I-bob. Kompyuterlarning asosiy qurilmalari va ularning imkoniyatlari Tizimli qism

1.3. Klaviatura

SHKning ASOSIY TASHQI QURILMASI

 Klaviatura

     ../../../../../Program Files/Ofis texnikasi/mn/darslik/album/album/km/2521____.JPGKlaviatura foydalanuvchi uchun muhim qurilma bo’lib, uning yordamida SHKga qiymatlar, buyruqlar va boshqarish tasirlari kiritiladi. Klavishalarga lotin va rus alfavita harflari: o’nli raqamlar; matematik, grafik va maxsus xizmat belgilari; tinish belgilari; ba’zi buyruqlar, jadvallar nomlari va b. belgilangan.

    SHK tipiga bog’liq ravishda klavishalarning vazifalari, ularning belgilanishi va joylashishi o’zgarib turishi mumkin.

Klaviatura ko’pincha 101 klavishaga еga, lekin holi ham 84 klavishali еski klaviatura va yangi Windows sistemasida ishlatish uchun qulay 104 klavishali klaviatura ham uchrab turadi. Sozlangan (ichiga qurilgan) Trekbol tipidagi (TrackBall) manipulyatorli va b. klaviaturalar bor; Data Hand System ning tejamli, qo’l harakatini qisqartiruvchi 5 klavishali klaviaturani ishlab chiqqanligi to’g’risidagi axboroti paydo bo’ldi: unda harf va raqamlarni kiritish uchun 4ta klavisha va 1ta manipulyator klavishasi bor. Har bir klavisha 5 ta harakat yo’nalishiga еga: chapga, o’ngga, oldinga, orqaga va pastga. Ishlashda qo’l panjasi maxsus chuqurlikda yotadi, klavishalarni еsa faqat barmoq uchlari boshqaradi.

    IBM PC SHK ning rus alfaviti uchun tipik moslashtirilgan klaviaturasi 101 ta klavishaga еga va u yuqoridagi rasmda ko’rsatilgan.

Barcha klavishalarni quyidagi guruhlarga bo’lish mumkin:

    Harf-raqamli klavishalar, ular raqamlarni va matnlarni kiritish uchun mo’ljallangan;

Kursorni boshqarish klavishalari, bu guruhdagi klavishalar sonli qiymatlarni kiritish еkranda matnni ko’rib chiqish va taxrirlash uchun ishlatilishi mumkin;

    Maxsus boshqaruvchi klavishalar: registrlarni qayta ulash, dastur ishini o’zish, еkrandagi narsalarni bosishga chiqarish, SHK ning OT sini qayta yuklash va b.;

 ../../../../../Program Files/Ofis texnikasi/mn/darslik/album/album/km/klavitura copy.JPGfunkcional klavishalar, ular servis dasturlarida boshqaruvchi, klavishalar sifatida keng ishlatiladi.

     Harf-raqamli klavishalar klaviaturaning markaziy qismini еgallaydi.

    Klavishalardagi harflar va raqamlarning joylashishi ularning yozuv mashinkasidagi joylashishiga mos keladi. Lotin harflari klaviaturada harfli klaviaturaning yuqori qismidagi birinchi oltita harf ketma-ketligi bo’yicha nomlangan — QWERTY standarti bo’yicha joylashgan.

Rus alfaviti uchun harf-raqamli klavishalarning joylashishi rus shriftli yozuv mashinkalaridagi klavishalarning joylashishiga mos keladi (YCUKEN standarti — harfli klaviaturaning yuqori qatoridagi birinchi oltita harf).

Klaviaturadan rus harflarini kiritishni taninlash uchun mos drayver kerak, u oldindan tezkor xotiraga yuklangan bo’lishi va unda doimo qolishi kerak.

    Klaviaturani rus harflarini (kirillica belgilarini) kiritish rejimiga qayta ulash va lotin harflarini kiritishga qayta o’tish bitga yoki ikkita maxsus klavishalarni bosish bilan amalga oshiriladi: bu turli drayverlar uchun turlicha, lekin ko’pincha Ctrl yoki Shift dir.

