I bob. Alkanlar. Olinishi, fizik va kimyoviy xossalari gomologik qator haqida tushuncha 6

1- tajriba. Metan olish va uning xossalarini o`rganish.
Tabiiy gazning asosi metan yoqilg‘i sifatida ishlatiladi. Metandan metil spirt, sirka kislota, etil spirt, sintetik kauchuk, mochevina olinadi va metallarni qirqishda, payvandlashda ishlatiladi. Dixloretan, xloroform va tetraxlormetanlar erituvchi sifatida foydalaniladi. Xloroform tibbiyotda narkoz sifatida ishlatiladi.
Reaktivlar: natriy atsetat, natron ohak (NaOH+Ca(OH)<sub>2</sub> aralashmasi), bromli suv, 1% li kaliy permanganat eritmasi.
Ishning borishi:Quruq probirkaga bir qism natriy atsetat va ikki qism natron ohakdan iborat aralashmadan 2 gr solinadi. Probirkaning og`zi gaz chiqish nayi o`rnatilgan tiqin bilan berkitiladi va probirka qisqich yordamida shtativga o`rnatiladi. Nayning ikkinchi uchi suvli boshqa probirkaga tushiriladi. Shundan so`ng aralashmali probirka gorelka alangasida qizdiriladi, gaz holidagi mahsulot metan hosil bo`lishi kuzatiladi.
Ajralib chiqayotgan gazga nay og`zida gugurt alangasi tutilsa, u ko`kimtir alanga berib yonadi. Demak, bu gaz - metan.
CH₃COONa + NaOH = CH₄ + Na₂CO₃
CH₄ + 2O₂ = CO₂ + H₂O
Ajralib chiqqan gaz avval bromli suv solingan probirkadagi eritma orqali, keyin kaliy permanganat solingan probirkadagi eritmadan o`tkaziladi. Ikkala holatda ham eritmalar rangi o`zgarmaydi, ya`ni reaksiya amalga oshmaydi. Bu tajriba ham ajralib chiqqan gaz metan ekanligini tasdiqlaydi.
2- tajriba. Alkanlarni konsentrlangan mineral kislotalar bilan ta`siri.
To‘yingan uglevodorodlar kimyoviy inert moddalar bo‘lib, oddiy sharoitda oksidlanmaydi va reaksiyaga kirishmaydi. Shuning uchun ular parafinlar (lotincha «parum offinis» — aktivmas) deb ataladi.
Reaktivlar: geksan, kons. H₂SO₄, kons. HNO₃.
Ishning borishi: Probirkaga 1 ml geksan solib, unga teng miqdorda kons. H₂SO₄ aralashtiriladi. Bunda aralashma suv bilan sovutib turiladi. Geksan rangining o`zgarmasligi to`yingan uglevodorodlarning inertligini ko`rsatadi. Xuddi shunday tajriba kons.HNO<sub>3</sub> bilan o`tkazilganda ham eritma rangi o`zgarmaydi. Demak, to`yingan uglevodorodlarga nitrat kislota ham ta`sir etmaydi.