I bob. Asosiy kimyoviy tushuncha va qonunlar

VII BOB. ANORGANIK BIRIKMALARNING ASOSIY SINFLARI.

Mavzu: Anorganik birikmalarning asosiy sinflari.

Barcha murakkab anorganik moddalarni 4 ga bo’lish mumkin:

1. 
   Oksidlar.
   
2. 
   Asoslar.
   
3. 
   Kislotalar.
   
4. 
   Tuzlar.
   

Mavzu: Oksidlar.

Ta’rif:Kimyoviy elementlarning kislorodli birikmalariga oksidlar deyiladi va ular binar(ikki elementli) birikmalarga kiradi.

Umumiy formulasi: R₂O_n

Ularni nomlash uchun element nomidan keyin “oksid” so’zi qo’shiladi. Agar element o’zgaruvchan valentli bo’lsa, uning valentligi rim raqami bilan qavs ichida ko’rsatiladi.

Na₂O – natriy oksidi, CO – uglerod (II) oksidi, Mn₂O₇ – marganets (VII) oksidi.

Amalda He, Ne va Ar dan boshqa barcha elementlarning oksidlari ma’lum.

Oksidlar quyidagicha bo’linadi:

1. 
   Indefferent (befarq) oksidlar – ular tuz hosil qilmaydi. Masalan, N₂O, NO, CO.
   
2. 
   Tuz hosil qiluvchilar 3 ga bo’linadi:
   

1. 
   Asosli oksidlar – suv bilan ta’sirlashib asoslarni hosil qiladi. Masalan, Li₂O – Cs₂O, CaO – BaO, MgO, FeO, CuO.
   
2. 
   Kislotali oksildar – ya’ni angidridlar. Ular suv bilan ta’sirlashib kislotalarni hosil qiladi. Masalan, CO₂, N₂O₅, SO₃, CrO₃, Mn₂O₇, Cl₂O₇.
   
3. 
   Amfoter oksidlar – ham kislota ham asos hosil qiluvchi oksidlar. Masalan, BeO, ZnO, SnO₂, PbO₂, Al₂O₃, Fe₂O₃.
   

Olinishi.

1. 
   Elementlarning bevosita kislorod bilan ta’siridan:
   

C+O₂=CO₂ 2Mg+O₂=2MgO

2. 
   Asoslarni parchalab olinadi:
   

Ca(OH)₂→CaO+H₂O Cu(OH)₂→CuO+H₂O

3. 
   Tuzlarni parcahalab olinadi:
   

Mg(HCO₃)₂→MgO+2CO₂+H₂O Cu(NO₃)₂→CuO+2NO₂+¹/₂O₂

4. 
   Murakkab moddalarni yoqib olinadi:
   

2CuS+3O₂=2CuO+2SO₂

Fizikaviy xossalari.

Asosli oksildar qattiq moddalar bo’lib, faqat ishqoriy va ishqoriy-yer metallarining oksidlari suvda yaxshi eriydi. Kislotali oksidlar gaz, suyuq va qattiq holda bo’ladi.

Kimyoviy xossalari.

1. 
   Asosli oksidlardan faqat ishqoriy va ishqoriy-yer metallari oksidlari suv bilan ta’sirlashadi:
   

Na₂O+H₂O=2NaOH CaO+H₂O=Ca(OH)₂

2. 
   Kislotali oksidlar suvda erib kislotalarni hosil qiladi:
   

SO₃+H₂O=H₂SO₄ Cl₂O₇+H₂O=2HClO₄

3. 
   Asosli oksidlar kislotali oksidlar bilan tuz hosil qiladi:
   

CaO+SO₂=CaSO₃

4. 
   Asosli oksidlar kislotalarda erib tuz hosil qiladi:
   

FeO+H₂SO₄=FeSO₄+H₂O

5. 
   Kislotali oksidlar asoslar bilan ta’sirlashadi:
   

N₂O₅+Ca(OH)₂=Ca(NO₃)₂+H₂O

6. 
   Amfoter oksidlar kislota va asoslar bilan ta’sirlashadi:
   

ZnO+2NaOH=Na₂ZnO₂+H₂O

ZnO+2HCl=ZnCl₂+H₂O

7. 
   Oksidlar dissosilanmaydi.