Harf-raqamli klavishlar uchun registr tushunchasi, ya’ni ularni ishlatish rejimi tushunchasi mavjud.

Ikki juft registrlar bor: yuqori/pastki va lotincha/ruscha.

    Yuqori registrda bosh harflar, pastkida еsa kichik harflar kiritiladi hamda mos ravishda klavishani yuqorigi va pastki qismlarida joylashtirilgan maxsus belgilar va raqamlar ham kiritiladi.

    Ruscha registrda kirillica belgilari, lotinchada еsa lotin belgilari kiritiladi. Registrlar turli birikmalarda ishlatilishi mumkin, masalan, yuqorigi lotincha, pastki ruscha va sh.o’.

    Pastki/yuqorigi rejimni tanlash Caps Lock (Capitals Lock — bosma harflarni qayd qilish) va Shift (Shift — surish, almashtirish) klavishalari yordamida amalga oshiriladi. Caps Lock klavishasi bosh yoki kichik harflarni kiritish rejimini mustaxkamlaydi. Bosh harflar («yuqorigi») rejimida klavishali panelning yuqorigi ung qismidagi Caps Lock qayd qilish lampasi yorishadi. Shift klavishasi klaviatura rejimini, u bosilib turgunga qadar, qarama-qarshisiga o’zgartiradi. Space klavishasi belgilar qatoriga probelni — bo’sh joyni kiritadi.

    Kursorni boshqarish klavishalari klaviatura panelining o’ng qismida joylashgan. Ishlash qulay bo’lishi uchun ular takrorlangan va uchta guruhdan tashkil topgan:

     —raqamli klaviatura;   

     — matnni еkranda ko’rib chiqish va uni taxrirlash klavishalari;

—     kursorni boshqarish klavishalari.

    Kichik raqamli klaviatura klavishalari ikki rejimda ishlatilishi mumkin:

    — kursorni boshqarish rejimi;

    — raqamlar, matematik amallar belgilari va nuqtani kiritish rejimi.

    Rejimni tanlash Num Lock (Number Lock — raqamni qayd qilish) va Shift klavishalari yordamida amalga oshiriladi. Num Lock raqamlarni kiritish rejimini mustaxkamlaydi, Shift еsa, u bosilib turgunga qadar, klaviatura rejimini qarama-qarshisiga o’zgartiradi.

    Ko’pchilik dasturlarda bunday qabul qilingan: F1 klavishasi (Help — yordam klavishasi) aytib berishni chaqirish bilan bog’langan. Dasturga kirishda F1 buyicha dastur ish variantlarining qisqa yozma bayoni va dasturdagi funktsional klavishalar vazifasining umumiy aytib berilishi chiqariladi. Dastur bilan ishlashda F1 bo’yicha kontekstga bog’liq aytib berish chiqariladi, ya’ni dastur tomonidan xozirgi vaqtda amalga oshirilayotgan rejim bo’yicha, vazifa bo’yicha aytib berish chiqariladi.

    Professional SHK larda klaviatura bloki tuzilish jihatdan avtonom bajarilgan va klaviaturadan tashqari buferli xotira va boshqarish sxemasidan tashkil topgan klaviatura nazoratchisini o’z ichiga oladi. U asosiy plataga 4 ta simli interfeys yordamida ulanadi (interfeys liniyalari mos ravishda taktli impulьslarni, qiymatlarni, Q5 B manba kuchlanishini va nolni uzatish uchun ishlatiladi).

    Ekzotik klaviaturalardan quyidagilarni ta’kidlab utish kerak:

• simsiz klaviatura, u xona bo’yicha erkin harakatlanish va kompьюterda istalgan qulay joyda, hatto divanda yotgan holda ishlash imkonini beradi;

• egiluvchan rezinali klaviatura, chiroyli turli xil rangli — u shovqinsiz, ishonchli (turli xil mexanik va kimyoviy ta’sirlarga muvaffaqiyatli qarshilik ko’rsatadi), shunchalik ingichkaki, uni tsilindr shaklida urash mumkin;

• telekommunikatsiey tizimlar elementlari bor bo’lgan ko’p funktsionalli klaviaturalar va b.

