I. A. Karimov va hozirgi prezident Sh. M. Mirziyoyevlarning asarlarida ishlab chiqilgan. Ularda millatni

---

O‘zbekistonning mustaqillik yillarida ma’naviy-madaniy taraqqiyoti. 
Reja: 
1.Kirish 
2. O‘zbekistonning ma’naviy-madaniy merosi. 
3. O‘zbekiston xalqlarining milliy va diniy qadriyatlarini tiklash 
4. Xulosa 
5. Adabiyotlar ro'yxati. 

---

Kirish 
Mustaqillikning e’lon qilinishi bilan o‘zbek xalqi tarixiga yangicha yondashish imkoniyati paydo bo‘ldi. 
O‘tgan davrlar madaniy-ma’naviy merosini o‘rganish xalqlarning ma’naviy kamoloti va boyishiga, yangi 
ma’naviyatning shakllanishiga xizmat qiladi. Shuning uchun ham xalq O‘zbekiston Respublikasi 
Hukumatining A.Navoiy, M.Ulug‘bek, Bobur, A.Temur, Al-Xorazmiy, Manguberdi, Al-Buxoriy, Marg‘iloniy 
va boshqalarning yubileylarini o‘tkazish to‘g‘risidagi Farmonini mamnuniyat bilan qabul qildi. bebaho 
merosi o‘zbek xalqi milliy madaniyatini rivojlantirish, umuminsoniy qadriyatlarni boyitish uchun xizmat 
qilgan va xizmat qiladi. 
Madaniy hayot sohasida ma'naviy qadriyatlarning faol almashinuvi, milliy madaniyatlarning o'zaro ta'sir 
qilish jarayoni mavjud. Hozirgi kunda jahon fani va adabiyoti klassiklarining ajoyib asarlari respublika 
xalqlari tillarida ommaviy nashrlarda chop etilmoqda. O‘zbek adiblarining kitoblari boshqa xalqlar 
tillarida ham nashr etilgan. Oybek, G‘afur G‘ulom, Hamid Olimjon, Odil Yoqubov, Hamid G‘ulom, 
Saidahmed, Pirimqul Qodir va boshqa yozuvchilarning asarlari dunyoning turli mintaqalarida katta 
qiziqish bilan o‘qiladi. 
O‘zbekistonning ma’naviy-madaniy merosi. 
Zamonaviy madaniy o'zgarishlarning milliy modeli suveren milliy taraqqiyotning umumiy dasturining 
ajralmas qismidir. Uning nazariy va kontseptual asoslari O‘zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti 
I.A.Karimov va hozirgi prezident Sh.M.Mirziyoyevlarning asarlarida ishlab chiqilgan. Ularda millatni 
tiklashdek strategik vazifani ma’naviy qayta tug‘ilmasdan turib hal qilib bo‘lmaydi, faqat “Yuksak 
ma’naviyat buyuk kelajakka yo‘l ochadi” degan g‘oya hukmron. 
I.Karimov “Bugungi kunda madaniy-ma’rifiy sohada va hayotning o‘zi sinovdan o‘tkazgan “Yuksak 
ma’naviyat – yengilmas kuch” tamoyilidan kelib chiqib amalga oshirilayotgan ishlarning ta’siri va 
samaradorligini kuchaytirish muhimligini qayta-qayta ta’kidlagan. Bu tamoyil O‘zbekiston Respublikasi 
Birinchi Prezidentining 2008-yilda chop etilgan, Mustaqil O‘zbekistonning ma’naviy taraqqiyot 
konsepsiyasini o‘z ichiga olgan fundamental asarlaridan birining nomiga aylandi. 
O‘zbekistonda qabul qilingan Ma’naviyat taraqqiyoti konsepsiyasi O‘zbekiston Respublikasi 
Konstitutsiyasi va uning qonunlariga asoslanadi. Prezidentimiz farmonlari, uning ma’ruzalari, Vazirlar 
Mahkamasining qarorlari, mamlakatimiz Davlat dasturlarida Konsepsiyani hayotga tatbiq etish chora-
tadbirlari belgilab berilgan. Konsepsiya davlatning oila, ta’lim muassasalari, jamoat tashkilotlari, diniy 
birlashmalar, davlat va nodavlat qo‘shimcha ta’lim, madaniyat va sport muassasalari, ommaviy axborot 
vositalari kabi jamiyatning ustuvor institutlari bilan o‘zaro hamkorligining qadriyat-me’yoriy asosidir. h.k. 
Ushbu o'zaro hamkorlikning maqsadi - xalqning ma'naviy rivojlanishi uchun shart-sharoitlarni ta'minlash, 
uning o'ziga xosligi, mentaliteti, an'ana va urf-odatlarini saqlash. 
Ma’naviy taraqqiyot ko‘p qirrali hodisa bo‘lib, hayotning iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy sohalari ta’sirida 
o‘zgaradi. 
Ma'naviy hayot odatda borliqning alohida sohasi sifatida tushuniladi, unda ob'ektiv voqelik inson oldida 
ob'ektiv voqelik shaklida emas, balki shaxsning ajralmas qismi bo'lgan shaxsning o'zida mavjud bo'lgan 
voqelik sifatida namoyon bo'ladi. Shaxsning ma'naviy hayoti uning amaliy faoliyati jarayonida shakllanib, 

