I. A. Karimov Ta’lim tizimidagi chuqur va keng ko’lamli islohotlarning mazmuni va amalga oshirish muddatlari O’zbekiston Respublikasining Ta’lim to

Formulada foydalaniladigan amallar.

Excelda formulalarda turli-tuman amallardan foydalanish mumkin.Quyidagi jadvalda amallar keltirilgan. Bundan tashqari Excelda maxsus funksiyalardan ham foydalanish imkoniyati mavjud.

+	Qo’shish
_	Ayirish
*	Ko’paytirish
/	Bo’lish
A	Darajaga kotarish
&	Konkatensiya(ulash)
=	Mantiqiy solishtirish
>	Kattaga solishtirish
<	Kichikka solishtirish

Formullarda hohlagancha amallar ishtirok etishi mumkin.Misollar:

=”Olma”- &”23a”	Ikkita matnni bir-biriga ulaydi.Natijada Olma-23A matn hosil bo’ladi
=A1&A2	A1 va A2 katakdagi ma’lumotlarni ulaydi
=6^Л3	6 ni 3-darajaga oshiradi.
=216^л(1/3)	216 dan kub ildiz chiqaradi
=A1	Agar A1 katakdagi qiymat a2 katakdagi qiymatdan kichik bo’lsa, “rost”, aks holda “Yolg’on ” hosil bo’ladi.

Amallar bajarish ketma-ketligi

Quyidagi jadvalda amallaminbg bajarilish ketma-ketligi berilgan. Jadvaldan ko’rinib turibdiki , darajaga oshirish amali birinchi darajali. Agar biror formulada bu amallar ishtirok etsa, jadvalda keltirilgan ketma-ketlik bo’yicha bajariladi.

Excelda amallarning ustunligi (prioroteti)

Belgilar	Amallar	Ustunlik
Л	Dararjaga ko’tarish	1
*	Ko’paytirish	2
/	Bo’lish	2
+	Qo’shish	3
—	ayirish	3
&	Konkatenatsiya	4
=	Tenglik	5
<	Kichik	5
>	Katta	5

Oddiy qavslar Excelda qabul qilingan amallarning tabiiy bajarish ketma- ketligini o’zgartirish uchun xizmat qiladi.Bundan tashqari formulalarda ichma-ich joylashgan qavslar ham ishtirok etishi mumkin.Formula ichma-ich joylashgan qavslar ichidagi ifodani hiosoblaydi , so’ngra keyingi qavslarga o’tadi. Quyida ichma-ich joylashgan qavslari bo’lgan formulalar keltirilgan:

=((B2+C2)+(B3+C3)+(B4+C4))*B6

Bu formulada to’rtta qavs juftligi ishtirok etadi.Ulardan uchtasi ichma-ich joylashgan.Oldin ichki qavslar ichidagi amallar bajariladi, so’ngra ularning qiymatlari qo’shilib, natija B6ga ko’paytiriladi.

Formulani kiritish

Yuqorida ta’kidlanganidek,formula tenglik belgisidan boshlanishi shart, bu Excelda katakdagi matnni formuladan farqlash belgisidir. Formulani katakka yozishning ikkita usuli mavjud: qo’lda terish yoki unda ishtirok etayotgan kataklarni ishchi jadvalda to’g’ridan to’g’ri ko’rsatish.

Formulani qo’lda kiritish

Formulani qo’lda kiritish deganda undagi barcha belgilarni klaviatura orqali yozish tushuniladi.Belgilar terilish jarayonida ular ham katakda ham formulalar satriida hosil bo’lib boradi.Formulalarni kiritish jarayonida barcha tahrir qilish tugmalaridan foydalanish mumkin.

Formulalarni katak adreslarini ko’rsatishyordamida kiritish

Bu usulda ham ayrim belgilar qo’lda teriladi..Bu holda katak adresini qo’lda terish o’rniga kataknio “sichqoncha ” yordamida ko’rsatish yetarli.Natijada formulada tanlangan katakning adresi hosil bo’ladi.Masalan, A3 katakka =A1+A2 formulani kiritish quyidagi tartibda amalga oshiriladi:

• 
  Jadval kursori A3 yacheykaga o’tkaziladi.
  
• 
  “=”belgisi kiritiladi.Formulalar qatori yonida “kiritish”(ввод) yozuvi paydo bo’ladi.
  

