I bob. Biologiya faniga kirish I biologiya fanining rivojlanish tarixi



Download 0,64 Mb.
Pdf ko'rish
bet8/32
Sana18.01.2022
Hajmi0,64 Mb.
#384377
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   32
Bog'liq
Biologiya 1-Ma'ruza matni (4)

Beruniy  (973-1048)

  ta’kidlashicha,  tabiat  5  ta  elementdan: 

bo’shliq,  havo,  olov,  suv  va  tuproqdan  yaratilgan.  U 

Ptolomeyning 

Yer 

olamning 



markazi 

bo’lib, 


harakatlanmaydigan  sayyoradir,  degan  ta’limotiga  tanqidiy  ko’z 

bilan  qaragan.  Beruniy  Yer  quyosh  atrifida  harakatlansa  ajab 

emas, deb o’ylagan va u yumaloq shaklga ega degan. By dalillar 

Beruniy  Kopernikdan  500  yil  avval  Quyosh  sistemasining 

tuzlishi  asoslarini  to’g’ri  tasavvur  qilganligidan  darak  beradi. 

Beruniy “Hindiston” va “Geodeziya” nomli asarlarida yevropaliklardan taxminan 450 yil 

oldinroq Yer kurrasining  g’arbiy pallasida yaxlit bir quruqlik (keyinchalik Amerika  deb 

nomlangan  qit’a)  mavjudligini  aytib  o’tgan.  Uning  fikriga  ko’ra,  Yer  yuzasida  doimo 

o’zgarish  sodir  bo’lib  turadi.  Jumladan,  suvsiz  joylardan  asta-sekinlik  bilan  daryolar, 

dengizlar paydo bo’ladi, ular ham o’z navbatida, joyini o’zgartiradi va hokazo. 

Beruniyning biologiya sohasidagi  fiklari ayniqsa qiziqarlidir. Uning  mulohazasiga 

ko’ra,  hayvonlar,  o’simliklarning  rivojlanishi  uchun  Yerda  sharoit  cheklangan.  Shu 

sababli  tirik  mavjudotlar  orasida  yashash,  cheksiz  ko’payish  uchun  kurash  boradi. 

O’simliklar, hayvonlar o’rtasidagi kurash, ko’payish va nasl qoldirish uchun intilish tirik 

mavjudotlar  hayotining  asosini  tashkil  etadi.  Agar  tevarak-atrof  tabiati  o’simliklar  va 

hayvonlarning  biror  turi  bemalol  urchishiga  monelik  ko’rsatmaganda  edi,  bu  tur  butun 

Yer yuzasini egallagan bo’lar edi. Biroq bunday  urchishga boshqa organizmlar  monelik 

ko’rsatadi  va  ular  orasidagi  kurash  ko’proq  moslashgan  organizmlarni  ro’yobga 

chiqaradi.  Beruniyning  “Hindiston”  nomli  kitobida  tabiat  daraxtdagi  eng  baquvvat  va 



 


sog’lom  novdalarning  o’sishiga  imkon  beradi,  qolganlarini  esa  kesib  tashlaydigan 

bog’bon kabi ish ko’radi, deb yozgan edi. 

Beruniyning  fikriga  ko’ra,  tabiatda  hamma  narsalar  tabiiy  qonunlarga  bo’ysungan 

holda  yashaydi  va  o’zgaradi.  U  shunday  degan  edi:  “Barcha  harakatlar  materiyaga 

tegishlidir.  Materiyaning  o’zi  jismlar  shaklini  vujudga  keltiradi  va  o’zgartiradi. 

Binobarin, materiya – yaratuvchidir”. Olim tabiatda go’yo sirli bir kuch bor, deb o’ylash 

va  unga  ishonish  tabiat  qonunlarini  bilmaslikdan  kelib  chiqadi,  deb  taxmin  qilgan. 

Anomal  rivojlangan  organizmlar,  masalan,  bir  ko’zli  echki,  ikki  tumshuqli  jo’ja,  bir-

biriga  yopishib  qolgan  hayvonlar  tug’ilishi  va  shunga  o’xshash  tabiat  hatolari 

yaratuvchisiz  ro’y  beradi,  deb  tushintiradi.  Shu  bilan  bir  qatorda  Beruniyning  ayrim 

fikrlari hatodan holi emas edi. Masalan, u xudo tabiat hodisalarining dastlabki sababchisi 

va  yaratuvchisidir, deb  yozgan edi. U tirik tabiatning tarixiy  rivojlanishini aniqlamagan. 

Shuning  oqibatida  o’z  asarlarida  asalarilar  o’simliklardan,  qurtlar  go’shtdan,  chayonlar 

anjirdan paydo bo’lgan, deb faraz qilgan. Beruniy fiklaridagi bunday qarama-qarshiliklar 

o’sha  davrdagi  fanning  rivojlanish  darajasi,  diniy  g’oyaning  hukmronligi,  ijtimoiy-

iqtisodiy shart-sharoit bilan izohlanadi. 

O’rta  Osiyoning  mashhur  olimi 


Download 0,64 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   32




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish