I bob. Axborot kommunikatsiya texnologiyalari

 
9.2.
 
LPWAN texnologiyasi 
Cisco IBSG - tarmoq jihozlarini va dasturlarini ishlab chiqaruvchi jahonda 
etakchi AQSH kompaniyasining hisobotiga koʻra 2008-2009 yillarda internetga 
ulangan buyumlar soni er yuzidagi odamlar sonidan oshib ketgan, 2015 yilda 25 
milliardga etgan boʻlsa, 2020 yilga borib esa bunday buyumlar soni 50 milliardga 
yetishi kutilmoqda.[27]
Bulardan koʻrinib turibdiki, bugungi kunda “Buyumlar interneti” inson 
faoliyatining koʻplab sohalarida qoʻllanilmoqda. «Aqlli muzlatkichlar», «Uyni 
aqlli yoritish» va boshqa «aqlli» sifati bilan ataluvchi maishiy texnikalar 
hayotimizni yanada engillashtirib, tashvishlarimizning bir qismini ular zimmasiga 
yuklashga imkoniyat yaratadi. Hozir bunday qurilmalarda telefondagidek oddiy 
sim-kartadan foydalaniladi. Mikroelektronikani rivojlantirish, mikrokon-trollerlar 
yuqori ish faoliyatini taʻminlash va energiya sarfini kamaytirish, mikrosxema 
narxini pasaytirish – bularning barchasi yangi yyechimlar va texnologiyalarni 
ishlab chiqish va joriy qilish imkonini beradi. Biroq endilikda 
LPWAN
(Low-
power Wide-area Network- inglizcha Low-power Wide-area Network, kam 
quvvatli keng polosali tarmoq deb atalgan soʻzning qisqartmasi.) — bazaviy 
stansiya bilan doimiy aloqada boʻlib turish uchun qimmatli amper-soatlarni 
sarflamaydigan, kichikroq hajmdagi maʻlumotlarni uzoq masofalarga uzata 
oladigan olis radiusda taʻsir kuchiga ega energiyadan samarali foydalanadigan 
tarmoq ustida faol ish olib borilmoqda. LPWAN - «Uzoq radiusli xarakatdagi 
energoeffektli tarmoq» - hisoblagich, oʻlchash va sensor qurilmalar oʻrtasida 
maʻlumotlar yigʻish hamda tarqatish amallarini bajaruvchi olis radiusli simsiz 
tarmoq texnologiyasi. [17] 
Uning koʻpgina avzalliklari mavjud:

---

202 
- Kam quvvat sarfi va buning natijasida manba uzoq muddat xizmat qiladi;
- Oxirgi qurilmalar (terminal) tarmoq texnologiyasini xarid qilishning narxi 
arzonligi;
- Katta hududga xizmat qilishi;
- Uzatilayotgan axborotning yuqori darajada himoyalanganligi.
Butun dunyoda LPWAN ning bir nechta tijorat tarmoqlari mavjud: Sigfox, 
«STRIJ», LoRaWAN asosida qurilgan tarmoqlar. Rivojlanishning turli
bosqichlarida yangi texnologiya va standartlar ishlab chiqilgan va tadbiq qilingan. 
Ular: eMTC, NB-IoT, EC-GSM-IoT, Weightless. LPWAN ning asosiy 
texnologiyalari tarkibiga kiruvchi LoRaWAN texnologiyasini tahlil qilamiz.
LoRaWAN standarti texnik xususiyatlari ochiq hisoblanib, tarmoqni 
kengaytirish uchun ishlab chiqaruvchi va hamkorlar tomonidan hech qanday 
cheklovlar va qandaydir shartnomalarni tuzishni talab qilmaydi. Shu va boshqa 
omillar LoRaWAN texnologiyasini tanlashga boʻlgan ehtiyojni oshirdi.
LoRaWAN (Long Range Wide-Area Networks) – bu katta radiusli keng 
polosali tarmoqlar deb tarjima qilinib, OSI ning kanal darajasidagi MAC protokoli 
hisoblanadi. LoRaWAN tarmogʻi oddiy arxitekturali «yulduz» topologiyasida 
qurilgan boʻlib, tarmoq bogʻlamalar kam quvvat sarf qiluvchi (10 yilgacha xizmat 
qiluvchi oddiy batareyka), maʻlumot almashish uchun katta boʻlmagan tezlikda 
lekin uzoq masofalarga (qishloq hududlarda 15 km gacha, zich qurilgan shahar
hududida 5 km gacha) aloqa va kam sarf xarajatli oxirgi qurilmalar (terminallar) 
bilan xarakterlanadi.
LoRa texnologiyasi past chastotali litsenziyasiz chastota diapozonida, 
spektorni kengaytirishga asoslangan (Spread Spectrum Modulation, SSM) va 
toʻgʻridan toʻgʻri xatolarni tuzatish (Forward Error Correction, FEC) orqali 
chiziqli chastota oʻzgarishiga (Chirp Spread Spectrum, CSS) asoslangan 
modulyasiyalardan foydalanadi. Padiochastotalar boʻyicha davlat komissiyasi 
qaroriga muvofiq, texnologiyalar xususiyatini hisobga olgan holda va LoRaWAN 
uskunasida amalga oshirish imkoniyatidan kelib chiqib chastotalar rejasi ishlab 
chiqildi.

