I. Bob O’zbekistonda opera janrlarini tashkil topishi va rivojlanishining tarixiy va nazariy asoslari

II. Sulaymon lyudakovning “Maysaraning ishi operasi”

1.1 Sulaymon Lyudakovning hayoti va ijodi

O‘zbekiston xalq artisti, kompozitor Sulaymon Aleksandrovich Yudakov XX asr o‘zbek musiqasi san’atini rivojlanishiga ulkan hissa qo‘shdi.

Sulaymon Yudakov 1916-yil 14-aprel qo‘qon shahrida kambag‘al kosib oilasida tug‘ildi. U 7 yoshidan poyafzal tozalovchi bo‘lib ishlaydi. Bu haqda uning o‘zi shunday deydi: “ishim yurishib, pul topadigan bo‘ldim. Kunlardan bir kun qomati kelishgan, ovro‘pacha kiyingan odam kelib o‘tirib, etigini tozalattirdi va meni gapga soldi. oilaviy ahvolimni va kechki maktabga endigina borganimni bilib, meni 1928-yili etim bolalar uyiga joylashtirdi. menga otalik qilgan odamning ismi sharifini surishtirsam, Hamza ekan”.

Sulaymon Yudakov bolalar uyida damli cholg‘u asboblar orkestriga qatnashib, fleyta chalishni o‘iganadi. 1932-yili Moskva davlat konservatoriyasi qoshidagi musiqa “Rabfak”ni fleyta sinfiga o‘qishga kirdi. 1934-yilda “Rabfak” bekilib, konservatoriya qoshida moskva davlat musiqa texnikumi oehiladi. Sulaymon Yudakov mazkur texnikumning kompozitorlik bo‘limiga o‘qishga qabul qilinadi. Kompozitsiyadan avval M.Mesnerda, so‘ngra M.Gnesinda ta’lim oldi. 1938-yil texnikumni bitirganidan so‘ng, R.Gliyer sinfida kompozitsiyadan saboq oldi.

Sulaymon Yudakov 1941-yildan boshlab asosan, ijod bilan shug‘ullanib, o‘zbek musiqa madniyati rivojiga o’z hissasini qo‘shdi. U yurt qahramoni qo‘chqor Turdiyevga bag‘ishlab, “do‘stlar”, “oldinga bosing”, “Chavandozlar qo‘shig‘i” kabi qo‘shiqlar, “Xabibi tu manammromansi, 1942-yil “Farzand” musiqali dramasi, torli kvartet uchun uchta pyesa, simfonik orkestr uchun “Syuita” asarlarini yaratdi. 194l–42-yillarda ijod qilish bilan birga Hamza nomidagi san’atshunoslik ilmiytadqiqot institutida ilmiy xodim bo‘lib ishladi. 1943-44-yillarda Tojikiston filannoniyasida badiiy rahbar sifatida faoliyat olib bordi. Kompozitor Tojikiston davlat madhiyasining musiqasini ham yozgan.

1946-yilda u Toshkentga qaytib kelib, o‘z ijodini davom ettirdi. Xor, yakkaxon, sirnfonik orkestr uchun “G‘alaba” kantatasi, “Kuylama sohibjamol”, “Guliston tepaliklarida”, “Bulbul”, “Inezilya men bu yerdaman” kabi romanslari, A.Lohutiy so‘ziga “Afsonayi dil”, “Tasfiri tu” romanslari, skripka va fortepiano uchun “sharqpoemasi” shular jumlasidandir.

Kompozitor turli janrda ko‘plab asarlar yaratdi. Uning skripka, violonchel va fortepiano uchun “Syuita”si (1946), simfonik orkestr uchun “Tantanavor uverturasi” (1949), torU kvartet uchun “syuita”si (1949), simfonik orkestr uchun “Xorazmcha bayram marshi”(1951), “mirzacho‘l” vokalsimfonik syuitasi (1951), “Tinchlik kabutari” syuitasi (1954), “mening Vatanim” kantatasi (1955), “muborakbod” kantatasi (1972), “o‘zbekiston” yakkaxon, xor va simfonik orkestr uchun poema-kantatasi(1973), “G‘alaba” oratoriyasi(1975) hamda bir qancha qo‘shiqlari o‘lkamizni zamonaviy musiqa san’atiga yana bir iste’dodli kompozitor kirib kelganidan darak beigan edi.

Kompozitor Sulaymon Yudakovga eng katta shuhrat keltirgan asari “Maysaraning ishi” nomli birinchi o‘zbek komik operasi bo‘ldi. 1958-yilda alisher Navoiy nomidagi (o‘zbekiston davlat katta akademik opera va balet teatrida sahna yuzini ko‘rgan mazkur asar teatrning asosiy repertuatlaridan biri bo‘lib, hozirga qadar ijro qilimnoqda.

Kompozitor 1997-yilda “Nasriddin afandining yoshligi” nomli birinchi komik baletni yaratdi, U R.Hamroyev va M.Melkumov bilan hamkorlikda “Oq yo” musiqali dramasini yozdi. “Furqat”, “Gullar ochilganda”, “Temirchi bayrog‘i” kabi kinofilmlarga ham musiqa bastalagan. U kamer-cholg‘u ansambl va orkestrlariga ham asarlar yaratgan.

Kompozitor Sulaymon Yudakovning buyuk xizmatlari ordenlari, bir necha medallar bilan, “o‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan san’at arbobi”, “o‘zbekiston xalq artisti” faxriy unvonlari bilan taqdirlangan.