I bob. Auto cad dasturi va qirqim turlari haqida

1.4-§. Aksonometriyada qirqim bajarish 
Mashina detallarini yasash uchun shu detallarning ish chizmalaridan 
foydalaniladi. Lekin ish chizmasining asosiy kamchiligi shundaki, unda detalning 
ko`rinishlari alohida – alohida tasvirlanadi. Bu esa chizmaning o`qilishini 
qiyinlashtiradi. Shuning uchun amalda, detallarning ish chizmasi bilan birga uning 
ko`rgazmali tasviri ham beriladi. Yaqqol tasviri, ya`ni aksonometrik proyeksiya 
berilgan ish chizmalari tez va oson o`qiladi (45-shakl). 
Detallar, aynan kompleks chizmalardagidek, aksonometriyada ham qirqim 
berib tasvirlanadi 46-shakl, a da qirqimlarni shtrixlashning yonalishini aniqlash 
ko`rsatilgan. Buning uchun izometriya o`qlari yasaladi, O nuqtadan boshlab har qaysi 
o`qqa ixtiyoriy, lekin bir-biriga teng kesmalar o`lchab qo`yiladi; A, B va C nuqtalarni 
ketma-ket birlashtirib, teng tomonli uchburchaklik hosil qilinadi, shtrixlash chiziqlari 
shu uchburchaklik tomonlariga parallel qilib o`tkaziladi yoki gorizontal chiziqqa 
nisbatan 60
0
burchak ostida shtrixlanadi.
45-shakl 

---

45 
46-shakl 
47-shakl 
Qiyshiq burchakli dimetrik proyeksiyada shtrixlashning yonalishini aniqlash 
uchun ham uchburchaklik chiziladi. Lekin, bu holda Y o`qqa X va Z o`qlarga 
qo`yilgan kesmaning yarmi o`lchab qo`yiladi (46-shakl, b). Aksonometrik 
proyeksiyalarda ikki usul bilan qirqimlar chizish mumkin. 

---

46 
1-usul. Avval narsaning to`la aksonometrik proyeksiyasi yasaladi, so`ngra 
qirqim beriladi va narsa tasvirining kuzatuvchi ko`zi bilan kesuvchi tekisliklar 
orasida joylashgan qismi olib tashlanadi. Bu 47-shakl, a va b larda ko`rsatilgan. 
2-usul. Narsaning berilgan kompleks chizmasi bo`yicha avval kesim 
shaklining aksonometrik proyeksiyasi chiziladi, so`ngra narsa tasvirining kesuvchi 
tekisliklar orqasida joylasgan qismi chiziladi. 48-shakl, a da berilgan chizma bo`yicha 
izometrik proyeksiyaning kesim shakli (48-shakl, b), 48-shakl, v va g da esa uning 
izometrik proyeksiyasi tasvirilangan, 48-shakl, d da izometrik proyeksiyani taxt 
qilish ko`rsatilgan. 
Ikkinchi usul aksonometrik proyeksiya chizisni birmuncha osonlashiradi, 
chizmada ortiqcha chiziqlar bo`lmaydi hamda narsa shakli va tasvirini o`rganish oson 
bo`ladi. Narsaning yaqqolligini ko`rsatish ucun uni shtrixlashda yorug`lik nuri 
narsaga o`ngdan va yuqoridan yoki chapdan va yuqoridan tushadi deb hisoblanadi. 
Yoritilgan sirtlar oralari bir-biridan uzoqroq bo`lgan ingichka chiziqlar bilan, soya 
tushadigan sirtlar esa bir-biriga yaqinroq chiziqlar bilan shtrixlanadi. 
Agar bo`ylam kesuvchi tekislikka detalning yupqa devori yoki qovurg`asi 
to`g`ri kelsa, u holda bu elementlarning yuzalari aksonometrik proyeksiyada (49-
shakl) shtrixlanadi, to`g`ri burchakli proyeksiyalarda esa shtrixlanmas edi Aylanish 
sirtlarni dimetrik proyeksiyada qaratasvirlash qulay bo`lishi ucun to`g`ri burchakli 
proyeksiyada bog`lab chizish shart emas, chunki ellips chizishga qaraganda aylana 
chizish qulayroq, 49-shakl, a da narsaning to`g`ri burchakli proyeksiyalari berilgan, 
uning qiyshiq burchakli dimetrik proyeksiyasini chizish qulay bo`lishi uchun 
balandligi (OZ o`qini) OY o`qiga almashtiriladi (49-shakl, b). Kesim yuzasining 
shtrixlanishi hamma dimetrik proyeksiaylar uchun bir xil.
Aksonometrik proyeksiyalarga qirqim berganda detalning yaqqolligiga katta 
e`tibor berish kerak, agar to`g`ri burchakli proyeksiayalar singari qirqim berilsa, 
daetalning yaqqoligi yoqoladi. Shuning uchun aksonometrik proyeksiayada qirqim 
berishda kesuvchi tekislikning qulay vaziyatini tanlash zarur. 

---

47 
50-shakl, a va b dagi chizmada qirqimlar o`zqro taqqoslangan, bunda 20-
shakl, b dagi qiriqm noqulay, ya`ni detalning yaqqolligi yoqolgan, 20-shakl, a da esa 
detalning yaqqolligi saqlangan holda qirqim berilgan. 
48-shakl 
49-shakl 

---

48 
49-shakl 
50-shakl