I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Massa va tezliklari bir xil jismlar to‘qnashuvi
1­tajriba. Bir tomoniga prujinali bufer mahkamlangan bir xil m massali 
ikkita aravachani gorizontal relsga 119­rasm­
dagidek qo‘yamiz. Aravachalarga ta’sir etuv­
chi og‘irlik kuchi va relsning reaksiya kuchi 
o‘zaro muvozanatda bo‘ladi. Shuning uchun 
qaralayotgan jismlar sistemasini yopiq sistema 
deb olish mumkin.

---

136
Saqlanish qonunlari
Aravachalar to‘qnashganda to‘xtab qolishi uchun ularning biriga plastilin 
yopishtirib qo‘yilgan. Aravachalarni bir xil υ tezlik bilan harakatlantirsak, 
birinchi aravachaning impulsi mυ ga teng bo‘ladi. Ikkinchi aravachaning 
tezligi birinchi aravachaning tezligiga teng, lekin qarama­qarshi yo‘nalgani 
uchun  ikkinchi  aravachaning  impulsi  −mυ ga teng bo‘ladi. U holda ikkala 
aravachaning impulslari yig‘indisi: 
mυ  +  (−  mυ) = mυ  −  mυ = 0 
bo‘ladi. Aravachalar to‘qnashganda plastilin orqali ular bir­biriga yopishib 
qo‘ladi va to‘xtaydi. Tezlik υ  =  0 bo‘lgani uchun  har bir aravachaning 
impulsi nolga teng bo‘ladi.
2­tajriba. Endi aravachalarning prujinali 
buferlari 120­rasmdagidek bir­biriga qarab 
tursin. Ikkala aravachaga kattaligi bir xil, 
lekin yo‘nalishi qarama­qarshi bo‘lgan υ  tez­
lik beramiz. Birinchi galdagi kabi bu hol­
da ham aravachalar to‘qnashmasdan avvalgi 
impulslari yig‘indisi nol ga teng. Lekin ara­
vachalar to‘qnashgan dan keyin har birining 
impulsi nolga teng bo‘lmaydi. Chunki ular 
to‘qnashgandan keyin bir xil υ′  tezlik  bilan 
bir­biridan uzoqlasha boradi. Ular impulsla­
rining yig‘indisi: 
m(−  υ′)  +  mυ′  =  −  mυ′  +  mυ′  =  0 
bo‘ladi. Demak, 1­tajribadagi kabi aravachalar to‘qnashmasidan oldin ham, 
to‘qnashganidan keyin ham ularning impulslari yig‘indisi nolga teng.