---

tevarak-atrofdagi olamni aks ettirishning o'ziga xos shakli va u bilan o'zaro ta'sir qilish vositasiga aylandi. 
Shaxsning ma'naviy hayotiga, qoida tariqasida, bilim, e'tiqod (dinlar), his-tuyg'ular, ehtiyojlar, 
qobiliyatlar, intilishlar, estetik va axloqiy me'yorlar, maqsadlar kiradi. Ular birligida shaxsning ruhiy 
olamini tashkil qiladi. Ma’naviy hayot ijtimoiy amaliyot mahsuli bo‘lib, hayotning boshqa sohalari bilan 
chambarchas bog‘liq bo‘lib, jamiyatning quyi tizimlaridan biridir. 
G‘arb an’anaviy falsafasida ma’naviyatning talqini teologik asosga to‘g‘ri keladi. Ma'naviyat deganda, 
evropaliklar birinchi navbatda din va diniy kultlar vazirlarining faoliyatini tushunishadi, bu bizning 
fikrimizcha, bu tushuncha haqida tor tasavvur beradi. Yangi davr falsafasida insonning ruhi va ruhini 
tafakkur, aql va ongning namoyon bo‘lishi sifatida ratsionalistik talqin etish ustunlik qiladi. R.Dekartning 
"Men o'ylayman, demak, men borman" tezisi evropaliklar uchun inson tabiatini, uning ruhiy sohasini 
tushunishda boshlang'ich nuqta bo'ldi. Uning yanada ratsionalizm doirasida idrok etilishi, I.Kantdan 
keyin ma’naviyatning asosiy sub’ekti va tashuvchisi shaxsning o‘zi, butunlay erkin harakat qiladigan, 
faqat kategorik axloqiy imperativga e’tibor qaratgan holda tushunila boshlaganiga olib keldi. Kantning 
fikricha, insonning ichki axloqiy qonuni yulduzli osmon kabi ulug'vordir. G.Gegel dunyo ruhini 
rivojlantirishning ulkan sxemasini qurdi, unda inson ruhi modus vazifasini bajaradi. 
Gʻarb talqinlaridan farqli oʻlaroq, Markaziy Osiyo mintaqasi faylasuflari “maʼnaviyat” atamasini kengroq 
maʼnoda talqin qilganlar. Ma'naviyat (arabchadan "ma'naviyat" - ma'no, ma'nolar yig'indisi) - inson, xalq 
va jamiyat hayotining ajralmas qismiga aylangan, hayotning moddiy tomoni bilan doimo aloqada bo'lgan 
ijtimoiy hodisa. 
Ko`pgina tadqiqotchilarning fikricha, ma`naviyat insoniyat jamiyatining ma`naviy madaniyat deb 
ataladigan o`ziga xos sohalaridan birini qamrab oladi. Har qanday mamlakat ma’naviy madaniyatining 
rivojlanish darajasi yaratilgan ma’naviy qadriyatlarning soni, ularning tarqalish ko‘lami va odamlar 
tomonidan rivojlanish chuqurligi bilan o‘lchanadi. 
Hozirgi O‘zbekistonda ijtimoiy-siyosiy tuzumni isloh qilish bilan birga milliy o‘z-o‘zini ongni 
mustahkamlash ham boshlandi. Bu jarayonda, birinchi prezident ta’kidlaganidek, “... tarixiy xotira, 
xalqning xolis va haqqoniy tarixini tiklash g‘oyat muhim o‘rin tutadi”. Bu O‘zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasining “Respublika Fanlar akademiyasi Tarix instituti faoliyatini takomillashtirish 
to‘g‘risida”gi qarorida o‘z ifodasini topgan tarix fanlarini chuqur qayta ko‘rib chiqish, ularni yangi uslubiy 
pozitsiyalardan ajratib ko‘rsatishni taqozo etdi. O‘zbekistonning 1998 yil 27 iyuldagi. 
Tarixiy xotira milliy o‘zlikni anglashning asosidir. Bu ona tiliga, butun madaniy merosga nafaqat tarixiy 
obidalar xazinasi, balki millat taraqqiyotiga ko‘maklashuvchi milliy o‘zlikni anglashning faol instituti 
sifatida ehtiyotkorona munosabatda bo‘lishni talab etadi. Bu faqat ma’naviy merosni asrab-avaylash, 
tarixiy qadriyatlarni tiklash emas. Ma’naviy tiklanishni amalga oshirish uchun xalq o‘zining eng boy 
tarixidan, ming yillik madaniy tajribasidan, buyuk ajdodlar merosidan quvvat olishi, O‘zbekiston jahon 
hamjamiyatiga qanday ma’naviy-axloqiy asosda kirib borayotganini anglab yetishi kerak. 
Ma'naviy sohaning tarkibiy qismi sifatida siyosiy, huquqiy, axloqiy, estetik, diniy, falsafiy qarashlar va 
g'oyalar tizimini anglatuvchi mafkura muhim ahamiyatga ega. 
Hozir Yevrosiyo kengliklarida davom etayotgan o‘sha shiddatli kurash g‘oyalar va mafkuralar o‘rtasidagi 
qarama-qarshilik natijasi bo‘ldi. Garchi dunyoda ikki siyosiy qutb o‘rtasida qarama-qarshilik yo‘q bo‘lsa-
da, shunga qaramay, turli maqsad va manfaatlarni aks ettiruvchi mafkuralar kurashi to‘xtamayapti. 
Muayyan davlat yoki mintaqadagi millat yoki xalqning ongiga ta’sir o‘tkazish, uni o‘z mafkurasiga 

