I bob. Asosiy kimyoviy tushuncha va qonunlar

Mavzu: Kimyoviy muvozanat siljitish shartlari.

Kimyoviy muvozanatga turli omillarning ta’siri Le-Shatelye prinsipi bilan aniqlanadi(1884).

Ta’rif:Kimyoviy muvozanatda turgan sestemada biror tashqi ta’sir o’zgartirilsa, muvozanat shu ta’sirni kamaytiradigan tomonga siljiydi.

1. 
   Temperatura ta’siri.
   

Barcha kimyoviy reaksiyalarda entalpiya o’zgaradi. Har qanday kimyoviy reaksiya 2 xil:

Ekzotermik - H 0

Endotermik- H 0 jarayonga muvofiq keladi.

Masalan:

H₂+J₂ 2HJ reaksiya ekzotermik

to’g’ri reaksiya H₂+J₂ HI H

teskari reaksiya 2HJ H₂+J₂ H 0

Ta’rif:Temperatura ortishi muvozanatni endotermik reaksiya tomoniga pasayishi ekzotermik reaksiya tomoniga siljitadi.

Yuqoridagi reaksiyada temperatura ortishi muvozanatni chap tomonga, kamayishi o’ng tomonga siljitadi.

2. 
   Konsentratsiya ta’siri.
   

Agar temperatura o’zgarmas bo’lgan sharoitda (T=const) biror modda konsentratsiyasi o’zgartirilsa muvozanat buziladi. Ma’lum vaqtdan so’ng yangi muvozanat yuzaga keladi. Lekin bu yerda muvozanat konstantasi (K_M) o’zgarmay qolaveradi.

Ta’rif:Reaksiyada ishtirok etayotgan biror modda konsentratsiyasi o’zgartirilsa shu konsentratsiyasi o’zgartirilgan modda sarf bo’ladi yoki hosil bo’ladi. Ya’ni dastlabki moddalar konsentratsiyasi oshirilsa, muvozanat o’ngga, reaksiya mahsulotlarni konsentratsiyasi oshirilsa, chap tamonga siljiydi.

Masalan, CO+H₂O↔CO₂+H₂ reaksiyada

Suv bug’lari yoki CO konsentratsiyasi oshirilsa muvozanat o’ngga, CO₂ yoki H₂ konsentratsiyasi oshirilsa chap tomonga siljiydi.

(T=const)

3. 
   Bosim ta’siri.
   Gaz moddalar ishtirok etadigan qaytar reaksiyalarda bosim bilan konsentratsiya o’rtasida bog’liqlik bor.
   

CO+H₂O CO₂+H₂ (T=const)

=

Ta’rif:Gazlar ishtirokida sodir bo’ladigan qaytar reaksiyalarda bosim oshirilsa muvozanat kam molekulali tomonga, kamaytirilsa ko’p molekulali tomonga siljiydi.

Masalan: N₂+3H₂↔2NH₃

Reaksiyada bosim oshirilsa muvozanat o’ngga, kamaytirilsa chapga siljiydi.

Agar tarafda molekulalar soni teng bo’lsa bosim o’zgarishi muvozanatga ta’sir qilmaydi.

Masalan: N₂+O₂↔2NO H₂+Cl₂↔2HCl

4. 
   Katalizator ta’siri.
   

Katalizator kimyoviy muvozanatni siljitmaydi. Lekin muvozanat qaror topishini tezlatadi.

Umumiy holda

3H₂+N₂↔2NH₃ H

Reaksiyani o’ng tomonga siljitish shartlari quydagicha:

(T) 1. Reaksiya ekzotermik, shuning uchun temperaturani pasaytirish;

(C) 2. H₂ va N₂ konsentratsiyasini oshirish yoki NH₃ konsentratsiyasini kamaytirish;

(P) 3. Bosimni oshirish.