I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

92-rasm. Jism-
ning tayanchga 
ta’sir kuchi 
F
→
og‘
91-rasm. Jism
og‘irlik kuchining 
tayanchga ta’siri 
F
→
el
P
→ 
= 
→
F
og‘

---

104
Dinamika asoslari
1  N  ga  qadar  ortib  boradi.  Jism  prujinaga  osilgan  vaqt ning  o‘zida  jismning 
prujina  osilgan  osmaga  ta’siri  bo‘lmaydi,  ya’ni  jism    ning  og‘irligi  0  ga  teng 
bo‘ladi. Qisqa vaqt ichida prujina cho‘zila boradi va jismning osmaga ta’siri 
orta  boradi,  ya’ni  jismning  og‘irligi  0  dan  1  N  ga  qadar  o‘zgaradi.  Prujina 
cho‘zilib bo‘lgach, ya’ni jism muvozanat holat ga kelganida, uning og‘irligi 
1 N ga teng bo‘ladi.  
2-tajribada ham shunday holat yuz beradi. 
Turmushda massa o‘rniga ko‘proq og‘irlik tushunchasi qo‘llaniladi. 
Masalan,  bozorda  tarozi  yordamida  mahsulotning  massasi  o‘lchansa-da, 
mahsulot ning og‘irligi o‘lchandi, deyiladi. Bu bilan xatolikka yo‘l qo‘yiladi, 
deb bo‘l    maydi. Chunki tarozida mahsulot tinch holatda, ya’ni muvozanat 
holatida tor    tiladi. Bu holatda og‘irlik N da emas, balki kg yoki g da hi-
soblanadi,  xolos. 
Masala yechish namunasi
Dinamometrga yuk osilganda, biroz vaqtdan so‘ng u muvozanatga keldi. 
Shunda  dinamometr  10  N  ni  ko‘rsatdi.  1.  Dinamometrga  osilgan  yukning 
massasi  qancha?  2.  Muvozanat  holatda  dinamometr  prujinasining  elastiklik 
kuchi qancha bo‘ladi? 3. Yukning og‘irligi-chi? 4. Dinamometr yordamida 
yukning mas sasini o‘lchash mumkinmi?
Berilgan:                         Formulasi:                       Yechilishi:
F
og‘
 = 10 N;              
g = 9,8 m/s
2
.          
    Topish kerak:                                     Javob: 1) m 
 
≈ 1 kg; 2) F
el
 = F
og‘ 
= 10 N;      
m = ? F
el
 - ? F
og‘
 = ?                  3) P = F
el
 =  10  N;  4)  Yer  sirtida  tur -
gan dinamometr yordamida massani ham o‘lchash mumkin. Buning uchun 
dinamometr shkalasi kilogramm va grammlarda darajalangan bo‘lib, o‘lchash 
jarayonida  dinamometr  prujinasi  muvozanat  holatida  bo‘lishi  zarur.