I bob. Getrosiklik brikmalar haqida umumiy tushuncha getrosiklik brikmalar 6

2.2 Indolning fizik va kimyoviy xossalari

Kimyoviy xossalari : yuqorida keltirilgan ko’pgina geterosiklik birikmalardan, pirandan boshqalari – hammasi to’yinmagan, xossalari bo’yicha aromarik sistemalarga o’xshaydi (benzolga, uning analoglariga va boshqalarga).
Ular vodorodni va galogenni biriktiradilar, osonlikcha nitrollanadilar va xk. Molekulada geteroatom mavjudligi tufayli umuman H atomlarining harakatchanligi yuqori, chunki boshlang’ich almashinmagan alifatik yoki karbosiklik uglevodorodlar bilan taqqoslanganda geterosiklik birikmalarda elektron zichlikning bir xil taqsimlanishi buziladi. Shu sababli geterosikllar elektrofil reagentlar bilan ham oson ta’sirlashadi.
Geterosiklik birikmalarning tabiatda tarqalishi va ishlatilishi. Geterosiklik birikmalar ta’biatda nisbatan keng tarqalgandir. Tabiiy geterosiklik birikmalar, masalan : xlorofil o’simliklar organizmi hayotida muhim rol o’ynaydi. Ko’pgina geterosiklik birikmalar sintetik yo’l bilan olinadi. Geterosiklik birikmalar biologiyada, tibbiyotda, qishloq xo’jaligida va to’qimachilik sanoatida juda katta ahamiyatga ega. Geterosiklik birikmalar vitaminlar, antibiotiklar, pigmentlar, bo’yoqlar tarkibiga kiradi.
Ayrim vakillari :
Pirrol – C₄H₅N – rangsiz suyuqlik, yoqimli hidli, suvda erimaydi. 130^oCda qaynaydi. Havoda oksidlanishi natijasida smolalanadi va qorayadi. Pirrol bug’I xlorid kislota shimdirilgan archa cho’pini qizil ranga bo’yagani uchun unga pirrol (pir – grekcha olov deganidir) deb nom beriladi. Bu reaksiya pirrol uchun sifat reaksiyasidir.
Pirrolni toshko’mir smolasidan va suyakni quruq haydab olinadi. Kimyoviy usulda pirrol quydagi usulda olinadi :

1. 
   Asetilenga 350 – 400^oC da ammiak ta’sir ettirib :
   

2. 
   Qaxrabo kislotaning ammoniyli tuzini qizdirib ham pirrol olinishi mimkin :
   

3. 
   Sliz kislotaning ammoniyli tuzi gliserin ishtirokida 200^oC da qizdirilsa, pirrol hosil bo’ladi :
   

4. 
   Sanoatda furan va tiofenga 400^oCda ammiak bug’ini alyuminiy oksidi katalizatirligida ta’sir ettirib qizdirilganda pirrol hosil bo’ladi. Bu usulda Yuryev usuli deyiladi :