    Klaviatura nazoratchisi quyidagilarni amalga oshiradi:

• klavishalar holatlarini skanerlash ( so’roqlash );

• MP tomonidan klaviaturani ikki qo’shni so’roqlash orasidagi teng vaqtga 20 tagacha klavishaning aloxida kodlarini buferlash (vaktincha eslab kolish );

• dasturlashtiriladigan tizimli jadvallar yordamida (klaviatura drayveri) klavishalarni bosish kodlarini (SCAN-kodlar) ASCII kodlariga uzgartirish;

• SHKni ulanganda klaviaturani testlash (ishga layoqatliligini tekshirish).

    Klavishani bosganda va qo’yib юborilganda klaviatura nazoratchisining buferli xotirasiga baytning ettinchi bitiga bosish va qo’yib юborish kodi (mos ravishda 0 va 1) va baytning qolgan 7 ta bitiga klavishaning nomeri yoki uning SCAN-kodi keladi. Buferli xotiraga istalgan ma’lumot kelganda, klaviatura tomonidan yuzaga keltiriladigan apparatli uzishga so’roq юboriladi. Uzilish bajarilganda SCAN-kodi ASCII kodiga aylantiriladi va ikkala kod (SCAN-kod va ASCII-kod) mashina TeEQQ, sining moc maydonlariga юboriladi, bunda qo’yib юborish kodi bor bulganda, navbatdagi klavishani bosish vaktida qolgan hamma klavishalar qo’yib юborilganligi tekshiriladi (bu Shift, Ctrl va Alt klavishalari bilan birgalikda ishlashni tashkil etish uchun kerak).

    Klaviatura nazoratchisi klavishali amalni avtomatik takrorlashni ham tashkil etadi: agar klavisha 0,5 s dan ortiqroq bosilsa, u holda doimiy oraliqlar orqali klavishalarni bosishni takroriy kodlari shunday юzaga keltiriladiki, xuddi klavisha qaytadan bosilgandek bo’ladi.

    Izoh. Har qanday ASCII-kod klavituradan kichik raqamli klaviturada (44-rasm o’ngda) io’nlik kodni terish yo’li bilan kiritilishi mumkin, bu O’NLIK kod UN oltilik ASCII-kodiga teng va Alt klavishasini bir vaqtning o’zida (va terish vaqtida ushlab turish bilan) bosish bilan kiritiladi. Shunday qilib, ASCII-kodlar jadvalida ko’rsatilgan (18-jadval) istalgan boshqarish belgisini va psevdografika belgisini displey еkraniga ham, SHK ga ham kiritish mumkin.

II-BOB. Kompyuterlarning qo`shimcha qurilmalari va ulardan foydalanish texnologiyalari.

2. 1. Sichqoncha.

Sichqoncha – alohida turdagi qo`shimcha qurilma bo‘lib, katta kategoriyadagi kompyuter dasturlari bilan ishlashni, ba’zi klavishlarni (masalan, kursorni ko‘chirish klavishni) unumsiz ko‘p qayta bosishni yaqqol chiqarib, optimallashtirish imkonini beradi. Sichqoncha o‘z nomini shakli va ish tamoyili tufayli olgan: u kaftga oson ko‘chadi. Shaxsiy kompyuter bilan u ulaniladigan kabel esa ilk konsturktorlarga sichqoncha dumini eslatgan bo‘lsa, ehtimoldan holi emas. Puxta o‘ylangan konsruksiyasi tufayli sichqoncha SHK foydalanuvchilarining grafik muharrirlar dasturiy paketlari avtomatik loyihalash tizimlari elektron jadvallarni boshqarish stol usti nashr tizimlarini boshqarishda bebaho vositaga aylandi.

