I bob. Jismoniy yuklama haqida umumiy tushuncha

Tomirlar devorining tuzilishi. Kapillyarlardan tashqari boshqa qon tomirlarining devori bir xil qavatlardan iborat bo’ladi. Ammo, ular ham bir biridan bir necha xil xususiyatlari bilan farqlanadi. Tomirlar devori qavatlari:
Ichki – tunica intima;
O’rta – tunica media;
Tashqi – tunica externa seu adventitia.
Tomirlarning ichki qavati endoteliy, endoteliy osti qavati va elastik tolalardan iborat. Endoteliy epiteliy to’qimasining maxsus turi bo’lib, qon va to’qima suyuqligi o’rtasida yarimo’tkazgich vazifasini bajaradi. Endoteliy bazal membranada yotadi. Tomirlar ichki devorida bir tekis joylashadi, yadrosi bor qismi bo’rtib turadi. Tomir endoteliysining vazifalari turlicha:

O’zidan antitrombotik omil ishlab chiqaradi. U qonning qon tomirlar ichida ivib qolmasligini ta’minlaydi.
Mahalliy qon tomirlari tonusini va qon oqishini ta’minlab turadi.
Ular immun hamda yallig’lanish jarayonlarida ishtirok etadi. Ular maxsus moddalar ishlab chiqaradi, ular interleykinlar deyiladi. Ular yallig’lanish o’chog’ida leykotsitlarning faollashishini ta’minlaydi.
1.2. Jismoniy harakatlaring odam organizmidagi ahamiyati
Mehnat va jismoniy mashqlar deyilganda, birinchi galda jismoniy rivojlanish
maqsadida qoʻllaniladigan har xil shakldagi harakatlar tushuniladi. Harakat faolligining
cheklanishi gipokineziya “gipodinamiya” ga olib keladi, bunda harakat apparati,
vegetativ nerv sistemasi, qon aylanishi va boshqalarda umumiy morfologik va funksional
etishmovchiliklar ro‘y beradi. Ayni vaqtda aqliy va jismoniy mehnat qobiliyati pasayib,
odam tez charchab qoladi, organizmning tashqi muhitning zararli taʻsurotlariga qarshiligi
susayib ketadi, bu keyinchalik yurak tomir va asab sistemasi, nafas va hazm aʻzolarida
kasalliklar paydo bo‘lishiga olib kelishi mumkin.
Darslardan tashqari vaqtlarda o‘tkaziladigan ommaviy jismoniy tarbiya tadbirlari
o‘quvchilarning har tomonlama jismoniy rivojlanishi uchun imkoniyatlarni kengaytiradi,
fiziologik funksiyalarning takomillanishiga imkon beradi va salomatlikni
mustahkamlaydi. Mashg‘ulotlar to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilib, o‘quvchilarning Yoshi, jismoniy
va shaxsiy xususiyatlari hisobga olinganida kasalliklarga chidamlilikni oshiradi.
Sport bilan shug‘ullanadigan o‘quvchilar sport bilan shug‘ullanmaydigan
o‘quvchilarga nisbatan sog‘lom bo‘ladi, kasalliklarga kamroq chalinadi, jismonan yaxshi
rivojlanadi, darslarni to‘laroq o‘zlashtiradi.
Jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanish harakat apparati va butun organizmning
funksional sistemalari faoliyatini yaxshilanishiga olib keladi. Jismoniy mashg‘ulotlar
bilan shug‘ullanish yurak va qon-tomir sistemasining rivojlanishiga uning ish unumi
ortishiga olib keladi. Jismoniy mashg‘ulotlar bilan shug‘ullanish jarayonida yurakning
sistolik hajmi 120-140 ml gacha ortadi.
Jismoniy yoki harakatlanish bilan bog‘liq faolik - bu inson xatti-harakatlarining
ajralmas va murakkab yig‘indisi bo‘lib, u biologik hamda tashqi omillarga bog‘liq.
Zamonaviy turmush tarziningilg‘or (progress)tendensiyaga ega bo‘lgan o‘ziga xos
xususiyatlaridan biri harakat faoligi hajmining kamayishi (gipokineziya), mushak kuchi
sarfining ruhiy asab zo‘riqishlari bilan uyg‘unlikdagi pasayishi hisoblanadi. Harakat
hayotning eng muhim xususiyati. Bugungi kunda inson organizmi turli tizimlarni
qo‘zg‘atishning mushak faoliyatidan ham kuchliroq fiziologik usuli ma’lum emas. Ular
har xil a’zo va tizimlar faoliyatini, shuningdek, umuman inson ongi darajasini tiklashga
yo‘naltirilgan boshqaruv mexanizmlarini muntazam ravishda mashq qildirib,
takomillashtirib beradi. Ayni vaqtda ishlab chiqarish va turmushda jismoniy
yuklamalarning hissasi ma’lum darajada kamayib ketyapti. Hatto inson
harakatlanishining tabiiy va sun’iy usuli bo‘lgan yurish ham transportning, kommunal
xizmat turining rivojlanishi tufayli o‘z ahamiyatini yo‘qotib bormoqda.