---

bo‘ysundirish, ma’naviy jihatdan bo‘g‘ish, insonlar, ayniqsa, yoshlar ongini zabt etish asosiy maqsaddir. 
Markaziy Osiyo mintaqasida yashovchi xalqlarning, jumladan, Sharq Uyg‘onish davrida yashab o‘tgan 
buyuk ma’rifatparvarlar tomonidan yaratilgan boy tarixiy merosdan foydalanish mamlakatimiz ma’naviy 
tiklanishining muhim sharti bo‘ldi. Ularning eng katta xizmatlari shundan iboratki, ular inson qadr-
qimmatiga hurmat hukm surishi kerak bo‘lgan insonparvarlik g‘oyalariga asoslangan jamiyat haqida o‘z 
fikrlarini bayon etganlar. 
Jamiyatning ma’naviy hayotida shaxs kamolotiga ta’sir etuvchi xalq an’analari va urf-odatlari muhim 
o‘rin tutadi. An'analar, qoida tariqasida, avloddan-avlodga mustahkamlangan, kundalik tajriba bilan 
tasdiqlangan, keyingi hayotni ta'minlash uchun zarur deb tan olingan narsa sifatida o'tkaziladi. An'analar 
- bu ijtimoiy munosabatlarning bir qismi bo'lgan marosim harakatlaridir. Ular parchalanishga juda moyil 
emas, bu katta avloddan yoshlarga ma'lumot uzatishda bog'lovchi bo'g'indir. An’analar tarixiy xotiraga 
asoslanadi. Ularni urf-odatlar va marosimlar kabi ijtimoiy hodisalardan farqlash kerak. 
Xalq an'analari ko'p asrlar davomida shakllangan, ular zamonaviy hayotda ham paydo bo'ladi, ammo 
tarixiy an'analarni qayta tiklash jarayoni ancha faolroq. O‘zbekistonda qishloqlarda ayniqsa keng 
nishonlanadigan Navro‘z, Korvun sayli, Gul bayrami, Xosil bayrami kabi qadimiy xalq bayramlari tobora 
ommalashib bormoqda. Viloyat bayramlariga Navroʻz, Boychechak, Qizil Gulsari, Lola Sayli, Birinchi 
joʻyak va boshqalar kiradi. Bu bayramlar mintaqaning barcha xalqlariga tanish, ular qishloq xo‘jaligi bilan 
bog‘liq va shuning uchun Markaziy Osiyoda yashovchi ko‘plab xalqlar uchun muhim ahamiyatga ega. 
Shu bilan birga, an'analar va marosimlar ko'r-ko'rona nusxa ko'chirish emas, chunki har bir avlod ularga 
o'zining zamonaviy elementini olib kirishi mumkin. Misol uchun, to'y marosimlari sezilarli darajada 
o'zgarib bormoqda. 
Aytish mumkinki, ma’naviyat tafakkur qiluvchi shaxsning butun qadriyatlar tizimiga: axloq, estetika, 
ishbilarmonlik faoliyati, ta’lim-tarbiyasi, tarixga, Vatanga, oilaga, boshqalarga, jamiyatga bo‘lgan 
munosabatiga singib ketgan fenomenologik xususiyatdir. Bu insonning ichki dunyosini tashkil etuvchi 
bilim, g'oyalar, illyuziyalar, his-tuyg'ular, kayfiyatlarga ega bo'lishni anglatadi. U ma’naviy meros bilan 
belgilanadi, umuminsoniy madaniyatga to‘g‘ri keladi, moddiy va ma’naviy qadriyatlar tushunchasini o‘z 
ichiga oladi, ma’rifat bilan ta’minlanadi va milliy mafkuraga kiritiladi. XX asrda. koʻplab tarixiy, diniy 
yodgorliklar vayron qilingan, ruhoniylar jismonan yoʻq qilingan (ayniqsa, 20-asrning 30-yillarida). 
Binobarin, Markaziy Osiyoda XX asrning 80-yillari oxirlarida boshlangan, 90-yillarda, mustaqil milliy 
davlatlar tashkil topganidan soʻng kuchli turtki boʻlgan diniy qadriyatlarning tiklanishini tiklanish emas, 
balki qayta tiklanish deb atash kerak. "to'liqlik" islom, o'zining tabiiy qiyofasini qayta tiklaydi, yarim yer 
osti davlatida mavjud bo'lgan diniy va ijtimoiy tuzilmalarini qonuniylashtiradi. 
O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov tashabbusi bilan, Markaziy Osiyo 
respublikalari prezidentlarining har tomonlama qo‘llab-quvvatlashi, boshqa madaniyat va fan 
arboblarining faol ishtiroki bilan 1995-yil 21-noyabrda nufuzli davlat muassasasi. Toshkentda tashkil 
etilgan – Ma’naviy merosni tiklash, undan mintaqada ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni mustahkamlash, 
fuqarolik jamiyati barpo etishda ijodkor ziyolilarning roli va mavqeini yuksaltirish, xalqaro hamkorlikni 
mustahkamlashda foydalanish xalqaro harakati. Mustaqillik yillarida 72 ming nafarga yaqin O‘zbekiston 
fuqarosi muqaddas qadamjolarga haj ziyorat qilgan bo‘lsa, shunaqa kishi vafot etgan (kichik haj). 
Ziyoratchilarning yillik soni taxminan 5000 kishini tashkil qiladi. Birgina 2010 yilning o‘zida 
respublikamizning 9 mingdan ortiq musulmonlari Makkaga haj ziyoratiga bordilar. Taqqoslash uchun: 

