I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

28-§. JISMNING OG‘IRLIGI
Fizikada og‘irlik kuchidan tashqari og‘irlik degan tu-
shuncha  ham  mavjud.  Jism  og‘irligi  mohiyatini  tushunib 
olish uchun quyidagi tajribalarni o‘tkazaylik.
1-tajriba. Osmaga mahkamlangan prujinaga m massali 
jism  osaylik.  Jismga  pastga  yo‘nalgan  F
og‘ 
=  mg og‘irlik 
kuchi ta’sir qiladi. Shu kuch ta’sirida prujina cho‘ziladi, 
ya’ni  deformatsiyalanadi.  Buning  natijasida  F
el
 elastiklik 
kuchi  vujudga  keladi  (90-rasm).
F
og‘
 og‘irlik kuchi ta’sirida prujina cho‘zila boshla gan 
sari, prujinaning avvalgi holatini saqlashga intiluvchi yuq-
origa yo‘nalgan F
el
  elastiklik  kuchi  orta  boradi.  Ma’lum 
uzunlikka cho‘zilganidan keyin F
el
 elastiklik kuchi miqdor 
jihatdan  F
og‘ 
og‘irlik kuchiga tenglashib qoladi, ya’ni bu kuchlar mu-
vozanatlashadi  va  prujinaga  osilgan  jism  tinch  holatga  keladi.  Jismning 
90-rasm. Jism
og‘irlik kuchining 
osmaga ta’siri 
F
→
el
P
→

---

103
V bob. Tashqi kuchlar ta’sirida jismlarning harakati
tinch holatida osmaga F
og‘
 og‘irlik kuchiga teng bo‘lgan 
kuch ta’sir etadi. Bu kuch prujinaga osilgan jismning 
og‘irligidir.
2-tajriba. Prujina ustiga o‘rnatilgan tayanchga mu ay-
yan  m massali jismni qo‘yamiz. Shu zahoti prujina siqila 
boshlaydi,  ya’ni  deformatsiyalanadi.  Natijada,  F
el
 elastik-
lik kuchi namoyon bo‘la boshlaydi. Elastiklik kuchi ortib, 
jismning og‘irlik kuchiga miqdor jihat dan tenglashganda 
prujinaning  siqilishi  to‘xtaydi  va  jism  tinch  holatga  o‘ta-
di. Jismning tinch holatida tayanchga F
og‘ 
og‘irlik kuchiga 
teng bo‘lgan kuch ta’sir etadi (91-rasm). Bu kuch prujina 
ustidagi tayanchga qo‘yilgan jismning og‘irligidir.