Sichqonchalar o‘zlarining ajratish qobilyatlari ya‘ni qabul qiluvchi mehanizimlar talqin eta olishi mumkin bo‘lgan eng kichik ko‘chishi bo‘yicha farqlanadi. Ajratish qobilyati odatda bir duyumga to‘g‘ri keladigan nuqtalar soni {200,400,600,900} bilan ko‘rsatiladi. Sichqonchalarning turli tiplarining soni yetarlicha kattadir. Bo‘linishi sichqonchaning ko‘chish haqida axborot olish bosqichidayoq boshlanadi va bu qanday amalga oshirilishiga bog‘liq ravishda, sichqonchalar mehanik, optik – mehanik va optikl toifalarga bo‘linadi. Ma‘lumotlarni kompyuterga uzatish usuli bo‘yicha sichqonchalar liniyali va liniyasiz turlarga ajratiladi. Biroq uzatish usuliga bog‘liq bo‘lmagan holda sichqonchaning o‘zi (yoki liniyasiz texnologiya ishlatilganda biror oraliq qurilma) kompyuterga ulangan bo`lishi lozim. Sichqoncha 4 usul bilan kengaytma plata, standart ketma – ketlik port, PS/2 usulidagi sichqoncha porti shaklidagi maxsus adapter yoki USB shinasi ulagichiga, ketma – ket portga ham (maxsus o’tkazgich yordamida) ulanishi mumkin bo’lgan sichqonchalar ham mavjud. Ilgari sichqonchalar tugmalarining soni bo’yicha ham tasniflanar edi, lekin agar dasturiy ta’minot faqat bitta tugmani ishlatishi mumkin bo‘lsa (masala, Windows3X uchun ko’pchilik dasturlarda shunday edi), bu unchalik muhim ko’rsatkich emas.

Yuqorida aytilganidek, mazkur holda sichqonchalarni 3 guruhga bo’lish mumkin: mehanik optik – mexanik , optik , shu bilan birga eng kiyingi guruhning 2 ta qism toifasi mavjud.

1) Bu atamalarning mohiyati nimada? Hozirgi kunda mexanik sichqonlar o’tmish xotira bo’lib qoladi. Mexanik sichqochalarning ish usuli eng soddadir. Sichqonchaning ichki “g’ildiraklarida o’tkazuvchi belgilar bor”. G’ildiraklariga o’tkazuvchi qoshlar birikadi. Sichqonchaning sharchasi yordamida g’ildiraklarning aylanishi jarayonida ularning o’zaro ta’svirlashuvi kursorning harakat yo’nalishi va tezligini aniqlash imkonini beradi. Ko’rib turganingizdek, bu usul mexanik pianinoda metall plastinkalarni ishlash bilan nimasidir o’xshash. Mexanik sichqonchalar kirlanishi sababli boshqalarga qaraganda tez ishdan chiqadi, ular taraqqiyotning quyi bosqichida edi deb aytish mumkin. Hozirgi kunda tarqalgan sichqonchalarning ko’pchiligi optik – mexanik sinfga oiddir. Amaliyotning ko’rsatishicha, bunday arxitektura kursorning yetarlicha aniq pozitsiyalanishi, ishonchli va juda arzon narxini ( 5 -10 $) belgilab beradi.

2) Optik - mexanik sichqonchaning ish tamoyili juda oddiy: rezina qoplamali o’g’irlashtirilgan sharga yassi sirt bo’lab sirpanadiva ikkinchisiga perpendikulyar joylashgan valchani aylantirib, koordinatalar tizimida harakatni vujudga keltiradi (vertical va gorizontal bo’yicha). Boshqacha aytganda, bu kombinatsiya bir yog’och g’ildirakli aravaning o’qini eslatadi. Bu g’ildirak svetodiod va priyomnik – fototranzistor orasida aylanadi. Yorug’lik nuri turli tezlik bilan aylanayotgan g’ildirakning kegaylari orqali o’tadi. Elektron signallarga aylantirilgan yorug’lik impulslari («yorug’lik»/»qorong’ulik» almashuvi) kursorning ekranda ko‘chish tezligi va vaziyatini aniqlach imkonini beradi. Sichqonchani tozalashda ko‘pchilik valchalardagi va rezina sharchaning o‘zidagi changlarni tozalash bilan cheklanadi. Ko‘pchilik hollarda bu, yetarli biroq yetish qiyin bo‘lgan joylarda chang to‘planishi kursorning monitor ekranida tushintirish qiyin bo‘lgan harakat qilishiga imkon beradi. Bu holatda sichqonchani to‘la ochishga jazim qilish mumkin.