---

Sovet davrida bor-yo‘g‘i 3-4 kishi Haj ziyoratiga borish imkoniyatiga ega edi. Har yili boshqa diniy 
jamoalarning 150 dan ortiq vakillari Isroil va Rossiyadagi o'z ziyoratgohlariga ziyorat qilishadi. 
Oʻzbekistonda 8 mingdan ortiq tarixiy, madaniy, meʼmoriy, arxeologik ahamiyatga ega obʼyektlar mavjud 
boʻlib, ulardan 545 tasi meʼmoriy, 575 tasi tarixiy, 1457 tasi sanʼat yodgorliklari, 5500 dan ortiq 
arxeologik yodgorliklardir. Bu tizimga 300 dan ortiq muzey va 1200 dan ortiq xalq amaliy sanʼati 
korxonalari kiradi. 
Respublikada islom me’morchiligi yodgorliklarini rekonstruksiya qilish bo‘yicha katta ishlar amalga 
oshirildi. Xullas, Buxoro shahrida Imom Buxoriy majmuasi qurildi. 2007-yilda davlatimiz rahbari 
tashabbusi bilan butun islom olamiga mashhur Hazrati Imom meʼmoriy majmuasi rekonstruksiya qilindi. 
Dunyoning ko‘plab mamlakatlarida bo‘lgani kabi musulmonlarning Qurbon hayiti, Ramazon hayiti va 
boshqa bayramlari O‘zbekistonda ham rasman dam olish kunlari sifatida e’tirof etilgan va 
nishonlanadi.Ezgulik va muruvvat, muruvvat va mehr-oqibat bu bayramlarning asosiy mazmuni bo‘lib 
qolmoqda. Bu sanalarning ma’naviy hayotimizdagi ahamiyati yildan-yilga ortib bormoqda. 
Respublikada musulmonlardan tashqari boshqa ko‘plab jahon va milliy dinlarning vakillari istiqomat 
qilayotgani bois vijdon erkinligi kabi nozik masala bo‘yicha olib borilayotgan davlat siyosati nafaqat 
respublika jamoatchiligi, balki butun dunyo jamoatchiligining ham diqqat markazida. jahon hamjamiyati. 
Aholining koʻpchiligi islom diniga eʼtiqod qiladigan Oʻzbekiston uchun ikkita asosiy vazifa dolzarbdir: 
• haqiqiy islomni siyosiylashgan va jangari psevdoislomdan, diniy shiorlar bilan mintaqada buzg‘unchi 
vaziyatni yuzaga keltiruvchi kimsalardan himoya qilish; 
• diniy bag‘rikenglikni, barcha diniy qadriyatlarga hurmatni chuqurlashtirish uchun yaqin aloqalarni 
o‘rnatish. 
Hukumat tomonidan milliy an’analarni asrab-avaylash va rivojlantirish, respublikada yashovchi xalq va 
elatlarning ona tillari va madaniyatini tiklash borasida keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda. 
O‘zbekistonda turli konfessiya vakillari tinch-totuv va ahil-inoq yashab kelmoqda. Ko'p yillar va hatto 
asrlar davomida birga yashab, musulmonlar, nasroniylar va boshqa din vakillari o'zaro tushunishni 
o'rgandilar, buning natijasida bag'rikenglik an'analari shakllandi. Samarqand yaqinida joylashgan Xo‘ja 
Doniyor maqbarasi yorqin misoldir. Bibliyadagi payg'ambar Doniyor dafn etilgan joy nasroniylar, 
musulmonlar va yahudiylar uchun muqaddas hisoblanadi. Farqi faqat ismlarda: musulmonlar uni Xo‘ja 
Doniyor payg‘ambar, nasroniylar Doniyor payg‘ambar, yahudiylar Doniyor payg‘ambar deyishadi. 
Hadislar (Muhammad payg‘ambarning so‘zlari), Injil (Yangi Ahd), Eski Ahdning qismlari (Shoh Sulaymon 
hikmatlari, Payg‘ambarlar tarixi. Ruf, Ester, Yunus) va boshqalar o‘zbek tiliga tarjima qilinib, ommaviy 
tirajda nashr etilgan. . 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1999-yilda tashkil etilgan va Vazirlar Mahkamasi homiyligidagi 
“Toshkent islom universitetini tashkil etish to‘g‘risida”gi farmoni diniy qadriyatlarni tiklashga ulkan hissa 
qo‘shdi. Markaziy Osiyodagi nufuzli mazkur oliy o‘quv yurti chuqur dunyoviy va diniy bilimlarga ega 
bo‘lgan yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlaydi. 2003 yildan boshlab davlat tilida o‘qish bilan bir 
qatorda rus tilida ham o‘qishga qabul boshlandi. 
Islom madaniyati va ilm-fani, yodgorliklarini asrab-avaylash va islom merosini boyitish borasidagi ulkan 
xizmatlari uchun Ta’lim, fan va madaniyat bo‘yicha xalqaro islom tashkiloti (ISESCO) 2007-yilda 
Toshkentni jahon islom madaniyati poytaxti deb e’lon qildi. Bu O‘zbekistonda olib borilayotgan 