---

203 
LoRaWAN tarmogʻi uchun 125 kGs kenglikdagi 864-865 MGs chastota 
diapazoni (ishchi sikl 0,1% gacha) va 868,7-869,2 MGs ga teng ettita chastota 
kanali aniqlandi. LoRaWAN tarmogʻi tuzilishi quyidagi 1-rasmda keltirilgan: 
Oxirgi qurilmalar (end-node), baza stansiyasi (shlyuzlar), tarmoq serveri, (MQTT-
serveri), ilovalar serverlardan (ORS serveri, SCADA-tizimi, GIS serveri) iborat 
boʻladi. 
1.1 – rasm. LoRaWAN tarmogʻining tuzilishi 
Maʻlumotlarni qayta ishlash va foydalanuvchi interfeysini tashkil qilishda 
maʻlumotlar oqimi darajasida SCADA-tizimini va geoinformatsion tizimlarni 
integratsiya qilish orqali amalga oshiriladi.
LoRaWAN tarmogʻi kvartira va umumiy yashash uylari suv 
hisoblagichlaridan, elektr energiyasidan, gaz hisoblagichlaridan maʻlumotlarni 
yigʻish va uzatish jarayonini samarali avtomatlashtiradi.
LoRaWAN asosida yaratilgan yechimlar hayotimizning turli sohalarida 
qoʻllanilishi mumkin, yangi xizmatlarni yaratish, yaʻni avvaliroq, mos keluvchi 
texnologiyalarning qimmatligi yoki mavjud emasligi tufayli umuman koʻrib 
chiqilmagan xizmatlarni yaratish mumkin boʻldi. Agrosanoat kompleksi, uy-joy 
kommunal xoʻjaligi, ishlab chiqarish sektori, logistika va omborxona, ekologik 
xavfsizlik xizmati, sogʻliqni saqlash - bularning barchasi LPWAN ning potensial 
isteʻmolchilari hisoblanadi.

