I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Iqtisodiy  renta  -  cheklangan  resursdan  foydalangani  uchun  to`lanadigan 

narx. 

Kapitalga  daromad  -  bu  foiz  deyiladi.  Amalda  kapitalga  daromad  ikki  xil 

bo`ladi.  Agar  kapital  pul  shaklida  bo`lsa,  pul  beruvchilar  ssuda  foizi  bo`yicha 

daromad  oladi.  Agar  kapital  buyumlashgan  shaklda  bo`lsa,  u  kapitalga  ko`ra 

umumiy daromaddan ulush oladi. 

Umumiy 

daromad 

Ishlab chiqarish omillari 

harajati 

Iqtisodiy 

foyda 

- 

= 

---

 

349 

Real  foiz  stavkasi  nominal  stavkadan  (pulda  ifodalangan  stavkadan) 

inflyatsiya darajasini ayrilganiga teng. 

Tadbirkorlik  daromadi  -  bu  ishlab  chiqarish  resurslaridan  samarali 

foydalanganligi uchun tadbirkor oladigan daromad. 

Bozor iqtisodiyotiga asoslangan davlatlarda iqtisodiyotning noformal sektori, 

ya’ni yashirin iqtisodiy sektorda (rus tilida tenevaya ekonomika) yashirin daromad 

mavjud bo`ladi. 

Yashirin  daromad  ham  ikki  xil  bo`ladi.  Birinchisi  -  pora  olish  (korruptsiya), 

giyohvand moddalar sotish, kontrabanda va boshqa sohalardan olinadigan yashirin 

daromad.  Ikkinchisi  -  patentsiz  va  litsenziyasiz  sotish  faoliyati  bilan 

shug`ullanishdan tushadigan daromad va soliq xizmatidan yashirilgan daromad. 

 

Aholining  tarkibi  har  xil  ijtimoiy  qatlamlardan  (ishchilar,  qishloq 

xo`jaligidagi  ishlovchilar,  xizmatchilar,  tadbirkorlar,  o`qituvchilar,  meditsina 

xizmati  xodimlari  va  hokazolar)  iborat  bo`lgani  uchun  ushbu  guruhlardagi 

insonlarning  daromadlari  ham  har  xil  bo`ladi.  Aholi  daromadining  taqsimlanish 

dinamikasi  iste’mol  byudjeti  orqali  o`rganiladi.  Iste’mol  byudjeti  ham  turli  xil 

bo`lishi mumkin: o`rtacha oila byudjeti, yuqori darajada etarli byudjet (bunga eng 

yuqori  umumiy  daromad  oladigan  oilalarni  kiritish  mumkin),  minimal  byudjet. 

Minimal  byudjetli  oilaga,  oila  a’zolarining  (bir  yillik  yoki  bir  oylik)  umumiy 

daromadlari minimal bo`lgan oilalar kiritiladi. 

Aholini  turmush  darajasini  ifodalaydigan  ko`rsatkichlardan  biri  bu  yashash 

minimum.  Yashash  minimumini  sarflangan  ishchi  kuchini  oddiy  takror  tiklash 

uchun  zarur bo`lgan daromad  deb qarash mumkin. Yashash  minimumini  minimal 

iste’mol  korzinasi  ham  deb  qaralishi  mumkin.  Yashash  minimumi  aholini 

qashshoqlik  chizig`i  sifatida  ham  qarash  mumkin.  Yashash  minimumidan  past 

daromad  oladigan  aholining  qismi  qancha  ko`p  bo`lsa,  aholining  qashshoqlik 

darajasi shuncha yuqori bo`ladi. 

Turmush  darajasini  ifodalovchi  ko`rsatkichlar  iste’mol  korzinasiga  ko`ra 

hisoblanadi.  Rivojlangan  davlatlarda  o`rtacha  daromad  iste’mol  korzinasiga 

quyidagi  tovarlar  kiritiladi:  uy-joy,  avtomobil,  uyning  zamonaviy  jihozlari,  audio 

---

 

350 

va  video  texnika,  sayohat  qilish  imkoniyati,  bolalarini  kiyintirish,  o`qitish,  ilmiy 

asoslangan oziq-ovqat, kiyim-kechak, ma’lum darajadagi jamg`arma. 

Odatda minimal iste’mol savatga boshlang`ich ehtiyojni qondiradigan tovarlar 

kiritiladi (kiyim-kechak, oziq-ovqat, minimal yashash sharoiti). 

Jamiyatdagi  barqarorlik  va  aholining  umumiy  farovonligi  ko`pincha  ushbu 

aholi tarkibidagi o`rtacha sinfdagi aholining ulushi bilan ifodalanadi deb qaraladi. 

O`rtacha  sinfdagi  aholining  mamlakatni  hozirgi  ham  siyosiy,  ham  iqtisodiy 

hayotidagi  ahamiyati  nihoyatda  kattadir.  Bozor  talabini  shakllantirishda,  ishlab 

chiqarishdagi faollikni ta’minlash o`rta sinfga qarashli aholiga ko`proq bog`liq. 

Rivojlangan  davlatlarda  o`rta  sinfga  qarashli  aholi  umumiy  aholining  50 

foizidan 70 foizigachasini tashkil qiladi. 

Yuqorida  ham  ta’kidlab  o`tdikki,  bozor  iqtisodiyoti  o`z-o`zidan  jamiyatdagi 

daromadlarni  tekis  taqsimlashni  ta’minlamaydi,  shuning  uchun  ham  bozor 

iqtisodiyotiga asoslangan jamiyatda har doim o`ta qashshoq, boy va o`ta boy aholi 

guruhlari saqlanib qoladi. Sivilizatsiyalashgan davlatlardagi iqtisodiy siyosat aholi 

daromadlaridagi  keskin  ravishda  katta  bo`lgan  farqlarni  qisqartirishga, 

daromadlarni  ko`proq  adolatli  qayta  taqsimlashga  qaratilgan.  Har  bir 

tsivilizatsiyalashgan  davlat  nogironlarni,  nafaqaxo`rlarni,  ko`p  bolali  oilalarni 

ijtimoiy himoya qilishni o`z bo`yniga olishi zarur.