---

konfessiyalararo totuvlik va ma’naviy qadriyatlarni tiklash siyosatiga xalqaro hamjamiyat tomonidan 
yuksak baho berilayotganini anglatadi. 
Shunday qilib, O‘zbekistonning tarixan qisqa muddatli mustaqillik davrida to‘plangan tajribasi zamonaviy 
o‘zbek jamiyatida dinga munosabat tubdan o‘zgarganini ko‘rsatmoqda. Din madaniy-ma’naviy sohaning 
ajralmas qismiga aylandi, ma’naviy qadriyatlarni tiklash vazifalari davlat darajasida hal qilinmoqda. Diniy 
bag‘rikenglikning huquqiy asosini O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va “Vijdon erkinligi va diniy 
tashkilotlar to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi qonuni (1998) tashkil etadi. Ushbu huquqiy hujjatlar 
nafaqat xalqaro huquq normalarini, balki ularning ko'p asrlik to'plangan tajribasini ham o'zida mujassam 
etgan. 
Xalqlarning milliy va diniy qadriyatlarini tiklash 
O'zbekiston. 
Mamlakatimiz suvereniteti ma’naviy, milliy, diniy va tarixiy qadriyatlarni tiklamasdan turib mumkin 
emas. Shu bois O‘zbekiston mustaqillikka erishgan dastlabki kunlardanoq siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy 
o‘zgarishlar bilan bir qatorda xalqning ma’naviy merosi, madaniy qadriyatlarini tiklashga ham alohida 
e’tibor qaratilib kelinayotgani bejiz emas. Jamiyatni ma’naviy yuksaltirish, milliy istiqlol g‘oyasini 
shakllantirish O‘zbekiston Respublikasi suverenitetini mustahkamlashning ajralmas qismiga aylandi. 
Prezidentimizning 1992-yil 7-martdagi farmoni bilan islom dinining diniy omili va ma’naviy 
imkoniyatlaridan keng foydalanish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzurida Din 
masalalari qo‘mitasi tashkil etildi. Xalqaro islomshunoslik instituti va 10 ta madrasaga rahbarlik qiladi. 
Ularda 1000 dan ortiq talaba bor. 1999-yilda tashkil etilgan Toshkent islom universitetida 750 nafar 
talaba tahsil oladi. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va 1998-yil 30-aprelda qabul qilingan 
“Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi qonunda davlatning dinga, uning vakillariga 
munosabati aniq belgilab berilgan. 
Hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlangan. Har kim istalgan dinga e'tiqod qilish yoki hech kimga 
e'tiqod qilmaslik huquqiga ega. Diniy qarashlarni majburan singdirish qabul qilinishi mumkin emas. 
(O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, 31-modda). 
O‘zbekistonda davlat va din o‘rtasidagi munosabatlar quyidagi tamoyillarga asoslanadi: 
• dindorlarning diniy tuyg'ularini himoya qilish; 
• dinlarni fuqarolar yoki ular birlashmalarining shaxsiy ishi sifatida tan olish; 
• diniy e’tiqodga ega bo‘lgan yoki e’tiqod qilmaydigan fuqarolarning teng huquqliligini ta’minlash va 
ularning ushbu asoslar bo‘yicha ta’qib qilinishining oldini olish; 
• ma'naviy tiklanish, umuminsoniy axloqiy qadriyatlarni tiklash masalalarida diniy birlashmalar bilan 
aloqa o'rnatish; 
• dindan vayron qilish maqsadida foydalanishga yo'l qo'yib bo'lmaydigan deb tan olinishi; 

