I bob chet mamlakatlarida ijtimoiy ish tajribasi

2.1. AQSHda ijtimoiy ishlarni tashkil etish
Kasblar, ma'lumki, aholining muayyan qatlamlari ehtiyojlariga yo'naltirilgan va maxsus bilimlar majmui asosida muhim ijtimoiy muammolarni hal qilish uchun mo'ljallangan kasblar turlari. Adabiyotda ijtimoiy ishning kasb sifatida paydo bo'lishi odatda 19-asr oxiri va 20-asr boshlariga to'g'ri keladi. Aynan shu davrda bir qator sanoati rivojlangan mamlakatlarda mutaxassislar guruhlari paydo bo‘lib, ular ijtimoiy ish bilan professional tarzda shug‘ullana boshladilar, ta’lim muassasalari tashkil etdilar, ijtimoiy xodimlar tayyorladilar. Buyuk Britaniya va AQSH ijtimoiy ish faoliyatning alohida turi sifatida dastlab shakllangan va keyinchalik u professional asosga qo'yilgan mamlakatlar edi. Kasbiy ijtimoiy xodimlarni tayyorlash va ijtimoiy ishning ilmiy va o'quv intizomi sifatida rivojlanishi zarurligini nima aniqladi? Tadqiqotchilarning fikriga ko'ra, asosiy sabablar quyidagilar edi:
1. mavjudlikning umumiy tamoyillari va me'yorlari bilan bog'liq yagona jamoani yo'q qilish;
2. urbanizatsiya va sanoatlashtirish;
3. ham ijtimoiy aloqalarning, ham insoniy munosabatlarning kuchayishi. Evropa va Amerika Qo'shma Shtatlaridagi sanoat rivojlanishining jadalligi, jamiyatdagi aholining marginal qatlamlari ulushini oshirgan, shahar hayotiga yomon moslashgan urbanizatsiya, odamlar o'rtasidagi munosabatlardagi an'anaviy ijtimoiy aloqalarning uzilishi jamiyat, an'anaviy jamiyatda sinab ko'rilgan usullarni hal qilib bo'lmaydigan shunday ijtimoiy muammolarning paydo bo'lishiga olib keldi. Ma’rifatparvarlar o‘rtasida ijtimoiy munosabatlar keskin keskinlashib borayotgan bir sharoitda jamiyat kasal ekanligi va uni davolash kerakligi, xayriya va muruvvat metodologiyasi asosidagi qarashlar shakllandi. Biroq, ommaning og'ir ahvolidan xavotirda bo'lgan ko'pchilik ijtimoiy o'zgarishlar tabiiy jarayon ekanligiga ishonch hosil qildi. Bu odamlar, odam kasal bo'lib qolgan va u mavjud voqelikni oddiy qabul qilishi, "o'sib borayotgan" jamiyat muammolari bilan kelishib olishi uchun davolanishi kerak deb ishonishgan. Ya'ni, ijtimoiy ish doirasida ijtimoiy muammolarni tushunishda bir-biriga qarama-qarshi bo'lgan ikki yo'nalish parallel ravishda rivojlana boshladi. Bu jarayon, mualliflar ta’kidlaganidek, AQSH uchun ham, Yevropaning bir qator mamlakatlari, xususan, Buyuk Britaniya, Niderlandiya va Germaniya uchun ham xarakterli edi. Ikkala qit'ada ijtimoiy ishning rivojlanishi bir-birini rag'batlantirishi ham xarakterli edi. Ayniqsa, AQSHda ijtimoiy ishning professional faoliyat sifatida shakllanish jarayoni tez sur'atlar bilan sodir bo'ldi. Shahar aholi punktlarining shaharlarga aylanishi va ziyoratchilar, sargardonlar va ziyon ko'rganlar sonining ko'payishi sharoitlar shunchaki dahshatli bo'lgan sadaqaxonalar va qamoqxonalar sonining sezilarli darajada ko'payishiga olib keldi. Kambag'allar, aqli zaiflar va mahkumlar ustidan vasiylik masalasi keskin ko'tarildi. Bu toifalar davlat hokimiyati organlari, so'ngra xayriya kengashlari va shtatlarni o'zgartirishlar himoyasiga o'tdi. Davlat sektorida ixtiyoriy tashkilotlar va bolalarga qarashli muassasalar paydo bo'ldi. Xayriya va davlat o'zgarishlari kengashlari 1960-yillarda paydo bo'lgan. 19-asr. Ularning tuzilishi va vazifalari boshqacha edi, lekin ularning asosiy vazifasi turli muassasalarni boshqarishda qonunchilarga maslahat berish edi. Kengashlar tarkibiga oʻsha davrning taniqli filantroplari, koʻngillilari, oʻqimishlilari kirgan va ularning faoliyatiga haq toʻlanmagan. 