I bob. O‟zbekiston soliq tizimini yanada rivojlan

 

Fransiyada yuridik shaxslar foydasiga solinadigan soliq yuridik shaxslarning 

oladigan sof foydasidan undiriladi. Soliq asosiy korxona yoki muassasa joylashgan 

yerda  xilma-xil  turlardagi  faoliyatdan  olingan  daromaddan  hisoblab  chiqiladi. 

Yuridik  shaxslardan  olinadigan  foyda  solig‘i  stavkasi  33,3%  ni  tashkil  qiladi. 

Kichik  biznes  subektlaridan  soliq  15  %  imtiyozli  stavkada  undiriladi.  Soliq  sof 

foydadan,  ya‘ni  jami  tushum  va  uni  olish  sarf-xarajatlari  o‘rtasidagi  farqdan 

undiriladi.  Ularga  ish  xaqi,  xonalar  ijarasiga  qilinadigan  sarf  -  xarajat,  kredit 

foizlari, korxonaning sarf-xarajatlariga solinadigan majburiy soliqlar kiradi. Yangi 

kiritilayotgan  kapital  soliq  solishdan  limit  doirasida  ozod  qilinadi.  Amortizatsiya 

ajratmalari  korxonaning  sarflari  hisobiga  kiritib  qo‘yiladi.  Amortizatsiya  to‘g‘ri 

chiziqli usul bo‘yicha cheklashsiz hisoblab yozilishi, xizmat muddati 3 yildan 15 

yilgacha  bo‘lgan  muayyan  aktivlar  yuzasidan  1,5  dan  2,5  gacha  oshiruvchi 

koeffitsientlarni qo‘llagan holda regressiya balans usuli bo‘yicha hisoblab yozilishi 

mumkin.

40

  Koorporatsiya  kelgusidagi  ishlab  chiqarish  chiqimlari  yoki  zararlarini 

qoplash  uchun  quyidagilar  bo‘yicha  soliqqa  tortilmaydigan  zahiralar  yaratishi 

mumkin:  chet  el  investitsiyalari  bo‘yicha,  bozor  kon‘yunkturasi  o‘zgarishi 

bo‘yicha,  kredit  borasidagi  xatar  bo‘yicha,  qaytmaydigan  (umidsiz)  qarzlar 

bo‘yicha  va  muayyan  ishlab  chiqarishning  o‘ziga  qarab  ba‘zi  boshqa  holatlar 

bo‘yicha.  Aktivlarni  sotishdan  keladigan  tushum  oddiy  daromad  sifatida  soliqqa 

tortiladi. Lekin ikki yildan ko‘p egalik qilingan aktivlarni sotishdan kelgan tushum 

zahiraga  yo‘naltirilishi  mumkin,  bunday  taqdirda  u  pasaytirilgan  19,0%li  stavka 

                     

38

 

www.expert-comptable.glavbuh.tel/

 internet sayt ma‘lumotlaridan foydalanildi 

39

 

www.nalogi.net/print.htm?id=55&str=obzor

 internet sayt ma‘lumotlaridan foydalanildi 

40

 Julia Cage, Lucie Gadenne. Tax revenues and the fiscal cost of trade liberalization, 1792–2006. Explorations in 

Economic History. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0014498317302541 

---

69 

bo‘yicha  soliqqa  tortiladi.  Agar  korxona  hisobot  yilida  zarar  ko‘rgan  bo‘lsa,  bu 

zararni  kelgusi  yillarning  soliqqa  tortiladigan  sof  foydasidan,  ayrim  hollarda  esa 

oldingi  yillarning  sof  foydasidan  ayirib tashlash  mumkin. Soliqni hisoblab  yozish 

deklaratsiya  bo‘yicha  amalga  oshiriladi.  Har  qaysi  korxona  har  yili  daromadlar 

to‘g‘risida batafsil deklaratsiya to‘ldiradi va uni hisobot yilidan keyingi yilning 1 

apreliga  qadar  soliq  idorasiga  taqdim  etadi.  Uzil-  kesil  yillik  hisob  -  kitoblarga 

qadar korxona bo‘nak tarzida chorak to‘lovlarini to‘lab turadi.  

Ispaniya  ma‘muriy  bo‘linishi  jihatidan  17  ta  avtonom  hududga  bo‘lingan 

bo‘lib, o‘z navbatida ular 56 viloyatni o‘ziga birlashtiradi. Lekin avtonom hududlar 

mavqei  darajasi  bilan  bir  xil  emas.  Mamlakatda  Navarra  va  Basklar  boshqa 

muxtoriyatlar ichida kattaroq avtonomiya huquqiga ega bo‘lib, bu hol ularga  turli 

xil  hududiy va mahalliy soliqlarni joriy qilish huquqini bergan. Shuningdek, ular 

federal  soliqlarni  yig‘ib,  qonun  bilan  belgilangan  foizini  o‘z  vaqtida  federal 

byudjetiga o‘tkazib beradilar. Ularni keyingi guruhga Kataloniya hududi kiritilib, 

ularga ham soliq stavkalarini tartibga solish huquqi berilgan. Uchinchi guruhga esa 

hududlarida  mustaqil  soliq  siyosatini  yurgizish  huquqi  berilmagan  viloyatlar 

kiradi. Ular federal soliq qonunchiligiga qat‘iy rioya qilib boradilar.

