I bob. Kartografik proeksiyalarni tanlash

Kartadagi xatoliklar ellipsi

Teng burchakli proyeksiyalarda burchak xatoligi bo’lmaydi, bunday proyeksiyalarda tuzilgan geografik kartalarning hamma joyidagi barcha yo’nalishlarda burchaklar qiymati saqlanib qoladi. Teng maydonli proyeksiyalarda kartadagi maydon bilan Yer yuzasi-dagi maydon o’rtasidagi mutanosiblik saqlanadi. Ixtiyoriy proyek-siyalarda xatoliklarni kamaytirish maqsadida foydalaniladi, bunda teng oraliqli proyeksiyalardan, meridianlar hamda parallellar bo’yi-cha masshtabning doimiyligi saqlanadi, shakl, burchak va maydon xatoliklari ro’y beradi.

II BOB DUNYO, YARIM SHARLAR MATERIKLAR VA OKEANLAR MAMLAKATLAR REGIONLAR HARITALAR UCHUN PROYEKSIYALARI
2.1 DUNYO, YARIM SHARLAR, MAMLAKAT PROYEKSIYALARI

Muayyan kartaga proyeksiya tanlash quyidagi uchta guruh omillarga bog’liq bo’ladi. Birinchi guruhga kartaga olinadigan (tu-shirilayotgan) ob‘yektni tavsiflovchi omillar, ya‘ni hududning geografik o’rni, kattaligi, chegaralarining shakli, chegaradagi (qo’shni, yonma-yon) hududlarni ko’rsatish darajasi kiradi. Ikkinchi guruhga yaratiladigan kartani tavsiflaydigan, yani undan foydalanish usullari va sharoitlarini belgilaydigan omillar kiradi. Ushbu guruhga kartaning belgilangan maqsadi va tayyorlanish sohasi, masshtabi va mazmuni, karta bo’yicha yechiladigan vazifalar va ularni yechish uchun karta aniqligiga qo’yiladigan talablar, kartadan foydalanish (stol ustida, devoriy) va kartografik informatsiyani tahlil qilish usullari, karta bilan ishlash sharoitlari (alohida, boshqalar bilan uyg’unlikda) vaboshqa shu kabi omillar kiritiladi. Uchinchi guruhga kartografik proyeksiyani tavsiflaydigan omillar, yani proyeksiyadagi xatoliklar xarakteri, uzunliklar, burchaklar va maydonlar xatoligining eng yuqori miqdorlari, ularning taqsimlanish xarakteri, hududlar shakllarini to’g’ri ko’rsatish darajasi, qutblarning tasvirlanish xarakteri, to’rning o’rtadagi meridian va ekvatorga nisbatan simmetrik tasvirlash shartlari (ekvatorni o’rtadagi meridian va qutblarga nisbatan tasvirlash, agar ular chiziqlar bilan tasvirlansa), tasvirni ko’z bilan idrok qilish shartlari va boshqalar kiradi. Kartalarga proyeksiya tanlashda qo’llanma (dastur) qilib xatoliklar taqsimlanish xususiyatlari va tasvirlanayotgan hududning tashqi qiyofasi (konturi), shuningdek o’lchami olinadi. U yoki bu karta uchun kartografik proyeksiya tanlashda nol xatolikdagi nuqta yoki chiziqlar tasvirlanayotgan hududning o’rtasiga joylashtiriladi. Afrika materigini tasvirlayotganda ko’ndalang azimutal proyeksiya qo’lla-niladi, tekislik materik markazida ekvatordagi nuqtada Yer ellipsoidi yoki shariga urinma bo’ladi.

Yarim sharlar kartasini tuzishda kartalarda Yer egriligi sababli bo’ladigan xatolik, unda tasvirlanayotgan hudud qancha katta bo’lsa u ham shuncha katta bo’ladi. Mayda masshtabli o’quv kartalarida o’lchash ishlarini olib borayotganda odatda katta aniqlik talab etilmaydi. Shuning uchun alohida davlatlarning kartalarida yoki ularning alohida qismlari tasvirlangan kartalarda o’lchash ishlarini olib borish mumkin. Materik kartalarida o’lchash ishlarini olib borayotganda kelib chiqadigan xatoliklarni hisobga olish lozim. Yarim sharlar va dunyo kartalarida o’lchash ishlarini olib borish tavsiya etilmaydi.
Umumta‘lim maktablari uchun devoriy o’quv kartalari har xil proyeksiyalarda tuziladi. Masalan, dunyo kartalari uchun ko’proq SNIIGAiK (Rossiya geodeziya, aerofotosyomka va kartografiya markaziy ilmiy taqiqot instituti) proyeksiyasi, yarim sharlar va materiklar kartalari uchun ko’proq Lambertning azimutal proyek-siyasi qo’llaniladi. MDH o’quv kartalari uchun V.V.Kavrayskiy yoki F.N.Krasovskiyning kesuvchi konusli teng oraliqli proyek-siyasi qo’llaniladi.