I bob Musiqa va ma’naviy tarbiya I barkamol shaxs tarbiyasi va musiqa

Musiqa  -    yunoncha,  mousiche  –  muzolar  san’ati  –  inson  hissiy 

kechinmalari,  fikrlari,  tasavvur  doirasini  musiqiy  tovush  (ton,  nag’ma)  lar 

izchilligi  yoki  majmui  vositasida  aks  ettiruvchi  san’at  turi.  Uning  mazmuni 

o’zgaruvchan  ruxiy holatlarni  ifodalovchi  muayyan  musiqiy  –  badiiy holatlardan 

iborat.  Musiqa  insonning  turli  kayfiyatlari  ko’tarinkilik,  shodlik,  zavqlanish, 

mushohadalik,  g’amginlik,  xavf  –  qo’rquv  va  boshqalarni  o’zida 

mujassamlashtiradi.  Bundan  tashqari  musiqa  shaxsning  irodaviy  sifatlari 

---

 

(qat’iylik,  intiluvchanlik,  o’ychanlik,  vazminlik  va  boshqalarni,  uning  tabiati, 

mijozini ham yorqin aks ettiradi.) 

 

Musiqaviy-estetik  tarbiya  –  musiqa  tarbiyasiga  qaraganda  ancha  keng 

tushunchadir.  Bu  jarayonda  musiqa  darsi  muhim  o‘rin  tutadi,  lekin  alohida  o‘rin 

tutmaydi. Musiqiy tarbiyada musiqani idrok qilish malakalarini faol rivojlantirish, 

san‘at  va  atrof  hayotdagi  go‘zal  narsalarga  muhabbat  tuyg‘usini  hamda  o‘z  his-

tuyg‘ularini  musiqa  Pauza  –  (yun.  pusis  –  to‘xtalish,  tinish,  dam  olish)  –  1. 

vaqtincha jim turish, ya‘ni  musiqa asarining biror  qismida yoki ayrim ovozlarida 

tovush chiqazmay to‘xtash. 

Pauza tovushlarning uzun – qisqaliklaridek o‘lchovlariga teng. Pauzalar ham 

butun,  yarim,  chorak,  nimchorak,  o‘n  olititalik,  o‘ttiz  ikkitalik,  oltmish  to‘rttalik 

bo‘lib keladi. Pauzalarning o‘ng yoniga qo‘yilgan nuqta ularning uzunligini yarim 

miqdorda oshiradi, ikkinchi nuqta esa, birinchisining yarmiga teng. 

Ritm  –  (yun.  chuthmos  –  bir  tekis  oqim)  –  musiqa  asaridagi  tovushlarning 

uzun qisqaliklari jihatidan munosabati. Har bir musiqa asarining o‘ziga xos ritmlari 

bor. Musiqa tovush bilan ritm chambarchas bog‘liq bo‘ladi. Ritmsiz kuy bo‘lishi 

mumkin  emas.  Ritm  turlariga  metr  va  o‘lchovlar  kiradi.  O‘zbek  xalq  kuylari  va 

raqslari,  ayniqsa  doira,  usullari  ritmning  rang  –  barangligi  jihatidan  juda  boy  va 

murakkabdir. 

Soz  –  tovushlarning  balandlik  holati  va  munosabati.  Cholg‘u  asboblaridagi 

soz  ularning  tovush  qatori  tuzilishi  va  baland  –  pastligini  aniqlaydi.  Soz  torli 

cholg‘u asboblarida torlarning sozlanishi.  

-   tilida ijodiy namoyon qilish qobiliyatini shakllantirish katta rol o‘ynaydi 

 

Nota  –  (lot.  ital.  nota  -  belgi)  musiqa  tovushlarini  yozib  ko‘rsatadigan 

maxsus  belgi.  Musiqa  tovushlari  qisqa  va  uzun  bo‘lishiga  ko‘ra  bularni  yozib 

ko‘rsatadigan  belgilar  (notalar)  ham  turli  shaklda  –  uzun  va  qisqa  bo‘ladi.  Eng 

uzun  nota:  O  shaklda  bo‘lib,  bu  butun  nota  deb  ataladi.  Eng  qisqa  nota  yoki 

---

 

shaklida  yozilib,  bu 

64

1

  ,  ya‘ni  butunning  oltmish  to‘rtdan  biri  deb  ataladi. 

Bulardan tashqari, yarim, chorak, nimchorak, o‘n oltitalik va o‘ttiz ikkitalik notalar 

ham bo‘ladi. Nota chizig‘i garizantal holatda chizilgan beshta chiziqdan iborat. Bu 

chiziqlar pastdan yuqoriga qarab sanaladi. 

Dirijyor  -    (fr.  diriger  –  boshqarish,  yo‘lga  solish)    musiqa  asarini  ijro 

etuvchi  va  jamoalar  (salistlar,  xor,  orkestr  va  boshqalar)ga  rahbarlik  qiluvchi 

san‘atkor. Direjyor musiqa asarini ommoviy ijrosiga qadar.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---