I bob futbolchilarning texnik tayyorgarliklari

I.BOB FUTBOLCHILARNING TEXNIK TAYYORGARLIKLARI
1.1 Zamonaviy futbolda jismoniy va texnik-taktik tayyorgarlik darajasiga bo’lgan talab
Musobaqa faoliyatini hisobga olishni odatda o’yin harakatlarini bevosita yozib borish bilan amalga oshiriladi. Bunda, mutaxassislar turli metodlardan foydalangan holda, ularning fikriga ko’ra, faqat ko’proq qiziqish uyg’otgan o’yin metodlarini ro’yxatga oladilar (A.N.Eyngorg, 1958, A.N.Grukolenko, 1976. D.Yu.Jeleznyan, 1978).
Musobaqalarni belgilar orqali yozib borish ko’plab sport o’yinlarida amalga oshirib kelingan: voleybolda (D.A.Godminina, 1981, V.A.Sokolova, M.O.Simgurov, 1961), basketbolda (K.Gyusheva, 1968), tennisda (S.A.Savin, 1975).
Shartli belgilashlar tahlili avtorlarga o’yinchilar tomonidan yo’l qo’yilgan hatoliklarni xarakterini tashlashlar sonini, ularni bajarish joyi va usullarini muhokama qilish imkoniyatini berdi.
Shuni tan olish lozimki, banday yozib borish o’yin davrida o’yinchining harakatlarini yuzaki ko’rsatadi. Uning asosiy kamchiligi harakatni bajarishning sifat tomonini ifodalamaydi. Bundan tashqari, o’yinning ayrim harakatlari hisobga olinadi.
Ro’yxatga olishning, futbol maydoni sxemasiga ko’ra amalga oshiriluvchi. Grafik metodi ancha samarali hisoblanadi. Undan foydalangan holda musobaqa davrida o’yinchining harakatlarini ko’rgazmali ifodalashni olish mumkin. U ko’plab futbol mutaxassislari orasida keng tarqalgan (L.V.Chixaidze, 1937. S.A.Savin, 1952, A.Sokolov, 1961, V.A.Timofeev, 1968, V.I.Simakov, 1973, G.Kachalin. 1974, V.I.Kozlovskiy, 1975 va boshqalar). U voleybolda (A.D.Gidminene, 1961), gandbolda (V.I.Izzak, 1974, N.P.Klusov, 1971) va xokkeyda (V.Kostka, 1976) ham muvaffaqiyatli qo’llanilmoqda.
Futbol mutaxassislari grafik formada yozishning ustunligini shunda ko’rmoqdalarki, u o’yinning nafaqat texnikadagi, balki taktik tayyorgarlikdagi kamchiliklarini ham aniqlash imkonini beradi.
Shu bilan birga izlanuvchilar bu usul bilan ro’yxatga olishni amalga oshirayotganlarida o’yinning borish holatini kuzatish imkoniyatiga ega emaslar.
O’yin momentlarini yozishning eng qulay usuli sifatida quyidagi ikkita asosiy talabga javob beruvchi metodni ko’rsatish mumkin:
-yozib boruvchining e’tiborini chalg’itmaydi;
-kam vaqt talab etadi (V.A.Belyaev, 1963).
Bundan kelib chiqqan holda P.M.O’eytlin (1951, 1959) o’yinchi tomonidan bajarilayotgan ko’plab harakatlarni fikrlovchi stenografik yozuvni tanlaydi. Bunday usul o’ytn texnikasi va taktikasining ijobiy va salbiy tomonlarini aniqlashga yordam beradi.
Shu sababli, uni sport o’yinlari bo’yicha ko’plab mutaxassislar qo’llaganlar (A.B.Kasimov, 1973; F.V.Kozlova, 1973; V.I.Izzak, 1974 va boshqalar).
Ammo ular umumiy kamchilikka ega bo’lib. quyidagilardan iborat:
-birinchidan, shartli belgilarni qayta kodlashga to’g’ri keladi;
-ikkinchidan, ro’yxatga olish maxsus tayyorlangan kuzatuvchi tomonidan amalga oshirilishi kerak.
Bu ma’noda, avvaldan tayyorlab qo’yilgan protokolli sistema ko’proq samaradi hisoblanadi.
Bu usul birinchi navbatda basketbolda (B.N.Gzovskiy, 1953) va xokkeyda 9Yu.Bajanov, 1950) qo’llanilgan, keyingi vaqtlarda o’yinning asosiy parametrlari haqida axborot olish uchun futbolda ham qo’llanilmoqda. (N.Yu.Morozov, 1967, 1968, B.B.Bagiev, 1977 va boshqalar).
Sport o’yinlari bo’yicha ko’plab mutaxassislar musobaqa faoliyatini nazorat qilish muammolariga to’xtalganda o’yinchilarning mahoratini baholashga harakat qildilar.
P.M.Tseytlinning (1962) fikriga ko’ra o’yin jarayonida bajarilgan usullarning son hisobi yetarli emas. SHu sababli, u o’yinchilarning harakatini o’yindagi vaqtda ishtirokining nisbatini ifodalovchi ko’rsatkichni hisoblashni taklif qildi.
Boshqa avtorlar esa (P.A.Chumakov 1964, 1966, L.N.nersisian 1962) o’yin faoliyatining tahlili vaqt parametrlarini hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak deb hisoblaydilar. Bir qator kuzatishlarda (A.N.TSeytlin, A.V.Vareyan, T.V.Ganuashvili 1966) to’p bilan egalik qilish davrida kiritilgan to’plar nisbati o’yinchilarning texnik-taktik mahorati samaradorligi ko’rsatkichi sifatida qaralgan. Shuni ko’rsatish lozimki, V.Lindberg (1977) o’yin faoliyatining samaradorligi umumiy to’plangan ochkolarning umumiy to’pga egalik qilish soniga nisbati sifatida fikr yuritgan.
Ayrim mutaxassislar (E.Alekseev 1967, Ye.V.Plekseev 1969, Yu.Kleshev 1969) futbolchilarning texnik mahoratini aniqlash uchun ular harakatining samaradorligini, turli-tumanligini, qandaydir bir usulni egallaganligi e’tiborga olish haqida fikr yuritadilar.
Shunga qaramay, bir qator avtorlar musobaqa natijalarini o’yin harakatlarining faqat samaradorlik kattaliklari bo’yicha baholashni tavsiya etadilar. Masalan, D.Yu.Jeleznyak 1978, yutib olingan to’plarning bajarilgan zarbalari umumiy soniga nisbatini hujumda texnik-taktik mahoratning samaradorligi ko’rsatkichi sifatida qaraydi.
Xuddi shunday yo’l bilan yutuq tahlillari o’tkazildi (G.S.Zenin 1974, M.A.Godik 1977, A.A.Suchilin, A.N.laptev 1978).
Yuqoridagilardan xulosa qilgan holda quyidagilarni ko’rsatish mumkin: yozish metodining eng samaralisi Yu.A.Morozov metodi hisoblanadi, texnik-taktik mahorat samaradorligi koeffitsientini baholash uchun esa, umumiy bajarilgan harakatlar sonini samarali bajarilgan harakatlar soniga nisbatidan foydalanish maqsadga muvofiqdir