I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

 

6.1.Iste’molchi ortiqchaligi 

 

 

Biz  farovon  iqtisodiyotni  bozor  jarayonida  ishtirok  etayotgan  xaridorlar  

foydalarini o`rganishni boshlaymiz. 

 

 

  

To`lov qobiliyati 

Tasavvur  qiling  siz    Elvis  Presleyning  birinchi  albomi    egasisiz  va  siz  uni 

ishlatmaysiz. Siz Elvis Presleyning muxlisi emassiz, shu sababli uni sotishga qaror 

qildingiz. Buning  yagona yo`li kimoshdi savdosi o`tkazish. 

 Bu  kimoshdi  savdosida  to`rt  nafar    Elvis  Presleyning  muxlislari  ishtirok 

etishmoqda: Jon, Paul, George, va Ringo. Ularning har biri albomga egalik qilishni 

istashadi,  lekin  har  birida    buning  uchun  to`lashga  tayyor  pul  miqdori 

chegaralangan.  1-rasm  to`rt  xaridorlarning  to`lashi  mumkin  bo`lgan  maksimal 

narxlar    ularning  to`lov  uchun  tayyorligi  deyiladi  va  bu  xaridorning  mahsulotni 

qancha  baholashini  anglatadi.  Har  bir  xaridor  albomni    o`zining  to`lov  uchun 

tayyorligidan arzonroq  narxda sotib olishni istaydi va to`lov uchun tayyorligidan 

qimmatroq  narxda  albomni  sotib  olishni  rad  etadi.  Narx  to`lash  uchun  o`z 

tayyorligiga teng bo`lsa, xaridor sotib olishga befarq bo`lishi mumkin.  

Agar  narx  uning  albomga  qo`ygan  bahosi  bilan  aynan  bir  xil  bo`lsa,  u  uni 

sotib olish yoki pulini tejab qolishdan xursand bo`lishi mumkin. 

---

 

95 

 

Siz albomingizni sotish uchun past narxda uni taklif qilasiz, misol uchun 10 

$  .  Chunki  barcha  to`rt  xaridorlaringiz  to`lashga  tayyor,  narx  esa  tez  ko`tariladi. 

Kimoshdi savdosi Jon 80 $ (yoki bir oz ko`proq) taklif qilgan vaqtda to`xtaydi. Bu 

nuqtada,  Paul,  Jorj  va  Ringo  boshqa  hech    qanday  taklif  qilishni  istashmaydi, 

chunki ular 80$ dan ko`proq taklif qilishni istashmaydi. Jon sizga 80$  to`laydi va 

albomni  oladi.  Shuni  ta’kidlash  kerakki,  albom  yuqori  qadrlaydigan  xaridorga 

ketdi.  

Jon  Elvis  Presleynining    albomini  sotib  olishdan  nima  foyda  oldi?  Bu 

o`rinda Jon uni haqiqiy savdo orqali topdi: u albom uchun  100$ to`lashga tayyor, 

lekin  u  buning  uchun  atigi    80$  to`ladi.  Jon    20$  iste'molchi  ortiqchaligiga  ega 

bo`ldi.  Iste'molchi  ortiqchaligi  bu  xaridorning  to`lashga  tayyorligidan  aslida 

buning uchun to`lagan miqdorini ayirishdan qolgan miqdorga aytiladi. 

Iste'molchi  ortiqchaligi  xaridorlaring    bozor  jarayonida  olgan  foydasiga 

qarab  o`lchanadi.  Bu  misolda,  Jon  kimoshdi  savdosida  ishtiroki  natijasida    20$ 

foyda oldi, chunki  u 100$ ga baholangan tovar uchun atigi  80$ to`ladi. Pol, Jorj 

va  Ringolar  iste'molchi  ortiqchaligiga  ega  bo`lishmadi,  chunki  kimoshdi  savdoda 

ishtirok etib  albomga egalik qilmasdan va hech narsa to`lamasdan ketishdi. 

Endi  biroz  boshqacha  misolni  ko`rib  chiqamiz.  Siz  ikkita  bir  xil  Elvis 

Presleyning albomini  sotmoqchisiz deylik.  Yana kimoshdi savdosida to`rt xaridor 

mavjud.  Hammasi  oddiy,  biz  albomlarnining  ikkalasini  bir  xil  narxda  va  turli 

xaridorlarga  sotishni  rejalashtirganmiz.  Bu  jarayon  ikkita  xaridor    qolgunicha 

davom etadi. Kimoshdi savdosi Jon va Paul 70$ (yoki bir oz yuqori) taklif qilgan  

vaqtda  to`xtaydi.  Jon  va  Paul,  ikkovlari  albomni  bu  narxda  sotib  olishga  rozi  va 

Jorj va Ringo bundan yuqori narx taklif qilmoqchi emas. Jon va Paulning har biri 

iste'molchi  ortiqchaligiga  ega  bo`lishdi,  uni  to`lashga  tayyorligi  ayiruv  to`langan 

narxiga  teng.  Jonning  iste'molchi  ortiqchaligi  30$  bo`ladi,  Paulniki  esa  10$. 

J a d v a l