1865-yilda turli shtatlardan kelgan kengash aʼzolari birlashib, Amerika ijtimoiy fanlar assotsiatsiyasini tuzdilar. Biroq, tez orada ma'lum bo'ldiki, odamlarga yordam berish uchun bir xil biznes bilan shug'ullanadigan turli guruhlar turli xil qarashlarga ega va turli manfaatlarni ko'zlaydilar. Ko'pchilik amaliy ijtimoiy muammolarni inson haqidagi ilmiy bilimlar asosida hal qilish zarur deb hisoblardi. Nogironlarga g'amxo'rlik qilish va kambag'allarga yordam berish bilan shug'ullanadigan amaliyotchilar, birinchi navbatda, amalda qo'llanilishi mumkin bo'lgan oddiy usullarni ishlab chiqishdan manfaatdor edilar. Manfaatlar to'qnashuvi keskin tus oldi. 1874 yilda amaliyotchilar Assotsiatsiyadan chiqib ketishdi va o'zlarining assotsiatsiyasini - Milliy xayriya va o'zgarish konferentsiyasini tashkil qilishdi (ba'zi manbalarda uni Xayriya va tuzatishlar milliy konferentsiyasi deb atashadi). Mashhur amerikalik sotsiolog Zimbalistning fikriga ko'ra, Milliy xayriya va transformatsiya konferentsiyasining tashkil etilishi professional ijtimoiy ishning boshlanishi bo'ldi ("Ijtimoiy farovonlikni o'rganishning asosiy masalalari va yo'nalishlari", 1977). Aynan shu vaqtdan boshlab, uyushgan ijtimoiy ish rivojlana boshladi, deb yozadi olim. Amerika adabiyotida uning rivojlanish jarayonining dastlabki bosqichi birinchi noaniq qadamlardan rasmiylashtirilgan usullarga o'tish bosqichi sifatida tavsiflanadi.
1880-yillarda Qo'shma Shtatlarda ikkita professional tashkilot paydo bo'ldi, ular ijtimoiy ishning ikki yo'nalishiga asos soldi. Ulardan biri xayriya bo'lib, London uyushgan xayriya jamiyati namunasi bo'lib, 1887 yilda Buffaloda paydo bo'lgan. Yana bir qo'shnilar gildiyasi (ko'chmanchilar) 1886 yilda Nyu-Yorkda tashkil etilgan. Ikkala tashkilot ham o'z qarashlarini Viktoriya Angliya an'analaridan oldi va tez rivojlandi. 1892 yilga kelib AQSH va Kanadaning yirik shaharlarida 92 ta xayriya tashkiloti tashkil etildi. Muhojirlar, ko'chmanchilar, aholi punktlari deb ataladigan aholi punktlariga kelsak, 1986 yilga kelib ularning soni 44 tani tashkil etdi va bu raqam doimiy ravishda o'sib bordi. Shuni ta'kidlash kerakki, bunday aholi punktlari nafaqat AQShda, balki Angliya, Germaniya, Finlyandiya va boshqa bir qator mamlakatlarda ham paydo bo'lgan. Har ikkala tashkilot yoki harakat kambag'al va baxtsiz odamlar manfaatlarini ko'zlab amaliy harakat qilish uchun paydo bo'lgan. Ular aholining yuqori va o'rta qatlamlaridan bo'lgan bilimdon odamlarni o'ziga jalb qilgan. Ularning faoliyati, ayniqsa, ijtimoiy ishni o'zlarining ijtimoiy mavqeini yaxshilash va iqtisodiy mustaqillikka erishish imkoniyati sifatida ko'rgan yosh ayollar uchun jozibali edi. Ikkala harakat ham cherkovga yaqin edi. Xayriya harakati Meri Richmond tomonidan boshqarilgan va ijtimoiy islohotlarni bevosita himoya qilmagan. Bu harakatning g‘oyaviy asosi insonning qashshoqlik va ijtimoiy muammolarning sababi o‘zida ekanligini tan olish edi. Ko'ngillilar bilan muloqot qilish kambag'allar bilan muloqot qilishning afzal ko'rilgan shakli edi. Xayriya jamiyati a'zolari tashriflar yaqin vaqtgacha