-sichqoncha ko’rsatkichi A1 yacheykaga olib boriladi va chap tugmachasi bosiladi.Natijada yacheyka ajratib ko’rsatiladi,ya’ni uning atrofida harakatlantiruvchi ramka paydo bo’ladi.A3 yacheyka qatorida -A1 yacheyka manzili ko’rsatiladi.Holat qatorida esa “укажите” yozuvi paydo bo’ladi:”+” belgisi kiritiladi. Natijada harakatlanuvchi rom yo’qolib, yana “ввод” so’zi chiqadi.

Sichqoncha ko’rsatkichi A2 yacheykaga o’takaziladi va tugmachasi bosiladi.Formulaga A2 yacheyka qo’shiladi.

Enter tugmasini bosish orqali formula kiritish yakunlanadi.

Joriy ishchi jadvaldan tashqarida turgan kataklarga murojaat qilish

Formulalarda shunday kataklarning adreslari bo’lishi mumkinki, bu adreslar boshqa ishchi jadvallarda, hattoki boshqa kitoblarda ham bo’lishi mumkin.Excelda bu adreslarga murojaat qilish uchun maxsus qoidalardan foydalaniladi.

Boshqa ishchi jadvalning kataklari

Shu kitobda joylashgan boshqa ishchi jadvalning (Listning)biror katagiga murojaat qilish uchun quyidagi formatdan foydalaniladi.

”List”nomi! Katak adresi.Bundan ko’rinib turibdiki, katak adresi oldiga ishchi jadvalning nomini va undov belgisini qo’yish kerak.Masalan,=A1* “list2”1A1. Bu formulada joriy “list”dagi A1 katakdagi qiymat ,”list2”nomli ishchi jadvalning A1 adresli katagidagi qiymatga ko’paytiriladi.Agar ishchi jadvalning nomida oraliq bo’lsa, u holda formulada bu nom bittalik qoshtirnoqlar ichiga olib yoziladi.Masalan,=A 1 * ’MEOfakulteti ’!A1

Boshqa ishchi kitobdagi kataklar

Boshqa ishchi kitobdagi formulalarga murojaat qilish uchun

= [lshchikitobningnomi\ ”list”nomi!Katak adresi formulasidan foydalaniladi.Bu holda ishchi kitobning nomi o’rta (kvadrat) qavslar ichida turishi shart.Masalan = [ЖИДУ\ ’MEO fakulteti ’! A1

ЖИДУ- ishchi kitobida joylashgan MEO fakulteti nomli ishchi jadvalning (“listening ) A! a adresiga murojaatni bildiradi.

Absolyut va nisbiy adreslar

Elektron jadvallarda absolyut va nisbiy adreslarni ajratish muhim rol o’ynaydi.Odatda Excel formulalarda nisbiy adreslarni hosil qiladi.Ammo formulalar nusxasini olishda adreslarning farqi yaqqol seziladi.

Nisbiy adreslar , faraz qilaylik, D2 adresda =B2*C2 formula bo’lsin. Agar bu formuladan D2 ning ostiga joylashgan ikkita katakka nusxa olsak, u holda Excel aynan yuqoridagi formulaning nusxasini ko’chirmaydi.U quyidagicha bo’ladi.

D3 katakda :=B3*C3 D4 katakda :=B4*C4

Boshqacha aytganda, Excel formulalardagi adreslarni, ularning tutgan o’rniga qarab o’zgartiradi. Buni aniqroq tasavvur qilish uchun quyidagiga etibor bering. Birinchi formula ikki katak chapda joylashgan songa ko’paytirishni bildirar edi. Bu formuladan nusxa olinganda aynan shu qoidadan nusxa olinadi.Ya’ni ikki katak chapdagi sonni bir katak chapdagi songa ko’paytirish kerakligini ta’kidlaydi.Shuning uchun ham formuladan nusxa olishda mos adreslar o’zgarmaganda edi, keyingi kataklarda ham oldingi katakdagidek bir xil natija hosil bo’lgan bolar edi.Vaholanki, bir xil natija yoki formulani qayta-qayta ko’chirish maqsadga muvofiq emas.Agar formula bir katakdan boshqa katakka ko’chirilsa, u holda formuladagi adreslar o’zgarmaydi.Ko’chirishdan maqsad ham shudir.Formulalarni ko’chirish qoidasi ham shuni talab etadi.