I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

23­§. HARAKAT  QONUNLARINING  AYLANMA
HARAKATGA  TATBIQI
Markazga intilma kuch
Aylana bo‘ylab bir xil tezlik-
da harakat qilayotgan jismning 
chiziqli tezligi turli vaqtda turli 
yo‘nalishga ega bo‘lganligi sa-
babli jism tezla nishga ega bo‘la-
di. Bunday tez lanishni markazga 
intilma tez lanish (a
i
) deb atagan 
edik. m massali sharcha R uzunlikdagi ipga bog‘langan holda υ chiziqli tezlik 
bilan aylantirilayotgan bo‘lsin (76-rasm), bunda sharcha olgan a
i
 markazga 
intilma tezlanishi quyidagicha ifodalanishini bilamiz:
76­rasm. Aylanma harakatda sharchaga ta’sir 
etayotgan kuchlar  
F
→
i
F
→
q
υ
→
R

---

87
IV bob. Harakat qonunlari
a
i
 =  υ
2
R   
.
        (1)
Jism harakatidagi har qanday tezlanishni faqat kuch yuzaga keltiradi. 
Aylanma harakatda tezlanish qanday kuch ta’sirida sodir bo‘ladi?
Aylanma harakatda tezlanish jismning aylanish markaziga yo‘nalganligi-
ni bilamiz. Aylanma harakatda jismga ta’sir etayotgan kuch ham tezlanish 
yo‘nalishida, ya’ni aylanish markaziga intilgan bo‘ladi. Demak, jism aylan-
ma harakat qilishi uchun unga doimo aylana markaziga yo‘nalgan kuch 
ta’sir etib turishi kerak ekan. Agar bu kuch bo‘lmasa, jism yana to‘g‘ri 
chiziq  li tekis harakatini davom et tiradi. Jismni aylanma harakat qil diruvchi 
kuch markazga intilma kuch deb ataladi va uni F
i
  bilan  belgilaymiz.  Nyu-
tonning ikkinchi qonuniga binoan F
i
  =  ma
i
  ekanligidan:
 
F
i 
=  mυ
2  
.
             
(2)