yordamning asosiy manbai bo'lgan xayriya o'rnini egallashi kerak, deb hisoblashdi. Tashriflar chog'ida do'stona tashrif buyuruvchilar, keyinchalik AQShda ko'ngillilar chaqirilganidek, kerakli yordamni o'z ichiga olishi kerakligini aniqlash uchun tadqiqot, ro'yxatga olish, hamkorlik va muvofiqlashtirish ishlarini olib borishdi. Kam ta’minlangan oilalarga tashrif buyurgan jamiyat a’zolari uchun anjumanlar o‘tkazilib, ularda boshqa mehnatkashlar bilan uchrashdi, o‘zaro tajriba va fikr almashildi. Biroq, ular uchun, hatto o'sha paytda ham, asosiy xatti-harakatlar qoidalarini tavsiflovchi bir nechta qo'llanmalar mavjud edi. Ushbu tashkilotlar, amerikalik olimlarning fikriga ko'ra, disfunktsiyali oilalar hayotini o'rganish va ularga yordam berishning zamonaviy tizimining peshqadamlari edi. Umid nurini yoqishi kerak bo'lgan yaxshi maslahat ishning afzal usuliga aylandi. Moddiy yordam faqat o'ta og'ir holatlarda va xafa qilmaslik shaklida ko'rsatildi, ammo kambag'allarga pul berilmadi. Muhim buyumlar, odatda, eng dolzarb ehtiyojlarni qondirish uchun oz miqdorda chiqariladi. Qariyalar uylarida emas, yolg‘iz o‘zi yashayotgan kambag‘allarga nafaqa berish ularning ma’naviyatiga putur yetkazish, pulni isrof qilish hisoblangan. Tashriflarni amalga oshirgan ko'ngillilar, odatda, yosh va badavlat ayollar, yuqorida ta'kidlanganidek, o'z mijozlarini ta'lim ishining ob'ekti sifatida ko'rdilar, ularning baxtsiz va kamtarona ahvoli bexabarlik yoki o'rta sinf qadriyatlarining etishmasligi natijasidir. va turmush tarzi, ayniqsa mo''tadillik, mehnatsevarlik, tejamkorlik, cheklovchi axloqiy tamoyillar. Ko'chmanchilar (posyolkalar) harakati ijtimoiy islohotlarni yoqlab chiqdi. Ushbu harakatning asosiy g'oyasi atrof-muhit kasal va odamlarning qashshoqligi va baxtsizligini tugatish uchun uni o'zgartirish kerak edi. Ish Amerika mahallalarida, Jeyn Adams va Helen Star g'oyalariga hamdard bo'lgan ko'ngillilar - ushbu harakat asoschilari, kambag'al mahallalarga ko'chib o'tgan va yordamga muhtoj odamlar bilan qo'shni yashagan. Ammo, agar xayriya tashkilotlari odamlarning, asosan, yordam so'rab murojaat qilganlarning turmush sharoitini o'rganish bilan shug'ullangan bo'lsa, aholi punktlari harakati vakillari, asosan, ma'rifiy ishlar, ularni kasb-hunar bilan tanishtirish, bo'sh vaqtlarini tashkil etish bilan shug'ullangan. Eng mashhuri 1889 yilda Chikagodagi Hull House emigrantlar uyi edi. U 19 millat vakillariga xizmat qildi, ishlaydigan qizlarga uy berdi, bolalar bog'chasi, muzey, o'g'il bolalar klubi, kichik teatr bor edi. Amerikalik olimlarning fikricha, Settlement Harakati guruh ijtimoiy ishining boshlanishini belgilab berdi. Ko'rib turganingizdek, bir ish bilan shug'ullanar ekan - kambag'al va baxtsiz odamlarga yordam berish, xayriya tashkilotlari va aholi punktlari turli xil ish usullaridan foydalanganlar. Biroq, faoliyatdagi farqlarga qaramay, xayriya jamiyati va ko'chmanchilar harakati a'zolari ma'lum darajada hamkorlik qildilar. Masalan, aholi punktlari mehnatkashlari xayriya tashkilotlari dasturlarida do'stona mehmon sifatida qatnashishlari mumkin edi. Ijtimoiy ishning kasb sifatidagi asoslari, ingliz mutaxassisi Teodor Shaninning so'zlariga ko'ra, xayriya tashkilotlari o'z qaramog'idagilar bilan tizimli ishlash modellarini izlay boshlaganlarida, bir asrdan ko'proq vaqt