I. Asosiy qism

II.Texnologik qism
2.1. Texnologik jarayon va qurilma tahlili
Tabiiy gazni oltingugurtli gazlardan tozalashda tarelkali absorberlar qo‘llaniladi. Tarelkali absorberlarni ishlash jarayonida, tarelkalar orqali gaz va suyuqlik bir-biri bilan o‘zaro to‘qnashib, ularning harakati boshqariladi. Gazlarning suyuqlikdan o‘tishi va natijada tomchi hamda ko‘piklarning hosil bo‘lishi deyiladi. Sanoatda konstruktiv tuzilishi turlicha bo‘lgan tarelkalar ishlatiladi. Suyuqlikning bir tarelkadan ikkinchi tarelkaga quyilishiga qarab tarelkali absorberlar: quyilish qurilmasi bor va quyilish qurilmasi yo‘q bo‘ladi.
Quyilish qurilmasi bor tarelkali kolonnalarda suyuqlik bir tarelkadan ikkinchi tarelkaga quyiluvchi truba yoki maxsus qurilma orqali o‘tadi. Bunda trubaning pastki qismi pastki tarelkadagi stakanga tushirilgan bo‘lib, gidravlik zatvor vazifasini bajaradi, ya’ni bir tarelkadan ikkinchi tarelkaga faqat suyuqlikni o‘tkazib gazni o‘tkazmaydi. Bunda suyuqlik kolonnaning yuqorigi qismidagi tarelkaga berilib, bu suyuqlik tarelkadan tarelkalarga maxsus qurilma orqali o‘tib, kolonnaning pastki qismidan chiqib ketadi. Gaz esa kolonnaning pastki qismidagi tarelkalarning teshikchalaridan pufakchalar holida taqsimlanib, tarelkalardagi suyuqlik qatlamida ko‘pik hosil qilib yuqoriga harakat qiladi. Tarelkada hosil bo‘lgan gaz ko‘piklari modda va issiqlik almashinish jarayonining asosiy qismini tashkil qiladi. Tozalangan gaz esa kolonnaning yuqorigi qismidan chiqadi. Quyilish trubalari shunday joylashtiriladiki, bunda qo‘shni tarelkadagi suyuqlik qarama-qarshi yo‘nalishda harakat qiladi.
Quyilish qurilmasi MGQIZda absorberlarda elaksimon tarelkalar o‘rnatilgan. Turli xildagi quyilish qurilmasi bo‘lgan tarelkalarning samarali ishlashi gidrodinamik harakat rejimiga bog‘liq. Gazlarning tezligi va suyuqlikning tarelkalarda taqsimlanishiga qarab tarelkali absorberlar uch xil: pufakli, ko‘pikli, ingichka oqimli gidrodinamik rejimda ishlaydi
Gazning tezligi kichik bo‘lganda, u suyuqlik qatlamidan alohida pufakchalar holida o‘tadi. Bu tarelkalardagi gaz bilan suyuqlikning kontakt yuzasi kichik bo‘ladi. Bunday holat pufakli rejimni tashkil etadi.
Gazning sarfi ortganda aloxida pufakchalar bir-biri bilan birlashib, bir chiziqli oqim hosil qiladi. Ma’lum masofadagi oqimda barbotaj qatlamining qarshiligi natijasida oqimning bir chiziqliligi buzilib, katta pufakchalar hosil bo‘ladi. Bu vaqtda tarelkada suyuqlik — gaz dispers sistemasi yoki ko‘piklar yuzaga keladi. Bu sistema beqaror bo‘lib, gazning berilishi to‘xtatilishi bilan ko‘piklar hosil bo‘lmaydi. Bu ko‘pikli rejimda gaz bilan suyuqlikning kontakti gaz pufakchalarining yoki gaz oqimlarining yuzasida, shuningdek, suyuqlik tomchilarining sirtida yuz beradi. Ko‘pikli rejimda ishlaydigan tarelkali absorberlarda gaz bilan suyuqlikning kontakt yuzasi miqdori katta bo‘ladi.
Tabiiy gazni aminli absorbentlar bilan tozalashda, ma’lum bir absorbent kompozitsiyasini tayyorlash orqali oltingugurtlili gazlardan tozalashning ko‘piklanishni olishning samarali usulini ishlab chiqishdan iborat. Magistrlik dissertatsiya amaliyoti davrida, eng maqbul absorbent kompozitsiyasini aniqlashga muvofiq bo‘lindi. Oltingugurtli gazlarni aminli absorbentlar bilan tozalashda va ko‘piklanishni oldini olishda quydagi absorbent kompozitsiyasi samarali ekanligi aniqlandi:
-metildietanolamin (MDEA) -30-40%-absorbent;
-polimol-10-15% -sirt aktiv modda;
-etilenglikol (EG)- 10-15% -erituvchi;
-suv 30-35% erituvchi disotsion muhit hosil qilishda.
