|
14.2 Oligopoliya uchun muvozanat
Oligopolist kartellarni shakllantirish va Monopoliya daromadini istaydi,
ammo ko`pincha buning imkoni yo`q. Bundan tashqari ba’zi hollarda kartel
a’zolari o`rtasidagi foydani bo`lish bo`yicha kelishmovchiliklar ular o`rtasidagi
kelishuvni qiyin qilib qo`yadi. Oligopolistik kelishuvlarni ta’qiqlovchi
Monopoliyaga qarshi qonunlar davlat siyosatini ahamiyatga ega ekanligini
tasdiqlaydi. Hatto raqib bilan narxni shakllantirish va ishlab chiqarishdagi
cheklovlar haqida gaplashganda ham, jinoiy javobgarlikka tortilishlari mumkin
24
.
Agar Anvar va Bahrom qanchalik alohida-alohida suv ishlab chiqarishga qaror
qilsa, qanday hodisa sodir bo`lishini ko`rib chiqaylik.
Boshida Anvar va Bahrom Monopoliya samarasiga yetib borishlariga bir bor
ishonishgan edi, chunki bu natija ularning qo`shimcha foydasini oshirgan edi.
Birlashgan shartnomaning yo`qligida qanchalik Monopoliya natijasi ehtimoldan
24
N. Gregory Mankiw Principles of Microeconomics, 7e
288
yiroq. Nima uchun Anvar 30 bochka ishlab chiqarishga ishonganini tasvirlang
(Monopoliya miqdorining yarmi). Anvar quyidagicha mulohaza qiladi:
“Men 30 bochka ishlab chiqarishim mumkin, ushbu holatda, 60 bochka
suvning umumiy hajmi bir bochkaning narxi 60 so`mdan sotilishi mumkin edi.
Mening foydam esa 1800 so`m (30 bochka * bir bochkaning narxi 60 so`m)
bo`lgan bo`lardi. Shu bilan birga men yana 40 bochka ishlab chiqarishim mumkin
edi. Bunda, 70 bochka suvning umumiy hajmi bir bochkaning narxi 50 so`mdan
sotilar edi, bundagi mening foydam 2000 so`mgacha osgan bo`lardi.(70 bochka*
50 so`m). Hattoki bozorning umumiy foydasi tushib ketgan taqdirda ham, mening
foydam balandroq bo`lar edi, chunki men bozor ulushining katta qismiga ega
edim.”
Albatta, Bahrom ham xuddi shunday mulohaza qilishi mumkin. Agar
shunday bo`lsa, Anvar va Bahrom har bir shaharga 40 bochka suv olib keladi.
Bunda jami savdo 80 bochka bo`ladi, va narx 40 so`mga tushadi. Shunday qilib,
agar Duopolistlar o`zlarining shaxsiy manfaatlarini boshqalardan ustun qo`ygan
holda davom ettirishsa, ya’ni qachonki ko`p ishlab chiqarishga qaror qilishsa, ular
ishlab chiqarishining umumiy miqdori Monopoliya miqdoriga qaraganda kattaroq
bo`ladi va mahsulot narxi pasayadi. Monopoliyaning foydasiga nisbatan
solishtirganda duaAhmadist firmalarning umumiy foydasi ham kamayadi.
Garchi o`z qiziqishlari mantiqiy jihatdan Monopoliya darajasidan
Duopoliyaning ishlab chiqarishini kuchaytirsada, u raqobatli ajratmaga erishishda
Duopoliyani chetga surib qo`ymaydi. Har bir Duopolist 40 bochka ishlab
chiqargan paytda nima sodir bo`lishini o`ylab ko`raylik. Narxi so`m 40 va har bir
Duopolist 1600 so`m bo`lgan foydani qiladi. Bu vaziytda, Anvarning o`z
manfaatini ustun qo`yish xususidagi mantig`i, har xil xulosaga olib keladi:
"To`g`ri hozir mening foydam 1600 so`m. Men ishlab chiqarishimni 50
bochkaga oshiraman, deylik. Bu holda, umumiy 90 bochka suv sotilgan bo`ladi, va
bir bochka narxi 30 so`m bo`lardi. Keyin mening foydam faqat 1500 so`m bo`ladi.
Bu ishlab chiqarishni oshirishga va narxini pastga tushirishga qaraganda kam,
balki, 40 bochkada o`zimning ishlab chiqarishimni saqlash yaxshiroqdir.
289
Anvar va Bahrom har 40 bochka ishlab chiqarishida bo`lgan natija
muvozanati bir turdagi kabi ko`rinadi. Aslida, bu natija Nesh muvozanati deyiladi.
(uning hayoti kitoblarda va chiroyli kinolarda tasvirlangan iqtisodiy nazariyotchi
Kamol Nesh nomi bilan ataladi). Nesh muvozanati iqtisodiy aktyorlarning
qiziqishlari, ularning har bir tanlagan strategiyalari boshqalar tanlagandan yaxshi
bitta holat bo`lishidir. Bu holatda Anvarning 40 bochkadan ishlab chiqishi
berilgan, Anvar uchun eng yaxshi holat 40 bochkadan ishlab chiqariashdir.
Shunga o`xshash Anvarning 40 bochkadan ishlab chiqishi berilgan, Bahrom uchun
eng yaxshi holat 40 bochkadan ishlab chiqishdir. Bundan tashqari ular bu Nesh
muvozanatiga erishishadi, na Bahromda na Anvarda turli xil qarorlarni ishlab
chiqarishda rag`batlantirish bor.
Bu misol hamkorlik va shaxsiy manfaat o`rtasida keskinlikni tushuntirib
beradi. Oligopolistlar hamkorlik va Monopoliya samardorligiga erishishda yaxshi
foyda ko`rishni nazarda tutishadi. Chunki, ular o`zlarining shaxsiy manfaatlarini
ko`zda tutib, Monopoliya samarasiga erishishni to`xtatishmaydi va o`zlarining
qo`shma foydasini maksimallashtiradi. Har bir Oligopolist ishlab chiqarishni
o`sishini va bozorni katta qismini qo`lga kiritishni rejalashtiradi. Natijada ularning
har biri bu ishni bajarishga harakat qiladi, umumiy ishlab chiqarish kuchayadi va
narx tushadi.
Shu bilan birga shaxsiy manfaat raqobat natijasidagi hamma yo`llarni bozor
tomon olib boravermaydi. Monopolistlarga o`xshab Oligopolistlar ham ko`proq
foyda beradigan ishlab chiqarishni kuchaytirish maqsadida o`zlarining
mahsulotlarini
pasaytiradilar.
Shuning
uchun
ular
ishlab
chiqarishni
kuchayitirishida firmalarning raqobatlarini qaysiki chekli narxni tenglashtirishda
qisqa vatqga to`xtatadilar.
Xulosa o`rnida, qachonki firmalar individual Oligopoliyada ishlab chiqarishni
maksimal foydasini tanlashsa, ular ishlab chiqarish miqdorini Monopoliya
tomonidan ishlab chiqarilgan darjasiga qarganda ko`proq va raqobatchilari
tomonidan ishlab chiqarilgan darajaga qarganada kamroq ishlab chiqishadi.
290
Oligopoliya narxi Monopoliya narxiga qaraganda kamroq, ammo raqobatchilarni
narxiga qaraganda (qaysiki chekli narxga teng bo`lgan) ko`proq bo`ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
