I bob. Ishchi kuchi, ishsizlik va ishchi kuchining bandligi haqida nazariyalar

Iqtisodiy faol aholi soni	13279,4	13 541,1	262,3
101,9
Iqtisodiy faol aholining ulushi, %	74,9	75,3	0,4	-
Iqtisodiy nofaol aholi soni	4542,6	4509,4	-33,2	99,3
Iqtisodiy nofaol aholi ulushi, %	25,1	24,7	-0,4	-

1-jadvaldan ko‘rinadiki, 2018-2019 yillar davomida respublikada ishchi kuchi resurslari soni 18951,0 ming kishidan 19007,8 mingga yoki 0.8 foizga ortgan.

Ishchi kuchi resurslari iqtisodiy faol va nofaol aholiga taqsimlanadi.
Iqtisodiy faol aholiga mehnat bilan band bo‘lgan fuqarolar va ishsizlar kiradi. Tahlil qilinayotgan davrda iqtisodiy faol aholi soni 1,9 foizga ortgan.
Iqtisodiy faol bo‘lmagan aholi - mehnat bilan band va ishsiz deb hisoblanmaydigan shaxslar, shu jumladan:

• 
  ishlab chiqarishdan ajralgan holda ta’lim olayotgan hamda ish haqiga yoki mehnat daromadiga ega bo‘lmagan o‘quvchilar va talabalar;
  
• 
  ishlamayotgan uchinchi guruh nogironlari;
  
• 
  uy bekalari hamda bolalarni parvarish qilish bilan band bo‘lgan ishlamayotgan ayollar;
  
• 
  ko‘char va ko‘chmas mulkdan daromad olayotgan ishlamayotgan shaxslar;
  
• 
  ixtiyoriy ravishda mehnat bilan band bo‘lmagan shaxslar⁵.
  

O‘rganilayotgan davrda iqtisodiy nofaol aholi soni 33,2 ming kishiga yoki 0,7 foizga kamaygan. 2019 yilda ishchi kuchi resurslari tarkibida iqtisodiy nofaol aholining ulushi 24,7 foizni tashkil qilgan. Mazkur holat aholi tarkibida 16-24 yoshdagi aholining salmoqli ulushi bilan ham bog‘liq. SHu bilan birga, ta’lim olayotgan yoshlarning soni yildan-yilga oshib bormoqda. CHunki respublikada ta’limni rivojlantirishga qaratilgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarning amalga oshirilishi natijasida yangi qurilayotgan akademik litsey va kasb-hunar kollejlariga o‘quvchilarning jalb etilishi iqtisodiy nofaol aholining o‘sishiga bevosita ta’sir qilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasining “Aholini ish bilan ta’minlash to‘g‘risida”gi Qonunning 2-moddasiga asosan ish bilan ta’minlash - fuqarolarning qonun xujjatlariga zid kelmaydigan, o‘z shaxsiy va ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish bilan bog‘liq bo‘lgan, ularga ish haqi (mehnat daromadi) keltiradigan faoliyatidir⁶.
Quyidagilar ish bilan ta’minlangan deb hisoblanadi:

• 
  yollanib ishlayotgan, shu jumladan, ishni to‘liqsiz ish vaqtida haq evaziga bajarayotgan kasanachilik bilan shug‘ullanayotgan, shuningdek haq to‘lanadigan boshqa ishga, shu jumladan, vaqtinchalik ishga ega bo‘lgan fuqarolar;
  
• 
  betobligi, mehnat ta’tilida, kasbga qayta tayyorlashda, malaka oshirishda ekanligi, ishlab chiqarishning to‘xtatib qo‘yilganligi munosabati bilan, shuningdek qonun hujjatlariga muvofiq vaqtincha ish joyida bo‘lmaganda xodimning ish joyi saqlanib turadigan boshqa hollarda vaqtincha ish joyida bo‘lmagan fuqarolar;
  
• 
  o‘zini ish bilan mustaqil ta’minlayotgan fuqarolar, shu jumladan, yuridik shaxs tashkil qilmagan holda tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanayotgan fuqarolar, kooperativlarning a’zolari, fermerlar va ularning ishlab chiqarishda qatnashayotgan oila a’zolari;
  
• 
  Qurolli Kuchlarda, Milliy xavfsizlik xizmati va ichki ishlar organlari va qo‘shinlarida xizmatni o‘tayotgan, shuningdek muqobil xizmatni o‘tayotgan fuqarolar;
  
• 
  ta’lim to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq ishlab chiqarishdan ajralgan holda ta’lim olayotgan fuqarolar;
  
• 
  Qonun hujjatlariga muvofiq faoliyat olib borayotgan jamoat birlashmalari va diniy muassasalarda ishlayotgan fuqarolar⁷.
  

Mamlakatlarda mehnatda bandlik va ishsizlikni ko‘p yillik o‘rganish tajribasi shuni ko‘rsatadiki, mehnatga yaroqli aholining 94-95 foizi mehnatda band bo‘lsa, iqtisodiyot me’yorida rivojlanayotgan hisoblanadi.
Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra, respublikada iqtisodiy faol aholining 95 foizini ish bilan bandlar tashkil etadi (2-jadval).