MDEA li kompozitsiyaning pH muhiti 10 dan yuqori bo‘lgandagina absorbent suvning miqdori 30% ni tashkil qiladi va absorbentning qovushqoqligi yetarli darajada bo‘ladi.
Gazni vodorod sulfiddan tozalash siklik absorbsiya usulida olib borilib, bunda metildietanolaminning 30-40%li suvli eritmalari vodorod sulfidni yutuvchi sifatida ishlatiladi.
MDEAning shu maqsadda keng ishlatiladigan alkanolaminlar, monoetanolamin va dietinolaminga nisbatan afzalliklari quyidagilardan iborat:
vodorod sulfidni С0₂ aralashmasidan ajratishda yuqori selektivlikka (tanlab ajratishga) ega.
sistemada aylanib yuruvchi eritma kichik xajmda bo‘ladi.
eritma regeneratsiyasi uchun suv bug‘ining solishtirma sarfi kam.
uglerodli po‘latga eritma kam ta’sir etadi, ya’ni zanglash xususiyati kam.
uncha yuqori bo‘lmagan ko‘piklanishga moyillik.
Siklik jarayon moxiyati shundan iboratki, bunda gaz MDEA eritmasi bilan yuboriladi, so‘ngra eritma regeneratsiya qilinadi va yana u yuvish boskichiga (absorbsiyaga) qaytariladi.
MDEAga vodorod sulfidning va karbonat angidridning absorbsiyasi quyidagi kimyoviy reaksiyalar bilan uzatiladi.
R₃N+H₂S+ R₃NH⁺-HS^_ (l)
R₃N+C0₂+H₂0+R₃NH⁺HC0₃" (2)
2-tenglama karbonat angidridning MDEA bilan o‘zaro ta’sirining umumiy reaksiyasi bo‘lib, u bikarbonat hosil bo‘lishi bosqichidan:
С0₂+ Н₂0+Н С0₃"+Н⁺
va neytrallash bosqichidan iborat:
R₃N+H⁺+ R₃NH⁺
1 -reaksiya amaliy jixatdan bir zumda yuz beradi.
НС0₃" ning hosil bo‘lishi juda sekin yuz beradigan reaksiya bo‘lib, u 2-reaksiya bo‘yicha С0₂ ning MDEA bilan bog‘lanish tezligi yig‘indisini nazorat qiladi.
Ma’lumki, gaz aralashma komponentlarining suyuqliklarga absorbsiya tezligi shu komponentlarning ikki faza - gaz va Suyuqlik aralashmasi tezligi bilan aniqlanadi.
Bunda, agar H₂S va С0₂ ning gaz fazasidagi almashinish tezligi o‘zaro yaqin bo‘lsa, ularning suyuqlikdagi almashinish tezligi ko‘proq 1- va 2-kimyoviy reaksiyalarda boradigan absorbsiya tezligi bilan aniklanadi. Shu sababli 1- va 2-reaksiyalar tezligi juda katta bo‘lishiga qaramasdan H₂S va С0₂ ning MDEA eritma bilan umumiy absorbsiya tezligi unchalik darajada bo‘lmasa xam, H₂S ning tezroq yutilishi bilan farqlanadi.
Shu tariqa, ushbu xolatda gaz tarkibida С0₂ qatnashgan gazdan H₂S hi tanlab ajratishga erishish mumkin. Bunda absorber shunday o‘lchamlarga ega bo‘lishi lozimki, ya’ni gazning unda bo‘lish vaqtini ta’minlay olishi, amaliy jixatdan umumiy vodorod sulfidning yutishni ta’minlay olishi, karbonat angidridning katta miqdordagisini ajratib olishga mo‘ljallanmagan bo‘lishi kerak. Tanlab yutuvchi sifatida MDEA bug‘ining afzalligi ayniqsa, H₂S: С0₂ nisbati <1 bo‘lgan kam oltingugurtli gazlarni tozalashda kuzatiladi.
Uglevodorod gazlarini quritish, gaz quvurlari magistrali bo‘ylab tashiladigan tabiiy gazni tayyorlash jarayonidagi asosiy bo‘g‘imlardan hisoblanadi.
Quritish darajasi gaz sifatiga qo‘yiladigan talablar va gazni keyingi qayta ishlash texnologik jarayonlari bilan aniqlanadi. Uglevodorod kondensati va suvni ajratish uchun zavodda past haroratli ajratish (separatsiya) jarayoni qo‘llaniladi. Gidratlar hosil bo‘lishiga qarshi kurashish uchun sovugan gazga gidrat hosil bo‘lishiga qarshi ingibitor - dietilenglikol sepiladi.