I bob. Avtotransport shovqinining shahar muhitiga

Shovqinning inson organizmiga ta'siri

 

Ba’zi yirik shaharlarda shovqin darajasi sanoat shovqini kuchi (80-100 db) ga 

tenglashib  boradi.  Shovqin  va  uning  kishilar  salomatligiga  ko’rsatadigan  salbiy 

ta’siriga  qarshi  kurashish  xalqaro  masalalardan  biri  hisoblanadi.  Hozirgi  vaqtda 

shovqin kasalliklar sonini ko’paytiruvchi omillardan biri deb qaralmoqda. Olimlar 

asab,  yurak-tomir,  va  yara  kasalliklarni,  shahar  axolisida  hamda  yumushi  shovqin 

bilan bog’liq bo’lgan ba’zi bir kasbdagi ishchilarda quloq og’irligi kasalliklarining 

ko’payib  borayotganligini  shovqindan  deb  qaramoqdalar.  Shovqin  birinchi 

navbatda  eshitish  organini  shikastlaydi.  Odam  qulog’ining  eshitish  apparati 

hujayralari  va  nervlariga  ta’sir  etadigan  kuchli  shovqinga  qarshi  hech  qanday 

sun’iy  himoya  yo’q.  Tovushni  izolyatsiyalaydigan  vositalari  yo’q  sharoitlarda 

odamning jismoniy va aqliy ish qobiliyati pasayadi.

 

---

28 

 

Shovqin  markaziy  nerv  sistemasiga  yomon  ta’sir  etib,  bosh  miya  po’stlog’i 

hujayralarini  holdan  toydiradi.  Shovqin  ta’sirida  kishi  yaxshi  uxlay  olmaydi,  tez 

charchab  qoladi,  diqqat-e’tibori  susayadi,  harakat  uyg’unligi,  gavda  muvozanati 

buziladi,  umumiy  ish  qobiliyati  va  mehnat  unumdorligi  pasayadi.  Shovqinning 

organizmga uzoq vaqt ta’sir etishi natijasida markaziy nerv sistemasi faoliyatining 

buzilishi  gipertoniya  kasalligini  paydo  qiluvchi  omillardan  biridir.  Shovqinning 

doimiy tazyiq etib turishi kishining asabini buzadi. Dam olish vaqtidagi va uyquda 

orom  olib  kuchga-kuch  qo’shilish  paytidagi  shovqin  kishining  salomatligiga  juda 

yomon ta’sir etadi. 

          Ko’pgina  davlatlarda,  xususan,  O’zbekistonda  shovqinga  qarshi  kurashish 

hamda  uning  ta’sir  etish  darajasini  kamaytirish  dolzarb  muammoga  aylanmoqda. 

Bunda texnologik uskunalar, transport  vositalarining  shovqinini pasaytirish chora-

tadbirlari   muvaffaqqiyatli  amalga  oshirilmoqda.  Ishlab  chiqarish  sharoitini 

sog’lomlashtirish  va   kishilarning,  ayniqsa,  tungi  paytlarda  normal  dam  olishini 

ta’minlash  bo’yicha  kompleks  injener-texnik  va  tashkiliy  chora-tadbirlar  ishlab 

chiqilmoqda. 

Shovqin  uni  keltirib  chiqaruvchi  sabablarga  ko’ra  turli  usul  va  vositalar 

yordamida  pasaytiriladi.   Shovqindan  himoyalanish  maqsadida  texnik  choralar, 

me’morchilik  va  loyihalash  ishlari,  ma’muriy  choralar,  tarbiyaviy  ishlar  olib 

boriladi.  Texnik   choralar  olib  borishda  transport  vositalaridan  chiqadigan 

shovqinlarni  kamaytirish  maqsadida  ular  texnik  tomondan  takomillashtiriladi. 

Loyihalash  ishlarida  shaharni  qurishda  shovqinni  kamaytirish  uchun  nimalarga 

e’tibor berish kerakligi aniqlab loyiha tuziladi. Ma’muriy choralar tizimida ortiqcha 

shovqin  chiqarmaslik  to’g’risida  maxsus  qaror  va  standartlar  ishlab  chiqilgan. 

Tarbiyaviy  choralarni  olib  borishda  kishilar  jamoat  joylarida  o’zlarini   qanday 

tutishlari,   boshqalarga  xalaqit  qilmaslik  qoidalari  o’rgatiladi.  Shuningdek, 

shovqinni  kamaytirish  maqsadida  yo’llarni  kengaytirish,  ko’kalamzorlashtirish 

---

29 

 

ishlari amalga oshiriladi. Chunki yo’lning  1 metr kengayishi shovqinni 4-6 dB ga 

kamaytiradi, daraxtlar va boshqa o’simliklar esa shovqinni yutadi. 

 

 

       Yevropa tadiqot loyihasi NORAH (Noise-Related Annoyance, Cognition, 

and 

Health) 

doirasida 

nemis 

olimlari 

tadqiqot 

o'tkazib, 

odamlar 

mashinalarning  shovqiniga  qanchalik  ko'p  uchrasalar,  ularda  yurak  xuruji 

paydo  bo'lishi  ehtimoli  shunchalik  ko'proq  bo'lishini  aniqladilar.  Tadqiqot 

Deutsches Ärzteblatt International portalida chop etildi. 

Tadqiqot  davomida  olimlar  Reyn-Mayn  hududida  yashovchi  aholi 

haqidagi  ma`lumotlarni  tahlil  qilib  va  ularni  avtomobillar,  poyezd  va 

aerodromlar  yaqinida  yashovchilardan  ajratib,  bunday  odamlarning  yashash 

manzili  va  2014-2015  yillarda  yurak  xurujidan  o'lish  darajasi  o'rtasida 

bog'liqlik  borligini  aniqladilar.  Bunda  eng  kam  xatar  samolyotlar  shovqinini 

eshituvchilarda  aniqlandi,  olimlarning  fikricha,  buning  sababi  avtomobil  va 

poyezdlardan  farqli,  samolyotlar  shovqini  65  dB  dan  ko'proq  darajada 

saqlanmaydi. 

Olimlarning  fikricha,  aniqlangan  natijalar  bunday  shovqin  nafaqat  yurak 

xurujiga  moyillikning  paydo  bo'lishi  sababi  hisoblanishi,  balki  uning 

rivojlanishiga  ta`sir  qilishidan  darak  bermoqda  va  shuning  uchun  transport 

shovqinini bartaraf etish uchun tegishli choralar qabul qilish lozim.  

---

30