---

• din va diniy e’tiqodlarga faqat qonunda belgilangan chegaralar doirasida ta’sir ko‘rsatish mumkin; 
• hokimiyat, iqtisod va qonun ijodkorligi uchun kurashga diniy yetakchilarning aralashmasligi. 
Shunday qilib, istiqlol yillarida dinning, birinchi navbatda, islomning ham milliy, ham umuminsoniy 
qadriyat sifatidagi maqomi tiklandi, ruhoniylarning qadr-qimmati tiklandi. 
Madaniy, ma’naviy qadriyatlarni rivojlantirish, har tomonlama barkamol yoshlarni tarbiyalashda 
O‘zbekiston xalqlarining buyuk ajdodlari merosini tiklash alohida o‘rin tutadi. 
1991 yilda Buyuk mutafakkir shoir va ma’rifatparvar Alisher Navoiyga bag‘ishlab umumxalq bayramiga 
aylangan yubiley tantanalari bo‘lib o‘tdi. Yubiley tantanalari kuni Alisher Navoiy nomidagi Davlat 
mukofoti ta’sis etilib, uning asarlari to‘plami nashr etildi. Milliy bog‘ va “Alisher Navoiy nomidagi Xalqlar 
do‘stligi” maydoni barpo etildi, uning markazida shoir haykali o‘rnatilgan. 
1994-yilda buyuk olim va mutafakkir Mirzo Ulug‘bek tavalludining 600 yilligiga bag‘ishlangan yubiley 
tantanalari o‘tkazildi. YUNESKO tashabbusi bilan Parijda M.Ulug‘bekga bag‘ishlangan ko‘rgazma 
ochilgani uning iste’dodi va dahosi jahon miqyosida e’tirof etilganining isboti bo‘ldi. 
Amir Temurning tarixiy shaxsi haqidagi haqiqatni tiklash borasida ulkan ishlar amalga oshirildi. Bunda 
O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.Karimovning 1996-yilni “Amir Temur yili” deb e’lon 
qilish to‘g‘risidagi farmoni katta ahamiyatga ega bo‘ldi. YuNESKO o'zining Parijdagi qarorgohida yubiley 
tantanalarini tashkil etib, bayramga katta hissa qo'shdi. Shu yerda “Temuriylar davrida obodlik, 
ma’naviyat va ma’rifat” shiori ostida xalqaro anjuman, Amir Temur shaxsiga bag‘ishlangan ko‘rgazma 
ham bo‘lib o‘tdi. Respublikada “Amir Temur” ordeni ta’sis etildi. U o‘zi tug‘ilib o‘sgan, umrining 
oxirigacha hukmronlik qilgan Shahrisabz va Samarqand shaharlari bilan taqdirlangan. Amir Temur 
davridagi koʻplab tarixiy obidalar taʼmirlandi va rekonstruksiya qilindi, Sohibqiron nomini olgan bogʻlar, 
bogʻlar, xiyobonlar barpo etildi. 
Tarixiy qadriyatlar va milliy urf-odatlarni asrab-avaylash nuqtai nazaridan islom olamining buyuk alloma 
va mutafakkirlarining yubiley tadbirlari: 2000-yil 16-17-noyabrda islom dini asoschilaridan biri 
tavalludining 910 yilligi nishonlanishi muhim ahamiyat kasb etishini qayd etamiz. qonun Burxoniddin al-
Marg‘inoniy Marg‘ilonda, Samarqandda olim – islom allomasi Imom Abu Mansur al-Moturidiy 
tavalludining 1130 yilligi nishonlandi va ular xotirasiga bag‘ishlangan yodgorlik majmualari ochildi. 
Burxoniddin al-Moturidiyning islom huquqiga bag‘ishlangan “Xidoy” kitobi nashr etildi. Islom olamining 
taniqli arboblarining yubileylari – Imom Abu Iso at-Termiziy tavalludining 1200 yilligi, Mahmud az-
Zamaxshariy tavalludining 920 yilligi, Abduxoliq G‘ijduvoniy tavalludining 900 yilligi, Najmiddin Kubro 
tavalludining 850 yilligi, 600 yillik yubileylari ham keng nishonlandi. Xoja Ahror Kubro va Xoja Ahror 
Valining. Imom al-Buxoriy tavalludining 1225 yilligi doirasida uning “Ishonarli tuplam” (Al zhamih, as 
sahih), “Arab durdonalari” (“Al arab-al-Mufrad”) kabi ajoyib asarlari kun nurini ko‘rdi – ahamiyati katta 
bo‘lgan asarlar. Qur'ondan keyin va doimiy ma'noga ega. 
Boshqa taniqli siymolarimizning ham yubileylari nishonlandi. Og‘axiy, Mashrabning yubileylariga 
bag‘ishlab ko‘plab kechalar, seminarlar, anjumanlar o‘tkazildi. “Alpomish”ning 1000 yilligi, afsonaviy 
sarkarda Jaloliddin Manguberdi tavalludining 800 yilligi va boshqalar munosabati bilan tantanalar 
o‘tkazildi. 
Ma’naviy merosni tiklashda “Oltin Meros” jamg‘armasi (3-oltin meros) alohida o‘rin tutadi. 1994-yilda 
“Ma’naviyat va ma’rifat” jamiyatining tashkil etilganini ham alohida ta’kidlash joizki, bu xalq ma’naviy 
hayotini tiklash va rivojlantirishda katta ahamiyatga ega. 