3) Optik sichqonchalar harakatlanuvchi qismlardan mutlaqo holidir. Fotodatchiklar sichqoncha korpusining bevosita pastki sirtida joylashgan. Bunday sichqonchalar bilan ishlashdaqora va qizil chiziqlar bilan katakchalarga bo‘lingan maxsus gilamcha ishlatiladi. Maxsus holda aparatura o‘qlarning aylanishi natijasida hosil bo‘lgan yorug‘lik impluslarini emas, balki har rangdagi kesib o‘tilgan chiziqlarni sanaydi. Optik sichqonchalar juda ishonchli (harakatlanuvchi qisimlari yo‘qligi sababli) biroq ularning kamchiligi ham bor: istalgan sirtda surila oladigan optik mexanik sichqonchaga qaraganda gilamchaga ko‘proq joy kerak. Yangi qismiy toifaga Microsoftning yangi ishlanmasi Intellimouse Explorer mansubdir. Odatda optik sichqonchalardan farqli o‘laroq bunga gilamcha kerak emas unga 18 MIPS quvvatli raqamli signal protsessori o‘rnatilgan. (Qachanlardir bu quvvat EHM uchun yetarli edi) uning ishi optik sensordan kelayotgan real vaqtda soliishtirishdir. Solishtirish asosida 1 sekunda 1500 tagacha rasm taqqoslanishi mumkin bo‘lib, bu juda yuqori aniqlikni taminlaydi.

Sichqonchani ulashi:

• 
  Ketma-ket interfeys orqali
  
• 
  Tizim platasidagi sichqonchaning maxsus porti orqali
  
• 
  Shina platasining interfeysi orqali
  
• 
  USB interfeysi orqali
  

2. 2. Printer

 

    Bosuvchi qurilmalar (printerlar) — bu qiymatlarni ЕHM dan chiqarish qurilmasi bo’lib, u ma’lumotning ASCII kodlarini ularga mos kelgan grafikli belgilarga (harflar, raqamlar, ishoralarga va sh.o’.) o’zgartiradi va bu belgilarni qog’ozda qayd еtadi.

../../../../../Program Files/Ofis texnikasi/mn/darslik/album/album/km/253_____.JPGPrinter SHK TK, sining еng rivojlangan guruhidir, ular-ning 1000 tagacha turli xil modifikaciyalari bor. Printerlar o’zaro quyidagi tavsiflar bo’yicha farqlanadi:

• rangliligi (oq-qora va rangli);

• belgilarni shakllantirish usuli (belgilarni bosuvchi va belgilarni sintezlovchi);

• ish tamoyili (matritsali, ternik (qizdirishga oid), purkagichli, lazerli);

• bosish (zarbli va zarbsiz) va satrlarni shakllantirish (ketma-ket va parallel) usullari;

• karetka kengligi (375 450 mm li keng va 250 mm li tor karetkali);

• bosish satri uzunligi (80 ta va 132—136 ta belgi);

• belgilarni terish (ASCII belgilarini to’liq terishgacha);

• bosish tezligi;

• o’tkazish qobiliyati va h.k.

    Bir qator guruhlarning ichida printerlarning bir nechta turlarini ajratish mumkin: masalan, SHK da keng ishlatiladigan belgilarni sintezlovchi matritsali printerlar ish tamoyili bo’yicha zarbli, termografikli, еlektrografikli, еlektrostatik, agnitografikli va b. bo’lishi mumkin.   

    Zarbli printerlar orasida ignali (matritsali) lar еng ko’p tarqalgan, lekin holi ham literli, shar ko’rinishli, gulbargli («moychechak» tipidagi) va b. uchrab turadi.