41

 

Ispaniya  o‘zining  ma‘muriy  hududiy  bo‘linishi  jihatidan  3  pog‘onali  soliq 

tizimiga ega. Mamlakat aholisi va koorporatsiyalar federal, mintaqaviy va mahalliy 

soliqlarni to‘laydilar. Federal soliqlarni nazorat qilish muxtoriyatlar va viloyatlarda 

joylashgan Davlat soliq xizmati xodimlariga yuklatilgan. 

Ispaniyada koorporatsiya foydasidan olinadigan soliq to‘g‘ri soliqlardan biri 

bo‘lib, uning stavkasi 30,0 foizni tashkil qiladi. Kooperativlar uchun soliq stavkasi 

26  foizgacha  kamaytiriladi.  Investitsiya  jalb  qilinganda  5  foiz  soliq  imtiyozi 

qo‘llaniladi.  Koorporatsiya  foydasidan  olinadigan  soliqlar  federal  byudjet 

daromadining 8,2 foizini tashkil qiladi. Foyda solig‘i yuridik shaxs maqomiga ega 

bo‘lgan  barcha  korxonalarga  solinadi.  Muayyan  turdagi  faoliyatni  amalga 

                     

41 

www.sv-audit.ru/print_p.php?id=118 internet sayt ma‘lumotlaridan foydalanildi 

---

70 

oshiradigan yopiq investitsiya kompaniyalari va kasb uyushmalari, yoki birgalikda 

bajariladigan  loyihalarni  ro‘yobga  chiqaradigan  qo‘shma  korxonalarning 

vaqtinchalik birlashmalari bu soliqni to‘lashdan ozod qilinadilar.

42

 

AQShda  yashovchi  koorporatsiyalarning  21  foiz  stavkasi  (2017  yilgi  soliq 

imtiyozlari  va  Jobs  qonuni  bo‘yicha  35  foizdan  kamaytirilgan)  bo‘yicha 

daromadlarni  soliqqa  tortmoqda.  Koorporativ  daromad  solig‘i  2017  yilda  297,0 

mlrd.  AQSh  dollarini  tashkil  etdi,  bu  esa  jami  federal  daromadlarning  9  foizini 

tashkil 

etadi. 

Amerika 

Qo‘shma  Shtatlari  AQSHda  joylashgan  C 

koorporatsiyalarining  (ichki  daromad  kodeksining  tegishli  kichik  bo‘limiga 

asosan) foydasini 21 foizga soliq to‘laydi. 

Chet  ellik  ko‘p  millatli  kompaniyalarga  tegishli  AQShda  joylashgan 

koorporatsiyalar,  odatda  AQShning  koorporatsiyalari  kabi  AQShning  biznesdagi 

faoliyatidan  olinadigan  daromadlar  bo‘yicha  AQShning  yagona  soliq  qoidalariga 

duch keladi. 

Davlat  uchun  byudjet  daromadlarining  asosiy  manbai  hisoblangan  soliqlar 

Korxona daromadlari, shuningdek dividendlar bo‘yicha dividendlar va aktsiyalarni 

sotishdan tushadigan sarmoyalar bo‘yicha alohida aktsiyadorlar darajasida ikkinchi 

darajali  soliqqa  tortilishi  mumkin.  Ham  dividendlar  va  kapital  tushumlarining 

maksimal  soliq  stavkasi  bugungi  kunda  23,8  foizni  tashkil  etadi  (jumladan,  sof 

investitsiya daromadlari bo‘yicha soliqning 3,8 foizini). 

Korporatsiyadan  pulli  daromad  oluvchi  shaxsga  nisbatan  ―ikkiyoqlama 

soliqqa tortish‖ mavjud. Buning sababi korporatsiya soliqni to‗lagandan keyingina 

aktsioner  shaxsga  dividend  to‗laydi.  Aktsiya  egasi  esa  shundan  so‗ng  olgan 

dividendidan  boshqatdan  daromad  solig‗i  to‗laydi.Koorporativ  daromad  solig‘i 

federal daromadlarning uchinchi eng katta manbaidir, biroq daromad solig‘i va ish 

haqi  solig‘idan  ancha  past.  Bu  2017  yilda  297,0  milliard  dollar,  barcha 

daromadlarning  9,0  foizini  va  yalpi  ichki  mahsulotning  1,5  foizini  tashkil  etdi. 

                     

42

 

www.zarre.ru/ru/country/spain/taxes

 internet sayt ma‘lumotlaridan foydalanildi 

---

71 

Daromad manbasi sifatida koorporativ soliqning nisbiy ahamiyati 1950-1980 yillar 

oralig‘ida  keskin  kamaydi,  lekin  o‘tgan  chorak  asrda  YaIMga  nisbatan  2  foizga 

teng daromad keltirdi.

43