---

Sovet davrida milliy va diniy urf-odatlar, urf-odatlar va marosimlar taqiqlangan, tanqid qilingan, xalqlar 
hayotidan quvilgan. Va faqat mustaqillik ularni tiklashga imkon berdi. Umumxalq bayramiga aylangan, 
adolatsiz unutilgan Navro‘z bayramining qaytishi ulkan yutuq bo‘ldi. 
1992-yil mart oyida muqaddas Ramazon hayit va Qurbon hayit sayllari tiklanib, ularga umumxalq 
bayramlari maqomi berildi va ularni nishonlanadigan kunlar dam olish kunlari deb e’lon qilindi. 
Prezidentimiz xalq irodasini ro‘yobga chiqargan holda, musulmon dunyosi hayotida ulkan o‘rin tutadigan 
“Muqaddas Haj”ni qayta tiklash to‘g‘risidagi Farmonni imzolagani mamlakatimiz mustaqilligining yana 
bir yutug‘i bo‘ldi. Agar ilgari har yili 3-4 kishi haj ziyoratini ado etgan bo‘lsa, mustaqillik davrida 
O‘zbekiston Respublikasi hukumatining moliyaviy ko‘magida minglab musulmonlar muqaddas Makka va 
Madinaga haj ziyoratlarini ado etganlar. Faqat 1997-1998 yillarda - 3,5 ming, 1999 yilda esa 4 mingga 
yaqin dindor ushbu shariat amrini bajargan. 
Bugungi kunda O‘zbekistonda 2,2 mingdan ortiq diniy tashkilot ro‘yxatga olingan bo‘lib, ularning 90 
foizdan ortig‘ini musulmonlar tashkil etadi. Shu bilan birga, respublikada 157 ta xristian tashkiloti, 8 ta 
yahudiy jamiyati, 6 ta Bahay jamoasi, bitta Xare Krishna jamiyati va bitta buddist ibodatxonasi faoliyat 
yuritadi. 
Birinchi Prezidentimizning “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” kitobi O‘zbekiston xalqining ma’naviy-
madaniy qadriyatlarini tiklashda katta rol o‘ynadi. 
Sharq mamlakatlari xalqlari milliy musiqa va qo‘shiq san’atining noyob namunalarini keng targ‘ib etish, 
milliy musiqa an’analarini asrab-avaylash va rivojlantirish, yosh avlodda san’atga muhabbat tuyg‘usini 
shakllantirish, go‘zallik, asl insoniy qadriyatlarni ulug‘lash, shuningdek xalqlar o‘rtasidagi do‘stlik va 
qardoshlik rishtalarini yanada mustahkamlash, ijodiy hamkorlik ko‘lamini, xalqaro miqyosda madaniy-
ma’naviy aloqalarni kengaytirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997 yil 
11 martdagi 132-son qarori bilan “Sharq taronalari” xalqaro musiqa festivalini o‘tkazishga qaror qildi. 
Ushbu festival har ikki yilda Samarqand shahrida o‘tkaziladi. 
Madaniyat va adabiyot sohasida yetishib kelayotgan yosh kadrlarni tayyorlashga har kuni e’tibor 
qaratilmoqda. Jamiyat ma’naviy madaniyatini boyitgan iste’dodli qo‘shiq ijrochilari, bastakor va 
shoirlarni rag‘batlantirish maqsadida Respublikamizning Birinchi Prezidenti tashabbusi va taklifiga 
binoan “Nihol” mukofoti ta’sis etildi. 
Milliy sport turlari, dekorativ-amaliy san'at, raqs turlarining tiklanishi muhim qadam bo'ldi. Ular orqali 
odamlar Sovet totalitarizmi yillarida mahrum bo'lgan o'zlarini ifoda etish imkoniyatiga ega bo'ldilar. 
Sportchilarimizning Olimpiya o‘yinlaridagi muvaffaqiyatlari, shoir, yozuvchi va san’atkorlarimiz ijodiga 
xorijlik hamkasblarimiz tomonidan katta qiziqish bildirilayotgani, albatta, yuksalib borayotgan 
ma’naviyatning ilk mevalari, xalqimiz faxr-iftixoridir. 
YUNESKO Bosh konferensiyasining 33-sessiyasida 2006-2007 yillarga mo‘ljallangan yubileylar ro‘yxati 
tasdiqlandi. Ro‘yxatga Samarqandning 2750 yilligi va Marg‘ilonning 2000 yilligini nishonlash ham 
kiritilgan. O‘zbekistondan tashqari mashhur shaharlarning yubileylari ham Parijda, YUNESKO bosh 
qarorgohida bo‘lib o‘tgan tantanali marosimda nishonlandi. 
Milliy davlatchilik tarixi va mamlakatimiz ijtimoiy-siyosiy hayotida jahon sivilizatsiyasi rivojiga ulkan hissa 
qo‘shgan Vatanimiz poytaxti – Toshkent shahrining o‘rni va ahamiyati haqli ravishda “ Xalqimizning faxri 
bo‘lgan Sharq darvozasi”. 2009-yilda mustaqil O‘zbekiston poytaxti Toshkent shahrining 2200 yilligi keng 