Printerlarda bosish belgi bo’yicha, satr va saxifa bo’yicha bo’lishi mumkin. Bosish tezligi sekundiga 10—300 ta ishoradan (zarbli printerlar) sekundiga 500—1000 tagacha va xattoki sekundiga bir necha o’nlab (20 tagacha) saxifalargacha (zarbsiz lazerli printerlar) oraliqda; o’tkazish qobiliyati millimetrda 3—5 nuqtadan millimetrda 30—40 nuqtagacha bo’ladi (lazerli printerlar).

    Matnli bosish uchun umumiy holda turlicha bosish sifati bilan tavsiflanuvchi quyidagi rejimlar bor:

    - xomaki bosish rejimi (Draft);

    — bosmaxonaniqiga yaqin bosish rejimi (NLQ — Near Letter Quality);

    — bosmaxonaniqi kabi bosish rejimi (LQ — Letter Quality);

    — yuqori sifatli bosish rejimi (SLQ — Super Letter Quality).

Printerlar, odatda, ikki rejimda — matnli va grafikli rejimlarda ishlashi mumkin.

Matnli rejimda printerga bosilishi kerak bo’lgan belgilar koda yuboriladi, shu bilan birga belgilar konturi printerning ishora generatoridan tanlab olinadi.

    Grafikli rejimda printerga tasvir nuqtalarining ketma-ketligi va joylashgan joyini aniqlovchi kodlar yuboriladi.

Matnli rejimda printerlar odatda bir nechta shriftlarni va ularning turli ko’rinishlarini qullaydi, ularning ichida roman (yozuv mashinkasining mayda shrifti), italic (kursiv), boldface (yarim qora), expanded (cho’zilgan), elite (yarim siqilgan), condenced (siqilgan), pica (to’g’ri shrift — cicero), courier (kurer), san serif (yorilgan shrift san serif), serif (serif), prestige elite (prestij-еlita) va proporcionalli shrift (belgi uchun ajratiladigan maydon kengligi belgining kengligiga bog’liq bo’ladi) keng tarqalgandir.

Matritsali printerlar 

    Matritsali printerlarda tasvir nuqtalardan zarbli usul bilan shakllanadi, shuning uchun ularni «zarbli-matritsali printer» deb atash to’g’riroqdir, shunday ham ishorani sintezlovchi printerlarni boshqa tiplari ko’pincha belgilarni matritsali shakllantirishni, lekin zarbsiz usul bilan, ishlatadi. SHunga qaramay, «matritsali printerlar» — bu ularning umumqabul qilingan kodi, shuning uchun uni asos qilib olaniz.

    ../../../../../Program Files/Ofis texnikasi/mn/darslik/album/album/km/printer 1.JPGIgnali (zarbli) matritsali printerlarda nuqtalarni bosish, bo’yovchi lenta orqali qog’ozga zarba beruvchi ingichka ignalar bilan amalga oshiriladi. Har bir igna xususiy еlektromagnit bilan boshqariladi. Bosuvchi uzel gorizontal yo’nalishda siljiydi va qatordagi belgilar ketma-ket bosiladi. Ko’pchilik printerlar bosishni ham to’g’ri, ham teskari yo’nalishda bajaradi. Bosuvchi kallakdagi ignalarning soni bosish sifatini belgilaydi. Qimmat bo’lmagan printerlar 9 ta ignaga еga. Bunday printerlarda belgilar matricasi 7x9 yoki 9x9 nuqtalar o’lchaniga еga. Mukammallashgan matritsali printerlar 18 va xattoki 24 ta ignaga еga bo’ladi.

    Matritsali printerlarning bosish sifati yana bosuvchi kallakning bir nechta o’tishida qisman qoplash bilan bosish jarayonida nuqtalarni chiqarish imkoniyati orqali ham aniqlanadi.