---

204 
SHu bilan birga LoRaWAN texnologiyasi lokal yyechimlarni joylashtirish 
uchun muvaffaqiyatli ishlatilishi mumkin. Yyechimlarni amalga oshirishning 
iqtisodiy samarasi aniq - bu tezkor joylashtirish, oʻrnatishning soddaligi, tashqi 
elektr taʻminoti tarmoqlariga ulanmasdan qurilma toʻliq ajralganligi, axborotning 
yuqori xavfsizligi va arzon narxlar hisoblanadi. Bu texnologiyalarni ta’lim tizimiga 
bir qator rivojlangan mamlakatlarda keng joriy etilmoqda.
Barselonadagi Mobile World Congress 2019 - Butunjahon mobil kongressda 
Xitoyning mashhur Huawei kompaniyasi Huawei Enterprise yoʻnalishi «Raqamli 
platforma», «har qanday nuqtadan foydalanish imkoniyati» va «hamma yerda 
ishlatiladigan intellektual toʻplam va maʻlumotlarga qayta ishlash» kabi uchta 
koʻrgazma maydonida toʻrtta flagman mahsulotni namoyish qildi. Sun’iy intellekt 
texnologiyasi asosidagi yechimlar va mahsulotlar singari oʻzining ilgʻor 
texnologiyalari hamda manfaatli va ishonchli ekotizimlardan tashqari, Huawei 
Enterprise shahar transport tizimida va chakana savdoda sun’iy intellektdan 
foydalanish variantlarini taqdim etdi. 
9.1- rasm. Azure bulutli xizmati tizimi 
Raqamli platforma: Ushbu maydonda bulut, Internet buyumlari va 
maʻlumotlarni tarmoqda saqlashga oid all-flash kabi ilgʻor raqamli yechimlar, 

---

205 
maʻlumotlar, biznesdagi oʻzaro aloqa va oxir oqibatda raqamli oʻzgarishini 
tezlashtiruvchi yangi texnologiyalarni adaptiv tatbiq etish jarayonini yoʻlga qoʻyish 
uchun qay tarzda Huawei Digital Platform raqamli platformasiga integratsiya 
qilinishi koʻrsatildi. Bu yerda dunyodagi eng tezkor All Flash MTS OceanStore 
Dorado seriyasi, jumladan moliya, sanoat va neft sohalarida raqamli oʻzgarishlarni 
tezlashtirish imkonini beruvchi oʻrta va yuqori narx diapazonlaridagi qurilmalar, 
shuningdek OceanStore Dorado3000 V3 yangi bazaviy yechimi tanishtirildi. 
Bundan tashqari, Huawei Enterprise yoʻnalishi shaharni yanada intellektual 
boshqarish, kommunal xizmatlar sifatini oshirish va sohani rivojlantirish uchun 
internet buyumlar, katta hajmli maʻlumotlar, geografik maʻlumotlar, video va 
konvergent aloqalarni birlashtiruvchi aqlli shaharning raqamli platformasini 
koʻrsatib beradi. 
Har 
qanday 
nuqtadan 
foydalanish 
va 
uning 
imkoniyatlari 
CloudEngine16800 sun’iy intellekt asosidagi MTM (maʻlumotlarni tahlil qilish 
markazi) uchun jahondagi ilk kommutator ekanligini koʻrsatib beradi. U sun’iy 
intellektning (SI) hisoblash quvvatini 50 % dan 100 % ga, IPOS (soniyasiga kirish-
chiqish operatsiyalari soni) maʻlumotlar omborini 30 % ga oshiradi va soha 
boʻyicha 
oʻrtacha 
kattalikni 
besh 
marta 
oshiruvchi 
kommutatorning 
samaradorligini taʻminlaydi. Stendda 2019-yilda barcha ssenariylar uchun 
yangilangan LAN Wi-Fi 6 yangi yyechimi taqdim etildi. Wi-Fi sohasida eng 
samarali yechim jahonda ilk tijoriy kira olish nuqtasi Wi-Fi 6 va uning eng keng 
qamrovli portfoliosi Wi-Fi 6 larni oʻz ichiga oladi, ularga ofislar uchun AP7650 
(aqlli antenna), chakana savdo uchun AP7060DN (IoT-karta) va ta’lim uchun 
AP8660(uchtalik radiochastotalar) kiradi. U Pudun, SHanxay (Shanghai Pudong 
Education Bureau) ta’lim byurolarida va Xitoydagi Fudan universiteti «simsiz aqlli 
kampus»da (Wireless Smart Campus) yoʻlga qoʻyilgan. 

---

206