---

nishonlandi. Bu shunchaki yubiley sanasi emas, balki boy tarixni asrab-avaylash va qayta tiklashning 
yorqin dalilidir. Toshkent jahon sivilizatsiyasi rivojiga ulkan hissa qo‘shgan. 
2007-yil 2-noyabrda YUNESKO Bosh konferensiyasining 34-sessiyasida Toshkent shahrining 2200 yilligini 
nishonlash to‘g‘risida qaror qabul qilindi. Toshkentda “Doʻstlik shahri”, “Tinchlik shahri”, “Non shahri” 
kabi epitetlar bor. 2007 yilda bu ta'riflar yana bir yangi - "Islom madaniyati poytaxti" bilan to'ldirildi. 
O‘zbekiston mustaqilligining o‘tgan yillarida milliy qadriyatlarimizni tiklash, me’moriy yodgorliklarni 
asrab-avaylashga katta e’tibor qaratilmoqda. Toshkentning 2200 yillik yubileyining nishonlanishi nafaqat 
mamlakatimiz, balki butun dunyo uchun muhim voqeadir. 
Davlatimiz rahbarining e’tibori tufayli Sh.M. Mirziyoyev, ona yurt ravnaqi yoʻlida katta mehnat qilgan 
insonlar xotirasiga hurmat bajo keltirish ezgu anʼanaga aylangan. Bu borada 2017-2018-yillarda 
Toshkent, Samarqand va Qarshi shaharlarida Islom Karimov, Namangan viloyatida Ishaqjon Ibrat, 
Xorazm viloyatida Komiljon Otaniyozov, Qoraqalpog‘istonda Ibroim Yusupov, Erkin Vaqhidov xotirasini 
abadiylashtirish bo‘yicha ulkan ishlar amalga oshirildi. , Qashqadaryoda - Abdulla Oripov, Andijonda - 
Muhammad Yusuf. va boshq. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 27-martdagi “Atoqli davlat arbobi va yozuvchi Sharof 
Rashidov tavalludining 100-yilligini nishonlash to‘g‘risida”gi qarori asosida 2017-yil 6-noyabrda uning 
tavallud kunida tantanali nishonlandi. Jizzax shahrida tadbirlar bo‘lib o‘tdi. Yodgorlik o‘rnatildi. 
Xulosa 
Milliy g‘oya jamiyatni jipslashtirishga, ijtimoiy taraqqiyotdan kelib chiqadigan muammolarni hal etishga 
ko‘maklashishga, tashqi mafkuraviy va ma’naviy tahdidlardan himoya qilishga qaratilgan kuchdir. 
Dunyoda kechayotgan globallashuv jarayonlari milliy g‘oyaga bo‘lgan ehtiyojni keskin oshirdi. Aslida 
globallashuv jarayoni bo‘lmaganida milliy g‘oyaga bo‘lgan ehtiyoj ortib ketmas edi. 
Binobarin, ajdodlarimiz tarixini, jahon xalqlari madaniyatini o‘rganish orqaligina ma’naviy yuksaklikka 
erishiladi. Bizga ta’sir qilmoqchi bo‘lgan g‘oya va mafkuralarni chuqur tahlil qilish zarur. Ba'zan tahlil 
qilish qobiliyatining etishmasligi tufayli biz ijodiy g'oyalar o'rniga o'zimizga yot g'oyalarni qabul qilamiz. 
Milliy ma’naviyatni rivojlantirish va boyitishga xizmat qiluvchi g‘oyalar umuminsoniy g‘oyalardir. Chunki 
milliy g‘oya o‘zaro hamkorlikda rivojlanadi. Jamiyatda amalga oshirilayotgan islohotlar ijtimoiy 
psixologiyaga ham o‘z ta’sirini o‘tkazdi. Bu sohada odamlarni mustaqil fikrlashga o'rgatish asosiy 
vazifadir. Buning uchun ularni avvalgi tuzum qoliplaridan, qaramlikdan, loqaydlik kayfiyatidan, yot va 
dushman g‘oyalardan ozod qilish kerak. Tabiatda bo'lgani kabi, bu yo'nalishda allaqachon ba'zi ishlar 
qilingan va inson ongida mukammal bo'shliq yo'q. Inson ongini sobiq tuzum qoldiqlaridan tozalashga 
qodir kuchli ma’naviy qurol – milliy istiqlol g‘oyasidir. O'zingizni hayotni tasdiqlovchi g'oya bilan 
qurollanmasdan turib, eski g'oyalar ta'siridan xalos bo'lish mumkin emas. Bu esa milliy istiqlol g‘oyasi 
xalq e’tiqodi va ishonchiga aylangandagina amalga oshadi.