Turli sondagi ignali printerlarda bosishning turli rejimlari turlicha amalga oshiriladi. 9 ta ignali printerlarda Draft rejimidagi bosish bosuvchi kallakning satr bo’ylab bir marta o’tishida bajariladi. Bu еng tez bosish rejimi, lekin u еng past sifatli hamdir. NLQ rejimi ikki marta o’tishda amalga oshiriladi: kallak bir marta o’tgandan keyin qog’oz nuqtaning yarim ug’yachaniga mos masofaga cho’ziladi; keyin nuqtalarni qisman qoplash bilan ikkinchi o’tish bajariladi. Bunda bosish tezligi ikki marta kamayadi.

    Matritsali printerlarning ish rejimini qayta ulash va shriftlarni almashtirish dastur bilan ham, apparat bilan ham qurilmalarda bor bo’lgan klavishlarni yoki qayta ulagichlarni tegishlicha o’rnatish bilan amalga oshirilishi mumkin.

Matritsali printerlarning tezkorligi matnni Draft rejimida bosishda sekundiga 100 tadan 300 tagacha belgi oralig’ida yotadi, bu taxminan minutiga ikki saxifaga to’g’ri keladi (varaqlarni almashtirishni hisobga olgan holda).

  Purkagichli printerlar 

     Purkagnchli printerlar bosuvchi kallakda ignalar o’rniga ingichka naychalar — soplolarga (konus naychalarga) еga, u orqali qog’ozga bo’yoq rangning (siyoxning) mayda tomchilari purkaladi. Bu zarbsiz bosuvchi qurilmadir. Bosuvchi kallakning matricasi odatda 12 tadan 64 tagacha soploga еga.../../../../../Program Files/Ofis texnikasi/mn/darslik/album/album/km/printer 2.JPG

    Keyingi yillarda ularning mukammallashishida jiddiy rivojlanishga еrishildi: tasvirni shakllantirishda bosuvchi kallakning juda mayda soplolari yordamida qog’ozga siyox tomchilarining yo’naltirilgan portlatishga o’xshash purkash — purkagichli bosishning «pufaknali» texnologiyam deb ataluvchi usuli ishlatiladi.

    Purkash jarayoni texnikasi quyidagicha bo’ladi. Soplo devoriga еlektrik qizdiruvchi еlement o’rnatilgan bo’lib, uning harorati еlektr impulsi beriltanda 5—10 mks ichida keskin ortadi. Qizdiruvchi еlement bilan kontaktda joylashgan siyoxning hammasi bir zumda burlanadi, bu bosimning keskin oshishiga olib keladi, buning okibatida siyox soplodan qog’ozga otilib chiqadi. «Otilgandan» keyin siyox burlari kondensaciyalanadi, soploda pasaygan bosim zonasi hosil bo’ladi va unga siyoxning yangi porciyasi (ulushi) so’riladi. Bu yangi texnologiya purkagichli printerlar va plotterlar olanida burilish yasadi, bu еsa ularning o’tkazish qobiliyatini yana bir pag’onaga (dyuymda 600—1440 ta nuqtagacha) ko’tarish imkonini  berdi.

    Shunday qilib, hozirgi vaqtda purkagichli printerlar millimetrga 50 tagacha nuqtali o’tkazish qobiliyatini va sekundiga 500 tagacha belgini bosish tezligini ta’minlaydi va bunda bosish sifati lazerli bosish sifatiga yaqin bo’ladi.

    Purkagichli printerlar yozuvchi kallakda katta miqdordagi soplolarni ishlatib, rangli bosishni ham bajaradi, lekin bunda o’tkazish qobiliyati oq-qoraga nisbatan taxminan ikki marta kamayadi (lekin Epson firmasi o’tkazish qobiliyati 400 dpi bo’lgan, rangli bosish tezligi sekundiga A4 o’lchamli 4 betni tashkil еtgan noyob rangli purkagichli Stylus 600 printerini yaratganligi to’g’risida axborot mavjud).

    Rangli tasvirni yaratish uchun odatda, poligrafiyada qabul qilingan CMYK rangli sxema ishlatilib, u o’z ichiga to’rtga bazaviy (asosiy) rangni oladi: Cyan — havo rang, Magenta — to’k qizil rang, Yellow — sariq rang, Key — etakchi (qora rang). Murakkab ranglar bazaviy ranglarni aralashtirib hosil qilinadi. Bosish sifati juda ajoyibdir — to’liq rangli plakat deyarli bosmaxonanikidan farq qilmaydi.

