yo’qotgan bola bu alohida juda ham fojiali dunyodir, ota onalik bo’lish ehtiyoji bolaning eng kuchli talablaridan biridir.
Ijtimoiylik yetimlik ko’plab rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlar uchun xosdir. Masalan, Amerikalik tadqiqotchilar butun dunyo bo’yicha kasalxonalar,tug’ruqxonalar, ijtimoiy muassasalar tashlab ketilgan chaqaloqlar bilan to’lib ketganligini aytadilar. Ularni turlicha “ Vos kechilgan bolalar “, “Davlat bolalari “. “ Tashlab ketish uchun tug’ilganlar “ ham deb ataydilar.
“ Tarbiyasi og’ir “ bolalar pedagogik qarovsizlik natijasidir. I. S. Vigotiskiy fikricha, “og’ir” o’smir hayoti munosabatlar xarakterining natijasidir. Bular avvalo qaysar, injiq bolalar, ularni qiziqarli faoliyat turiga tortish, ularni tarbiyalashning asosiy usullaridan biridir. Ularning ma’lum bir qismi intizomsiz, qo’pol bolalardir. Ularning aktivligini maqsadga muvofiq o’zgartirish ularga ba’zi huquqlarini berish yo’li bilan ularga ta’sir o’tkazish mumkin.
Shuni aytish lozimki, “ tarbiyasi og’ir “ bolalar uchun ular yashayotgan muhit, oila, ular o’qiyotgan jamoa, sinfning roli juda kattadir.
Tarbiya jarayonining samaradorligini oshiruvchi psixologik mexanizmlar tarbiyali bo’lim- bu xulq- atvorini nazorat qilishdan iboratdir. Bunday nazorat inson yomon xatti harakatlarini bajarmaslik imkoniyatini beradi.
Agar shaxs xulq atvorini axloqiyligi haqida qayg’ursa, u ijtimoiylashuvga erishgan bo’ladi.
Tarbiyalanganlik ijtimoiylashuvni o’rganish jarayoni sifatida qaraladigan yosh psixologiyasida olingan natijalarga asoslanadi. Bola o’zini egosentik emas, balki tarbiyali tutishi uchun tarbiyalangan qanday rag’batlantirilishi kerak? Tarbiya o’z muhitiga ko’ra ijtimoiy uchun juda katta ahamiyatga ega, uni erkalamaslik, suymaslik salbiy ahamiyatga ega bo’ladi. Xulq atvorning dastlabki ijtimoiylashuvi xuddi shu o’rganish jarayoni orqali sodir bo’lishi mumkin.

Xulosa
Xulosa qilib aytganda pedogogik qarovsiz bolalardaaxloqiy tushunchalar brogan sari pasayib boradi. Axloqiy tushuchalar manbai sifatida ularning talim-tarbiyasi bilan shug’ullanayotgan kattalar shuningdek tengdoshlar ham bo’lishimumkin. O’rta maktab yoshidagi bolalarda muloqotni ko’paytirish maqsadga muvofiq bo’ladi. Bu shaxsiy va ishbilarmonlik motivlaridan o’rta maktab yoshidagi bolalari uchun kattalar bergan baho juda muhimdir. Bolalar birinchi navbatda ma’naviy axloqiy me’yor va qoidalarini o’z majburiyatlariga munosabat, kun tartibiga, rioya etish kabilarni egallaydi. Buyuk davlatni qurish uchun barkamol inson tarbiyalanmog’i zarur.