|
Janubiy Orolbo’yi aholisi.
Mazkur viloyatda yashagan ilk temir davri aholisining irqiy xususiyatlarini yorituvchi antropologik materiallar yaqin yillardagina qo’lga kiritildi.
Xorazm vohasida bunchalik qadimgi zamonda mug’uliy qiyofadagi odamlar qayerdan kelib qolgan. O’zbekiston Fanlar Akademiyasi qoraqalpoq bo’limining tarix, til va adabiyat instituti arxeologiya sohasi xodimlari tomonidan o’rganilgan qo’rg’on qabrlariga oid materiallar bu savolga javob bera oladi. 1972 yilda bir guruh qoraqalpoq arxeologlari Ustyurtda qiyin dala sharoitida arxeologik qidiruv ishlari o’tkazdilar. Arxeologik qidiruv ishlari bilan bir qatorda ular bu xududdagi ilk ko’chmanchilariga mansub qo’rg’onli qabristonlar guruhini ham ochishga muvaffaq bo’ldilar. Qabristonlar eramizdan avvalgi IV–V asrlarga oid bo’lib, ulardan topilgan antropologik ashyolar bir guruh aholining Andronov tipidan O’rta Osiyo Ikki daryo oralig’i tipiga o’ta boshlagan holatini aks ettiradi. Shu bilan birga bu xududdagi qadimgi odamlarning boshqa guruhi o’z irqi jihatidan janubi-sharqiy orol bo’yi shaklari bilan ham ba’zi umumiylikka ega ekanligi aniqlandi.
Etnografiya ko’p qirrali ijtimoiy fan bo’lib, uning tadqiqot ob’yekti xalq va elatlardir. Bu fan ularning xususiyatlari, o’zaro o’xshashligi va tavofutlari, kelib chiqishi va joylashishi, madaniy-maishiy aloqalari, ijtimoiy va oilaviy turmush kabi muammolarni o’rganadi. Dastlabki etnografik ma’lumotlar ibtidoiy jamiyat tashkil topganidan keyin qabilalar o’rtasida aloqalar o’rnatilishi natijasida asta-sekin to’plana boshlangan. O’sha davrdayoq ayrim qo’shni qabila, elat va xalqlarning maishiy turmushi, etnik xususiyatlarini o’rganish, ularni aniq va to’g’ri tushunishi amaliy ehtiyojlarni qondirish taqozosi bilan vujudga kelgan.
O’zbeklarning eng qadimiy ajdodlari to’g’risida ma’lumotlar juda kam. Sharq mustabidlari, ayniqsa, qadimgi Eron, Bobil, Ossuriya hukmdorlari o’xlarini ulug’lash maqsadida toshga bitilgan zafarnomalarida bosib olingan va bo’ysundirilgan elat va xalqlarni tilga olganlar. Shular ichida o’rta osiyoliklarning qadimiy ajdodlari to’g’risida ham ayrim ma’lumotlar mavjud.
Ilk yozuv manbalardan qadimgi Yunoniston va Rim mualliflarining asarlarida Orol bo’yi va Oks (Amudaryo) hamda Yaksart (Sirdaryo), Movaraunnahr va Baqtriyada yashagan qabila va elatlar tilga olinadi. Masalan, antik davr mualliflaridan miletlik Gekatey, Strabon, Gerodot, Arrian, Atolemey va Ktesiy, sitsiliyalik Diodor, Pompey, Trog, Tatsitlar o’z asarlarida sak-massaget qabilalari, xorazmshohliklar, baqtriyaliklar, parfiyaliklar va so’g’diylar to’g’risida ayrim ma’lumotlarni keltirganlar.
O’rta Osiyo xalqlarining eng qadimgi ajdodlari va ularning turar joylari, urf-odat va marosimlari to’g’risida noyob ma’lumotlarni bizgacha yetib kelgan zardo’shtiylik dinining muqaddas kitobida «Avesto»dan ham olish mumkin. Eramizdan avvalgi I-II asrlardan boshlab arab istilosigacha O’rta Osiyo xalqlariga tegishli ba’zi axborotlarni Eron solnomalarida, Xitoy sayyohlarining yozuvlarida uchratamiz. Arablar hukmronligi davrida ilk o’rta asr mualliflaridan geograf va sayyohlar Ibn Xurdodbek al-Balhiy al-Istahriy, Ibn Havqa, Ma’sudiylar o’z sayohatnomalarida zamondosh elatlar to’g’risida nisbatan boy ma’lumotlar yozib qoldirganlar.
XULOSA
Dunyoning zamonaviy, yagona va izchil manzarasini, shu jumladan insonning ilmiy nuqtai nazarini shakllantirish uchun tabiiy va gumanitar fanlar tomonidan taqdim etilgan ma'lumotlarni sintez qilish ayniqsa muhimdir. Ma’lumki, inson bir vaqtning o‘zida ham biologik, ham ijtimoiy mavjudotdir. Shu bilan birga, ijtimoiy jarayonda shakllana boshlagan kishilarning ijtimoiy munosabatlari biologik evolyutsiya guruhlarga moslashish shakli sifatida sub'ektlararo munosabatlarga asoslanadi va og'zaki muloqot yordamida amalga oshiriladi. Alohida inson shaxsiyati tashqi dunyo bilan moslashuvchan o'zaro ta'sirga kirishib, uni o'zgartirib, boshqa odamlar tomonidan tan olinishni istaydigan faol sub'ekt sifatida ishlaydi. Inson til va madaniyat bilan tanishligi tufayli aqlli bo‘ladi. Odamlarning ijtimoiy-madaniy munosabatlari sohasini nutq faoliyatisiz tasavvur qilib bo'lmaydi. Shuning uchun ushbu qo'llanmada inson jinsining biologik evolyutsiyasi masalalari bilan bir qatorda biologik shartlar va tabiiy tilning kelib chiqishi muammolariga katta ahamiyat beriladi.
Hozirgi vaqtda tabiatshunoslikning insonni har tomonlama o'rganishga qo'shgan hissasini ortiqcha baholab bo'lmaydi. Insonni gumanitar o'rganishga kelsak, bu erda yaqin vaqtgacha gumanitar fanlar usullarining o'ziga xos xususiyatlarini asoslab beruvchi keng e'tirof etilgan nuqtai nazar hukmronlik qilgan. Ushbu pozitsiyaga ko'ra, "ruh fanlari", ya'ni gumanitar fanlarda tadqiqotchining individual pozitsiyasidan imkon qadar ozod bo'lgan "ob'ektiv" bilimlar ustuvor emas (bu tabiiy fanlarning usuli va maqsadidir. fan), lekin "tushunish". Nemis faylasufi, psixologi va madaniyat tarixchisi Vilgelm Dilthey: “Biz tabiatni tushuntiramiz, aqliy hayotni tushunamiz”.
Do'stlaringiz bilan baham: |
