I-bob iqtisodiyotni raqobatbardoshligini oshirish sharoitida ishlab chiqarishni boshqarishning nazariy asoslari

1.2. Ishlab chiqarishni boshqarishni takomillashtirishga tizimli-vaziyatli yondashuv

Bozor munosabatlariga o’tilishi, iste‘molchi uchun zarur bo’lgan yangi mahsulotning o’zlashtirilishi, mahsulot sifatining oshirilishi, mulkdorning o’zgarishi va shu kabilar ishlab chiqarish menejmenti tashkilotini takomillashtirishni talab qiladi.
Ishlab chiqarish hajmlari va yo’nalishlarining o’zgarishi bilan yangi ishlab chiqarish tashkilotiga zarurat tug’iladi, boshqaruvning yangi usullari va funksiyalari paydo bo’ladi, iqtisodiy ish hajmlari o’zgaradi, boshqaruv qarorlarini qabul qilishga yangi talablar qo’yiladi.
Ishlab chiqarish menejmenti tashkilotidagi o’zgarishlar ko’pincha yangi sex, yangi aniq liniyaning ochilishi yoki ishlab chiqarish va boshqaruvning mexanizatsiyalashtirilishi va avtomatlashtirilishi natijasida boshqaruvning tashkiliy tuzilmasini qayta qurish bilan bog’liq bo’ladi.
Bunda tashkiliy tuzilma faqat boshqaruv tashkiloti shaklidangina iborat bo’lishini hisobga olish lozim. Uning mazmuni boshqaruv qarorlarini tayyorlash, qabul qilish va bajarish jarayonlarini; ma‘lumotlarning mazmuni, hajmi, ularga ishlov berish va ularni uzatish muddatlari va usullarini; boshqaruv organlarini zamonaviy texnika bilan jihozlash, boshqaruv apparati xodimlarining ishini tashkil qilishni; rahbar xodimlar va mutaxassis kadrlarni tanlash va joy-joyiga qo’yishni o’z ichiga oladi.
Binobarin, ishlab chiqarish menejmenti tashkilotiga yagona tizim sifatida qaralishi, bu tizimni takomillashtirish yesa kompleks ravishda, uning barcha yelementlari bilan uzviy va uyg’un bog’liqlikda amalga oshirilishi lozim.
Tizim bir-biri bilan o’zaro munosabat va aloqada bo’lib, ma‘lum birlik, yaxlitlikni hosil qiluvchi ko’plab elementlardir.
Masalan, mehnatga haq to’lashning yangi ustuvor tizimining joriy qilinishi axborot tizimida o’zgarishlar qilish, ish haqi hisob-kitobida mehnat sarfini, ishga munosabatni o’zgartirishni talab qilishi mumkin. Agar ijtimoiy-iqtisodiy tizimdagi barcha o’zaro bog’liqliklar muvofiq ravishda hisobga olinmasa, boshqaruv organlari ishida nomutanosibliklar vujudga kelib, kutilgan ijobiy natijalar o’rniga salbiy natijalar olinishi mumkin.
Ishlab chiqarish menejmenti tashkilotiga tizimli yondashuv ko’pgina muammolarni samarali hal qilish imkonini beradi. Uni qo’llash maqsadlarini aniq shakllantirish, ish ko’lami haqida tasavvur hosil qilish, boshqaruvning barcha funksiya, usullari va jarayonlarini qo’yilgan maqsadlarga erishishga bo’ysundirishni ta‘minlaydi.
Bozor munosabatlariga o’tish sharoitlarida ishlab chiqarishning iqtisodiy tizimi muhim o’rin tutadi, zotan u ishlab chiqarish va boshqaruvda kechuvchi barcha xo’jalik, moliyaviy, tashkiliy jarayonlarning birligini ifoda yetadi.
Iqtisodiy tizim boshqa barcha tizimlarning samarali faoliyatiga katta ta‘sir ko’rsatadi. Shu bilan birga, boshqa tizimlar ham, ayniqsa, yangilanish sharoitlarida ijtimoiy tizim iqtisodiy tizimga ta‘sir ko’rsatishi mumkin.
Ijtimoiy tizim bugungi kunda tobora muhim ahamiyat kasb yetib bormoqda, zotan iqtisodiyotda, jamiyatda ijtimoiy o’zgarishlar sodir bo’lmoqda, yangi hamkorlik shakllari vujudga kelmoqda. Umumlashtirish tizimni umumiy ko’rinishda, shuningdek, ushbu tizim elementlarining o’zaro bog’liqliqlarini ko’rish imkonini beradi.
Biroq umumlashtirish foydali ekanligiga qaramay, unchalik aniq bo’lmaydi. Boshqaruv tashkilotini takomillashtirishda ma‘lum tizimlar (korxona, tarmoqlar) o’rtasidagi farqlarni e‘tiborga olish zarur. Vaziyatli o’zgaruvchilar deb nomlanuvchi bu jiddiy farqlar ikki xil: ichki va tashqi bo’ladi.
Bu vaziyatli o’zgaruvchilarni biz boshqaruv nazariyasida batafsil ko’rib chiqqanmiz. Ichki o’zgaruvchilar ma‘lum korxonani tavsiflaydi, tashqi o’zgaruvchilar esa korxonadan tashqaridagi muhitning omillari hisoblanadi.
Barcha ko’p sonli vaziyatli o’zgaruvchilar va boshqaruv jarayonining barcha funksiyalari bir-biri bilan o’zaro bog’liq, ularni bir-biridan alohida ko’rib chiqib bo’lmaydi.
Har qanday muhim omilning o’zgarishi korxona faoliyatida aks yetadi. Ishlab chiqarish menejmentini takomillashtirishga vaziyatli yondashuv (har qanday tizimga oid) korxona ishining samaradorligiga juda ko’p ichki va tashqi omillar ta‘sir ko’rsatishini anglatadi. Shuning uchun takomillashtirish usullari vaziyatga qarab belgilanadi. Ma‘lum vaziyatda unga ko’proq mos keladigan yeng samarali usul hisoblanadi.