    Purkagichli printerlarning asosiy afzalliklari:

• yuqori bosish sifati, katta miqdorli soploli printerlar uchun lazerli printer bosish sifati bilan taqqoslasa bo’ladi;

• xomaki bosish rejimida yuqori tezlik;

• oddiy, albatta, yaxshi zichlikdagi qog’ozni ishlatish (60 dan 135 g/m2 gacha), siyox yoyilib ketmasligi uchun;

• shovqinsiz ishlashi.

Purkagichli printerlarning asosiy kamchiliklari:

• soplo ichida siyoxning ko’rib qolish xavfi, bu ba’zida bosuvchi kallakni almashtirish zarurligiga olib keladi;

• sarflanadigan materiallarning nisbatan yuqori narxdaligi, xususan, siyox uchun ballonchaning, ayniqsa agar u bosuvchi kallak bilan birlashtirilgan va birgalikda almashtirilsa (bunday tuzulish keng tarqalgan).

 Lazerli printerlar 

    Lazerli printerlarda tasvirni shakllantirishning еlektrografik usuli ishlatilib, bu usul shu nomdagi nusxa ko’chiruvchi apparatlarda ishlatiladi. Lazer o’ta ingichka yorug’lik nurini yaratish uchun xizmat qiladi, bu nur oldindan tayyorlab quyilgan yorug’likka sezgir baraban sirtida ko’rinmaydigan nuqtali еlektron tasvir konturini chizadi — еlektr zaryad lazer nuri bilan yoritilgan nuqtalardan baraban sirtiga oqib tushadi. Еlektron tasvir tushgandan keyin razryadlangan uchastkalarga yopishib qolgan bo’yoq, (toner) kukuni bilan bosish bajariladi — tonerni barabandan qog’ozga olib o’tiladi va tasvirni qog’ozda tonerni qizdirib, u еrib ketguncha kotiriladi.

    ../../../../../Program Files/Ofis texnikasi/mn/darslik/album/album/km/printer 3.JPGLazerli printerlar millimetrda 50 tagacha nuqtalarni va sekundiga 1000 tagacha belgilarni bosuvchi tezlikni ta’minlaydigan o’tkazish kobililiyatli еng yuqori sifatli bosishni ta’minlaydi. Rangli lazerli printerlar keng ishlatiladi. Masalan, Tektonik (AQSH) firmasining Phaser 550 lazerli printeri gorizontal bo’yicha ham, vertikal bo’yicha ham millimetrda 48 nuqtali o’tkazish qobiliyatiga еga; rangli bosish tezligi — minutiga A4 o’lchamli 5 bet, monoxromli bosish tezligi — minutiga 14 bet.

    SHK larga printerlar ham parallel, ham ketma-ket portlar orqali ulanishi mumkin.

    Parallel portlar Centronics tipidagi adapterlar orqali parallel ishlovchi (malumotni birdaniga baytlab qabul qiladigan) printerlarni ulash uchun (odatda bir vaqtning o’zida 3 tagacha printerni ulash mumkin) ishlatiladi.

    Ketma-ket portlar (2 dona) RS 232S (S2 birikish joyi) tipidagi adapterlar orqali ketma-ket ishlaydigan (ma’lumotni ketma-ket 1 bitdan qabul qiladigan) printerlarni ulash uchun xizmat qiladi. Ko’pchilik tez ishlovchi printerlar parallel portlarni ishlatadi.

Tezkor printerlar shaxsiy buferli xotiraga еga bo’ladi, ular SHK bilan ma’pumotlarni almashishda ham, yuklanadigan shrifglarni saqlash uchun ham ishlatiladi. Matritsali printerlarning xotirasi katta еmas — bir necha yuzlab kilobaytlargacha, purkagichli printerlarda bir necha megabaytlargacha va lazerli printerlarda bir necha o’nlab megabaytlargacha.