oldin paydo bo'lgan. Yangi ochilgan xayriya tashkilotlari, muhojirlar uchun uylar, pansionatlar keyingi oʻn yilliklarda ijtimoiy islohotlar va ijtimoiy ish tashabbuslarining boshida turgan ijtimoiy islohotchilar, yetakchilarni tayyorlash maktabiga aylandi. Xayriya jamiyatlari, o'zlarining nomlariga qaramay, katta miqyosda yordam berish foydadan ko'ra ko'proq zarar keltirishiga ishonishdi. Shuning uchun ular qashshoqlik sabablarini bartaraf etish uchun vositalarni topishga harakat qilishdi. Ular jamiyatning qashshoqlik kabi “kasalligi”ni ilmiy usullar bilan davolash mumkinligiga amin edilar. Tashkil etilgan xayriya jamiyatlari a'zolari faktlar va nazariyalarni bilishga katta ahamiyat bergan holda, mehnatkashlar hayotini unchalik ma'yus va qiyin bo'lmasligi uchun adolat izlashga bo'lgan kuchli intilishlari bilan ajralib turardi. Bundan tashqari, ular insonning yashash va qadr-qimmatiga bo'lgan huquqlarini, dam olish va keksalikda ijtimoiy ta'minot huquqini tan oldilar. Bular ilmiy xayriya yoki ilmiy xayriya deb ataladigan g'oyalar edi, chunki xayriya rahbarlari o'zlarining kontseptsiyasi deb atashgan. Ilmiy xayriya AQSh Mustaqillik Deklaratsiyasida ifodalangan siyosiy falsafaning liberalizmidan kelib chiqqan. Olimlarning fikriga ko'ra, o'sha paytdagi "ilmiy" tushunchasi keyingi me'yorlarga ko'ra, biroz sodda edi. Xayriya yetakchilari yordam ko‘rsatuvchilar o‘z harakatlarini mavjud vaziyatga moslashtirishi, yordam oqilona, ​​aniq belgilangan maqsadlar va kutilgan natijalarga ega bo‘lishi kerak, deb hisoblashgan. Professional ijtimoiy ish, tadqiqotchilarning fikriga ko'ra, 19-asr oxirida ilmiy xayriya yoki ilmiy xayriya targ'ibotchilari harakatida boshlangan. Xayriya yetakchilari turli tashkilot va dasturlarning siyosati va boshqaruv tizimlarini, ya’ni mahalliy davlat va xususiy idoralar hamda davlat idoralari faoliyatini tanqidiy ko‘rib chiqdilar. Ilmiy xayriya kontseptsiyasining ko'plab himoyachilari o'qimishli va vijdonli mutaxassislar bo'lib, ular yana takrorlaymizki, "ilmiy" oqilona va amaliy ma'noni anglatadi, xayriyaning mohiyati va natijalarini tushunish shunday edi. 19-asrning oxirida ijtimoiy islohotchilar va xayriya rahbarlari shifokorlar, o'qituvchilar, ruhoniylar va boshqalarni tayyorlashga o'xshash kasbiy ta'lim tizimini tashkil qila boshladilar. Ya'ni xayriya g'oyasi ixtiyoriy faoliyat sifatida o'zgartirildi. ijtimoiy ish g'oyasiga muhtojlarga tizimli, uyushgan professional yordam sifatida. Xulosa sifatida, ijtimoiy ish sohasidagi taniqli amerikalik mutaxassislardan biri R.Remsining so'zlarini keltiramiz: “Ijtimoiy ishning paydo bo'lishi raqobatdosh ekspluatatsiya eng yuqori cho'qqisiga chiqqan va jamiyatning ko'pgina xayriya va saxovatpeshalik haqidagi g'oyalar "axloqiy e'tiqod" fazilatlari bilan bog'liq edi. “Ijtimoiylashtirish” ishiga alohida ehtiyoj keng ko‘lamli ijtimoiy islohotlarning aniq zaruriyatiga javoban paydo bo‘ldi. Asr boshiga kelib, bu yangi ishning ijtimoiylashtiruvchi mohiyati ixtiyoriy xayriyadan ilmiy xayriyaga o‘tdi va ixtiyoriy ishchilar armiyasining kafolatlangan daromad va tegishli tayyorgarlikdan o‘tishini ta’minlash uchun kurash boshlandi. Evropada yangi rivojlanayotgan kasbiy sohadagi faoliyatlar "ijtimoiy tibbiyot" deb nomlandi. Shimoliy Amerikada "ijtimoiy ish" atamasi asr boshlarida keng tarqalgan atama bo'ldi.